نقش ایران در سازمان کنفرانس اسلامی

ایدۀ اولیه تشکیل این سازمان را می‌توان در دهۀ ۱۹۵۰ جستجو کرد. زمانی که از یکسو رژیم پهلوی در ایران، درصدد تحکیم موقعیت خود در منطقه خاورمیانه به عنوان کمربند حفاظتی در برابر کمونیسم بود و از سوی دیگر سیاست عربستان سعودی در مقابله با تز وحدت عربی ناصریسم، فکر تشکیل چنین اتحادیه‌ای را بیش از پیش گسترش می‌داد. این‌ها در کنار کاتالیزوری به نام اسراییل، ایده را به عمل رساند و کنفرانس اسلامی را به سازمانی متشکل تبدیل کرد. با این حال ریشه‌های شکل‌گیری این سازمان به سال‌ها قبل بازمی‌گشت. پس از الغای خلافت عثمانی بود که رییس دانشگاه الازهر شیخ محمد‌حسین خضر برای تشکیل کنفرانسی اسلامی ـ متشکل از علمای اسلام ـ اقدام کرد و در بیت‌المقدس در‌‌‌ همان زمان، کنفرانسی به نام «کنفرانس عمومی اسلام» تشکیل و راجع به مسائل جهان اسلام مذاکراتی انجام شد. همچنین «جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی» در قاهره تشکیل شد که از جمله مؤسسین بیست و یک نفرۀ آن شیخ محمد‌تقی قمی از ایران و شیخ محمد‌حسین کاشف‌الغطاء، مجتهد شیعه از عراق بودند.

خشم مسلمانان

به آتش کشیدن بخشی از مسجد‌الاقصی قبلۀ اول مسلمانان توسط اسراییل حادثه دیگری بود که خشم مسلمانان جهان را برانگیخت و هیجان اسلامی را که می‌توانست زمینه‌ساز تقویت تفکر وحدت اسلامی در مبارزه با دشمنان باشد، به وجود آورد. روز ۳۰ مرداد ۱۳۴۸ بخشی از مسجدالاقصی در فلسطین اشغالی توسط افراد متعصب صهیونیست به آتش کشیده شد و خسارات قابل توجهی به آن وارد آمد. دولت اسراییل این حادثه را به یک جهانگرد یهودی افراطی و استرالیایی نسبت داد. دنیس مایکل روهان، جهانگرد استرالیایی سپس در یک حرکت نمایشی محاکمه شد و متعاقباً منابع خبری اسراییل اعلام کردند که نامبرده دچار بیماری روانی بوده و لذا آزاد شده است.

حادثه ‌آتش‌سوزی در مسجد‌ الاقصی یک سال پس تصرف بخش شرقی بیت‌المقدس توسط اسراییل در جریان جنگ ۶ روزه صورت گرفت. صهیونیست‌ها از زمان اشغال بخش شرقی بیت‌المقدس اقدامات فراوانی برای تخریب مسجد‌الاقصی به انجام رسانده، از جمله به دفعات در قسمت‌های زیرین مسجد دست به حفاری با هدف یافتن ابنیه‌های مقدس یهودیان که ادعا می‌شود در زیر مسجد‌الاقصی قرار دارد زده و ستون‌های اصلی مسجد را این طریق سست کرده بودند.
جنگ اعراب و اسراییل و شکست اعراب و عدم کارآیی اتحادیه عرب که منجر به ضعیف شدن جناح ناصر شد و اشغال بیت‌المقدس و حریق مسجد‌الاقصی عواملی بودند که زمینه‌های تشکیل کنفرانس سران کشورهای اسلامی را فراهم ساختند.

منشور سازمان کنفرانس اسلامی

منشور سازمان کنفرانس اسلامی طبق ماده ۱۰۲ منشور سازمان ملل در تاریخ اول فوریه ۱۹۷۴ در ۱۴ مورد به ثبت رسید. این سازمان در مجموع ۵۷ عضو دارد که از لحاظ جغرافیایی به سه گروه آسیایی و آفریقایی و عرب تقسیم می‌شوند. کشورهای آسیایی شامل ۱۲ کشور جمهوری آذربایجان، افغانستان، اندونزی، ایران، برونئی، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ترکیه و مالزی، کشورهای آفریقایی شامل ۱۷ کشور اوگاندا، بورکینافاسو، توگو، چاد، تانزانیا، سنگال، سیرالئون، کامرون، کومور، گابن، گامبیا، گینۀ بیسائو، مالدیو، مالی، موریتانی، موزامبیک، نیجر و نیجریه، گروه کشورهای عربی شامل ۲۱ کشور اردن، الجزایر، امارات متحده عربی، بحرین، تونس، جیبوتی، سودان، سوریه، سومالی، عراق، عربستان سعودی، عمان، دولت فلسطین، قطر، کویت، لبنان، لیبی، مراکش، مصر، موریتانی و یمن از جمله اعضای سازمان کنفرانس اسلامی هستند.

یکی از ارکان این سازمان دبیرخانه آن است که مسئولیت پیگیری و اجرای تصمیمات متخذه در کنفرانس سران و اجلاس وزرای خارجه را برعهده دارد. دبیرکل این سازمان، به عنوان رییس دبیرخانه با اکثریت آراء و به مدت ۴ سال انتخاب می‌شود. مقر دبیرخانه بر اساس منشور کنفرانس اسلامی، شهر بیت‌المقدس است و تا زمان رفع اشغال آن توسط اسرائیل، جدّه به طور موقت مقر دبیرخانه است.

هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی

هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی اولین دوره‌ای بود که از زمان تاسیس قرار بود در ایران برگزار شود. مقدمات برگزاری این اجلاس از زمان ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی با کلنگ خوردن محل برگزاری این مراسم آغاز شد. سیدمحمد صادق خرازی به عنوان نماینده ویژه رئیس‌جمهور و رئیس ستاد برگزاری اجلاس سران انتخاب شد. این اجلاس اما سرانجام بعد از چند سال با ورود سران و نمایندگان عالی‌رتبۀ بیش از ۵۰ کشور اسلامی به تهران، صبح روز ۱۸ آذرماه ۱۳۷۶، با سخنان آیت‌الله خامنه‌ای مقام رهبری افتتاح و در سالن اجلاس سران به ریاست رییس‌جمهوری وقت آغاز به کار کرد.
روزنامه جمهوری اسلامی در همان روز با اشاره به افتتاح این اجلاس نوشت: «از اوایل بامداد دیروز تا نیمه شب گذشته سران و نمایندگان کشورهای اسلامی با ورود به فرودگاه مهرآباد مورد استقبال رییس جمهور و همچنین معاون اول رییس جمهور و وزیر امور خارجه کشورمان قرار گرفتند. تا آخرین ساعات شب گذشته تعداد ۲۵ رییس‌جمهور، ۲ امیر، ۲ ولیعهد و ۱۰ نخست‌وزیر و معاون رییس‌جمهور وارد تهران شده‌اند. همچنین دبیرکل سازمان ملل متحد، دبیرکل اتحادیه عرب، دبیرکل فائو، دبیرکل اکو و چند شخصیت بین‌المللی دیگر برای شرکت در هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی وارد تهران شده‌اند.» به نوشتۀ این روزنامه بیش از ۱۲۰ خبرنگار، عکاس و فیلمبردار رسانه‌های داخلی و خارجی کار پوشش خبری و تصویری این رویداد بزرگ را عهده‌دار بودند.

حال و هوای تهران در آن روز به روایت مجله ی مجله اشپیگل

این روزها پرتره‌های قدیمی آیت‌الله خمینی بر دیوارهای شهر نیز دوباره رنگ‌آمیزی و ترمیم شده و چهره ای از رهبر فقید ایران به نمایش گذاشته شده است. اما آن نقاشی دیواری مشهور خیابان کریم‌خان زند که پرچم آمریکا را همراه با فروریختن بمب‌ها نشان می‌دهد و شعار «مرگ بر آمریکا» در زیر آن، همچنان دست‌نخورده باقی مانده و البته رنگ‌های آن تا اندازه‌ای محو شده است. بسیاری از یادبودهای پاسداران انقلاب نیز گویی به زمان‌های بسیار دور تعلق دارند. پرچم مزین به آیات آشتی‌جویانه و صلح‌آمیز قرآن در دستان پاسداران قرار گرفته و آن مسلسل‌ها کم‌رنگ و ناپیدا شده‌اند.

ملک فهد پادشاه عربستان سعودی با فرستادن ولیعهد خود به تهران به نوعی اعاده حیثیت کرده است. عمرو موسی وزیر خارجه مصر نیز اولین وزیر مصری است که از زمان صلح با اسرائیل پای در خاک ایران گذاشته و این روزها حتی سخن از برقراری دوباره روابط دیپلماتیک میان تهران و قاهره می‌رود. صدام حسین دشمن دیرینه ایران به وزیر خارجه خود اعلام کرد که اگر ایران یک قدم بردارد ما «دو قدم برخواهیم داشت». دیکتاتور عراق همان کسی است که جنگی هشت ساله را به گفته خودش علیه «سوسک‌های ایرانی» به راه انداخته بود، جنگی که در سال ۱۹۸۸ پایان گرفت.

محمدجواد ظریف سخنگوی اجلاس

همزمان محمدجواد ظریف سخنگوی اجلاس تهران تاکید کرد در این نشست سران کشورهای اسلامی علاوه بر پرداختن به مسائل مهم جهان اسلام چون فلسطین و بوسنی پیرامون ارتقای نقش کشورهای اسلامی، اعتمادسازی بین کشورهای مذکور و حفظ امنیت این کشور‌ها گفت‌وگو خواهند کرد. وی حفاظت از حقوق اقلیت‌ها، توسعۀ متوازن در کشورهای اسلامی و همکاری فیمابین و توسعه فرهنگی در جهان اسلام را از دیگر مسائل مورد بحث در این اجلاس اعلام کرد.

سخنران افتتاحیه هشتمین اجلاس کنفرانس اسلامی، مقام معظم رهبری بود. آیت‌الله خامنه‌ای در سخنان خود با تاکید بر اینکه «ایمان، مجاهدت و پرهیز از تفرقه تنها شروط تحقق اعتلای علمی و عزت سیاسی مسلمانان است»، افزود: «سازمان کنفرانس اسلامی می‌تواند مظهر اتحاد حقیقی کشورهای مسلمان در مسائل و منافع مشترک آنان باشد، این کنفرانس باید قطعنامه‌های خود را تا اجرای کامل پیگیری کند تا این اجلاس‌ها برای ملت‌های ما دستاوردی داشته باشد.»

رییس‌جمهوری اسلامی ایران که ریاست سازمان کنفرانس اسلامی را برعهده داشت نیز در این نشست گفت: «سازمان کنفرانس اسلامی باید نقش مهمی در حل اختلافات جهان اسلام داشته باشد.» او با بیان اینکه «شهروندان جامعه مدنی اسلامی صاحب حق در تعیین سرنوشت خود هستند»، گفت: «جامعه مدنی که ما خواستار استقرار آن هستیم به طور ریشه‌ای و اساسی با جامعه مدنی غربی که از تفکرات فلسفی یونان و تجربیات سیاسی روم سرچشمه گرفته اختلاف ماهوی دارد، جامعه مدنی مورد نظر ما ریشه مدینة‌النبی دارد.» او دربارۀ اسرائیل هم گفت: «سرشت زورمدار، نژادپرست و ستیزه‌جوی رژیم صهیونیستی به طور جدی صلح و امنیت منطقه را تهدید می‌کند.»

برگزاری هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در تهران بازتاب وسیعی در رسانه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای داشت. از جمله شبکه تلویزیونی «سی.ان.ان» همزمان با این اجلاس به نقل از یک تحلیلگر امور خاورمیانه اعلام کرد «در حالی که امریکا نتوانست هم‌پیمانان خود را در کنفرانس دوحه گردهم آورد، ایران بیش از پنجاه و پنج کشور اسلامی را در تهران گردهم آورده و این یک پیروزی پر ارزش است.» شائول بخاش استاد دانشگاه‌های امریکا به این شبکه تلویزیونی گفت: «گردهم آمدن سران این تعداد از کشور‌ها که برخی از آن‌ها کینه و خصومت شدیدی با یکدیگر دارند تنها به احترام ایران انجام گرفته است زیرا آن‌ها معتقدند باید روابط با تهران بهبود یابد.» روزنامه الشرق‌الاوسط چاپ همزمان لندن و بیروت هم در سرمقاله خود با اشاره به اهمیت این اجلاس نوشت: «مسلمانان جهان به همایش تهران چشم امید دوخته‌اند.»

---

منابع: سایت تاریخ ایرانی / سایت دکتر خرازی/ مجله مجله اشپیگل