پنج شاخص مهم برای موفقیت در سیاست

گاهی این چنین تصور می شود که منابع اسلامی و دینی حرفی برای سیاست و سیاست مداران ندارد، و یا اصلاً دین ارتباطی با سیاست ندارد. این باور و برداشت، چیزی جز تحمیل باور ناصحیح و شخصی بعضی افراد بر آموزه های دینی و اسلامی نیست، به واقع اگر این دسته افراد فهم کامل و صحیحی از ایدئولوژی اسلامی و منظومه شاخص های اسلامی داشتند، هیچ گاه این چنین مطلبی را بر اندیشه اسلام تحمیل نمی کردند.

معنا و مفهوم سیاست 

اندیشمندان علوم سیاسی، سیاست را به معانی مختلفی تعریف کرده اند، به طوری که بعضی قالب بر 200 تعریف برای واژه سیاست بیان کرده اند؛ ولی با توجه به اینکه نه این متن توان بیان و بررسی آن تعاریف را دارد و نه ما به دنبال بیان همه آن تعاریف هستیم، به همین جهت تنها به گوشه ای از تعاریفی که دانشمندان علم اخلاق و سیاست بیان داشته اند اشاره می کنیم.
در یک تعریف، سیاست این چنین معرفی شده است: «سیاست، رهبرى صلح‏ آمیز یا غیر صلح‏ آمیز روابط میان افراد، گروه ها و احزاب (نیروهاى اجتماعى) و كارهاى حكومتى در داخل یك كشور[1] و روابط میان یك دولت با دولت هاى دیگر در عرصه جهانى است.»[2]
خواجه نصیر الدین طوسی در مقام تبیین معنای سیاست، به این مطلب اشاره می کنند که انسان به طور طبیعی ناگزیر از زندگی اجتماعی است، از طرفی لازمه زندگی اجتماعی نیز تزاحم و برخورد افراد و گروها با یکدیگر است که گاهی به فساد و فنای جامعه نیز منجر خواهد شد. به همین جهت باید تدبیری اندیشیده شود تا اینکه هر گروهی در جایگاه شایسته خود قرار  گیرد، و به حق خود دست یابد و دست از تجاوز و تصرف عدوانی در حقوق دیگران بردارد چنین تدبیری را سیاست می گویند. كه اگر به مقتضاى قاعده «حكمت» باشد و كمال نوعى و شخصى انسان را محقق سازد، «سیاست الهى» نام دارد و گرنه به پسوندهاى متعددى اضافه خواهد شد.[3]

بایسته های سیاسی در نهج البلاغه

 برای موفقیت در تمام عرصه های سیاسی حکومتی و مردمی، خُرد و کلان، نیاز است افراد خود را به شاخص و ویژگی های مهمی مجهز نمایند، در غیر این صورت در تعاملات اجتماعی و بین المللی با انسان ها و جوامع مختلف با شکست قطعی و غیر قابل جبران مواجه خواهند شد.

1- بینش و بصیرت سیاسی: از جمله لوازم و شاخص های موفقیت در میدان سیاست، داشتن بینش و بصیرت صحیح و کامل است. انسانی که در مسیر سیاست فاقد هر گونه آگاهی و بصیرت است، نه تنها نمی تواند موجب نجات دیگران از فتنه های سیاسی و اجتماعی باشد، بلکه خود نیز در آن گرفتاری ها و فتنه ها غرق و نابود خواهد شد.
خدای متعال در قرآن کریم در اهمیت این شاخص می فرماید: «قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِیَ فَعَلَیْها وَ ما أَنَا عَلَیْكُمْ بِحَفیظ؛[انعام، آیه104] به راستى رهنمودهایى از جانب پروردگارتان براى شما آمده است. پس هر كه به دیده بصیرت بنگرد به سود خود او، و هر كس از سر بصیرت ننگرد به زیان خود اوست، و من بر شما نگهبان نیستم.»
در بینش امام علی(علیه السلام) بصیرت لازمه ی منصب رهبری جامعه است. «لَا یَحْمِلُ هَذَا الْعَلَمَ إِلَّا أَهْلُ الْبَصَرِ وَ الصَّبْرِ وَ الْعِلْمِ [بِمَوَاقِعِ‏] بِمَوَاضِعِ الْحَق‏؛[4] و این پرچم را به دوش نمى‏ كشد مگر آن كه اهل بصیرت و استقامت و داناى به موارد حق باشد.»

2-انتخاب آگاهانه و خردورزی: عرصه سیاست، عرصه تقابل حق و باطل است. انسانی که خود را به شاخص بصیرت و بینش سیاسی مجهز کرده است، مرعوب غوغا سالاری افراد معاند نمی شوند.
در توصیف این چنین افراد آگاهی خدای متعال می فرماید: «الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ؛[زمر، آیه18] به سخن گوش فرا مى ‏دهند و بهترین آن را پیروى مى‏ كنند اینانند كه خدایشان راه نموده و اینانند همان خردمندان.»
در نگاه امام علی(علیه السلام) کسی که در زندگی به خوبی از قوه اندیشه و خردورزی استفاده می کند بینا می شود: «مَنْ تَفَكَّرَ أَبْصَر؛[5] هر کس بیندیشد فرجام کارها را می بیند.»، به تبع این توانایی خود می تواند به انتخاب آگاهانه انسان کمک شایانی کند.

3-پرهیز از تعصب کورکورانه و جاهلانه: تعصب جاهلانه و نادرست از جمله مواردی است که مانع فهم صحیح در انتخاب آگاهانه می شود. انسانی هایی که در مسیر فعالیت های سیاسی در دام تعصب های ناصحیح و مذمم گرفتار شده اند، در میدان جدال حق و باطل نمی توانند از رهنمودهای عقل سلیم بهره مند و از انتخاب اصلح و صالح برخوردار شوند.
در اندیشه علوی تعصب مذموم این چنین مورد بیان و نکوهش قرار داشته است: «اِعتَرَضَتهُ الحَمِیَّة، فَافتَخَرَ عَلَی آدَمَ بِخَلقِهِ، وَ تَعَصَّبَ عَلَیهِ لِأصلِهِ؛[6] این روایت به این مطلب اشاره دارد که [ابلیس در برابر فرمان خداوند به کرامت آدم] دچار باد دماغ گردید، و با چنگ زدن به آفرینش خود بر آدم ببالید، و به اصلِ خود [ که از آتش است ] بر او [ که از گِل است ] تعصب ورزید.»

4-دشمن شناسی: در عرصه سیاست انسان باید به خوبی دوست را از دشمن باز شناسد، تا اینکه در مسیر زندگی خود بی جهت دوست را مورد هجمه و کینه قرار ندهد، و دشمن را به عنوان دوست و یاور نپندارد.
کسانی که از قوه دشمن شناسی بالایی برخوردار نیستند، به راحتی مقهور بازی و برنامه دشمن می شوند، و چه بسا در مسیر اهداف و مقاصد آنان قدم بردارند. خدای متعال همواره افراد را از دوستی با دشمنان باز داشته است و از تبعات شوم آن افراد را آگاه کرده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَ قَدْ كَفَرُوا بِما جاءَكُمْ مِنَ الْحَقِّ؛[ممتحنه، آیه1] اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، دشمن من و دشمن خودتان را به دوستى برمگیرید [به طورى‏] كه با آنها اظهار دوستى كنید، و حال آنكه قطعاً به آن حقیقت كه براى شما آمده كافرند.»
در کتاب شریف نهج البلاغه حضرت در خصوص توجه به کید دشمن و ضرورت دشمن شناسی بعد از آن که مالک را سفارش به پذیرش صلح شرافتمندانه می‌کند، می‌فرماید: «وَ لَكِنِ الْحَذَرَ كُلَّ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّكَ بَعْدَ صُلْحِهِ فَإِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّمَا قَارَبَ لِیَتَغَفَّلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَ اتَّهِمْ فِی ذَلِكَ حُسْنَ الظَّن‏؛[7] زنهار، زنهار، سخت از دشمنت پس از پذیرش صلح برحذر باش، چرا که دشمن گاهی نزدیک می‌ شود که غافلگیر سازد. بنابراین دوراندیشی را به کار گیر و در این موارد خوش‌ بینی را متهم کن!.»

5-شجاعت و غیرت دینی و سیاسی: از جمله ویژگی های بارز امام علی(علیه السلام) در تمام عرصه های نظامی اجتماعی و سیاسی، شجاعت فوق العاده حضرت بوده است، این خود شاخص برتری است که می تواند بهترین الگو برای همه افراد بخصوص در عرصه سیاسی باشد.
در قسمتی از نهج البلاغه شجاعت برخورد با فتنه در سیره امام علی(علیه السلام) این چنین منعکس شده است: «أَیُّهَا النَّاسُ فَإِنِّی فَقَأْتُ عَیْنَ الْفِتْنَةِ وَ لَمْ یَكُنْ لِیَجْتَرِئَ عَلَیْهَا أَحَدٌ غَیْرِی بَعْدَ أَنْ مَاجَ غَیْهَبُهَا وَ اشْتَدَّ كَلَبُهَا؛[8] مردم! این من بودم که چشم فتنه را درآوردم و کسی جز من جرأت بر آن نداشت؛ بعد از آن که امواج فتنه همه جا گسترده بود و هاری آن فزونی یافته بود.»
سخن آخر
سزاوار است افراد پیش از ورود در عرصه سیاست و سیاستمداری خود را به شاخص و توانا هایی همچون بصیرت، شجاعت، انتخاب آگاهانه، دشمن شناسی،  مجهز نماید تا اینکه به موفقیت مطلوب و مورد تأیید دین در عرصه سیاست دست یابند.

---

پی نوشت ها:
[1]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص82. «إِنَّهُ لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَمِیرٍ بَرٍّ أَوْ فَاجِر».
[2]. اخلاق سیاسى، على اصغر الهامى نیا، ص18، به نقل از بنیادهاى علم سیاست، عبدالرحمن عالم، نشر فى، 1373، تهران.
[3]. ر.ک: همان، به نقل از اخلاق ناصرى، خواجه نصیرالدین طوسى، ص 210، اسلامیه.
[4]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص248.
[5]. همان، ص402.
[6]. همان، ص286.
[7]. همان، ص441. 
[8]. همان، ص137.

---