درباره صنعت نشر بیشتر بدانیم

مشکلات اقتصادی موجود در جامعه و مجموعه عوامل مدیریتی موجب شده‌است که حوزه نشر کشور نیز به لحاظ اقتصادی روزهای خوش و مطلوبی نداشته باشد. بی‌ثباتی اقتصادی و قیمت‌های سرسام‌آور موجود مانع از آن شد که خانوار سهمی از درآمدش را به خرید کتاب اختصاص بدهد و این‌گونه شمار خریداران و خوانندگان کتاب هم کاهش پیدا می‌کند.

در یك نگاه كلی مشخص است وضعیت نشر كشور به خصوص در بخش تولید محتوا و تعداد عناوین پویا و رو به رشد است و پیشرفت‌های چشم‌گیر در این عرصه‌ی فرهنگی بیش از پیش امیدبخش است، البته بدیهی است كه تا نقطه‌ی مطلوب فاصله وجود دارد و ضروری است كه نقاط ضعف و قوت به صورت نوبه‌ای دسته‌بندی و با استفاده از تجربیات گذشته نقاط ضعف از میان برود. درباره وضعیت فعلی صنعت نشر و چرخه اقتصادی آن با سیدغلامرضا حسینی، مدیرعامل سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
 
برای شروع بفرمایید که وضعیت اقتصاد و بازار نشر در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

 در شرایط فعلی، صنعت نشر کشور در حال گذار از وضعیت چاپ کتاب در تیراژ بالا به چاپ در شمارگان محدود (دیجیتال) و در آینده نزدیک نشر الکترونیک است. این دوره دارای تهدید‌ها و در عین حال فرصت‌هایی است. که این فرصت‌ها و تهدیدها باید به صورت جداگانه و در بخش‌های مختلف مورد ارزیابی قرار گیرد. به عنوان مثال بخش چاپ به دلیل کاهش شمارگان و اقبال  ناشران به بهره‌گیری از سیستم چاپ با شمارگان محدود با رکود معناداری مواجه شده است و تعداد قابل ملاحظه‌ای از چاپخانه‌های کوچک و بزرگ و صنایع وابسته، یا با حداقل ظرفیت کار می‌کنند و یا به کلی تعطیل شده‌اند؛ این مسأله یک آسیب و تهدید جدی است که باید برای برون‌رفت از آن تدبیر ویژه‌ای اندیشید، و ضرورت دارد چاپخانه‌ها ظرفیت‌های خود را به سمت سایر تولیدات چاپی بالاخص در بخش بسته‌بندی هدایت کنند و به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا صاحبان صنایع از سفارش کارهای چاپی که در ایران و با امکانات موجود قابل اجراست به خارج از کشور پرهیز کنند. و در عین حال برای بخش نشر مزایای مثبتی نیز داشته است که عمده‌ترین آن کاهش هزینه تولید در چاپ محدود و به تناسب نیاز بازار و همچنین کاهش هزینه‌های انبارداری و جلوگیری از بلوکه شدن سرمایه است.این دوره‌ی گذار به دلیل اهمیت بالایی که در سرنوشت نشر کشور در آینده خواهد داشت، باید به بهترین شکل ممکن مدیریت شود.

البته پس از انقلاب اتفاق های مهمی در وضعیت انتشار کتاب رخ داده.

بله ، پس از پیروزی انقلاب شكوهمند اسلامی و استقرار نظامی بر اساس ارزش‌های معنوی و احكام الهی در ایران، بار دیگر تفكر دینی به عنوان اندیشه‌ای امیدزا، حیات‌بخش و مترقی در عرصه حیات انسان معاصر ظاهر گردید.تجدید حیات اندیشه‌ی وحیانی و ارزش‌های معنوی، از سویی، سبب بیداری و خودباوری بیشتر آحاد جامعه را فراهم آورد و از سوی دیگر نظام جمهوری اسلامی ایران كه دارای مشروعیت الهی و مقبولیت مردمی بود بر «آگاهی همگانی» تأكید ویژه‌ای داشت كه از جمله مهمترین اقدامات در راستای تحقق ایجاد آگاهی همگانی افزایش سوادآموزی و گسترش دانشگاه‌های كشور بود.

صنعت نشر نیز همزمان و همدوش با انقلاب اسلامی از منظر كمیت و كیفیت رشد جهش گونه‌ای را تجربه كرده است، براساس آمارهای موجود از سال 1320 تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در هر سال رقمی كمتر از هزار عنوان كتاب در سال منتشر می‌شده است كه این رقم در سال‌های اخیر با رشد چشم‌گیری مواجه بوده و به حدود هفتاد هزار عنوان در سال‌های اخیر رسیده است. و هر ساله شاهد ساخت و تجهیز كتابخانه‌های عمومی،‌ برگزاری نمایشگاه‌ بین‌المللی كتاب و نمایشگاه‌های استانی و... نیز هستیم.تمام این تلاش‌ها موجب شده است تا جمهوری اسلامی ایران طبق آمار منتشر شده از سوی یونسكو از حیث وضعیت انتشار كتاب جزء ده كشور اول جهان باشد.

بنظر شما در کدام بخش پیشرفت بیشتری داشته ایم؟

 در یك نگاه كلی مشخص است وضعیت نشر كشور به خصوص در بخش تولید محتوا و تعداد عناوین پویا و رو به رشد است و پیشرفت‌های چشم‌گیر در این عرصه‌ی فرهنگی بیش از پیش امیدبخش است، البته بدیهی است كه تا نقطه‌ی مطلوب فاصله وجود دارد و ضروری است كه نقاط ضعف و قوت به صورت نوبه‌ای دسته‌بندی و با استفاده از تجربیات گذشته نقاط ضعف از بین برده شود و به نقاط قوت توجه بیشتری صورت پذیرد و از روش‌های نو به نو و كارشناسی با توجه به اقتضائات روز هرچه بیشتر استفاده شود.

اقتصاد انتشار کتاب در ایران و کشورهای توسعه‌یافته چه تفاوتی دارند و به نظر شما دلیل موفقیت آنان چیست؟

در اغلب کشورهای توسعه یافته به دلیل تأثیر گذاری بر عرصه‌ی فرهنگ، اندیشه و اقتصاد، صنعت نشر به عنوان یک فعالیت اقتصادی مهم، دارای جایگاه ویژه‌ای است و در رتبه‌های اول از حیث عواید مالی قرار دارد. البته نباید این حقیقت را کتمان کرد که سرانه‌ی مطالعه در این کشورها بالاست و این مهم در موفقیت و پیشتازی آنها در صنعت نشر بسیار مهم است.اصلی‌ترین تفاوت حوزه‌ی نشر در ایران و کشورهای توسعه یافته، عدم توجه به آن به عنوان یک صنعت پیشرفته و حرفه‌ای است.

سرمایه‌گذاری در حوزه نشر در شرایط کنونی چه اهمیتی دارد و برای رسیدن به شرایط مطلوب از کجا باید شروع کرد؟

ورود به هر عرصه‌ای یا دقیق‌تر بگویم؛ هر کسب و پیشه‌ای پیش‌نیازهایی دارد، و حوزه‌ی نشر از حساسیت‌های ویژه و خاصی برخوردار است، اصلی‌ترین پیش‌نیاز برای ورود به چرخه‌ی نشر، علاوه بر تخصص و تجربه‌ی کافی صبر فراوان و توقع کم است، در وضعیت فعلی پیشنهاد نمی‌شود افراد با سرمایه‌های اندک به این حوزه ورود کنند؛ البته باید توجه داشت، حوزه‌ی نشر و در واقع «ناشر بودن» هر چند به ظاهر کاری ساده است ولی یک فعالیت پیچیده و کاملاً تخصصی است.

مشکلاتی که در بازار نشر وجود دارند کدام‌اند و دلایل اصلی بروز این مشکلات را چه چیزی می‌دانید؟

شاید یکی از تکراری‌ترین مطالبی که با آن دررابطه با  نشر کشور مواجه شده باشیم، مشکلات و معضلات آن باشد که اصلی‌ترین آنها عبارتند از عدم توجه به نشر به عنوان «صنعت» ، عدم وجود ناشران بزرگ و دارای ظرفیت‌های ویژه محتوایی و اقتصادی ، ورود افراد غیر متخصص چرخه نشر ،صدور بی‌رویه مجوز انتشارات ، تولید و چاپ‌ کتاب‌های کم محتوا و یا تکراری ، عدم توجه کافی به ترجمه‌ی فعال ، عدم استفاده بهینه از امکانات موجود در صنایع چاپ و... فقدان شبکه منسجم تبلیغ و ترویج  و... ،  فقدان شبکه منسجم و فراگیر توزیع سراسری ، عدم وجود کتابفروشی‌های بزرگ ، عدم توازن بین تعداد ناشران و کتابفروشی‌ها.

به نظر شما چه راهکارهایی برای حل معضلات موجود در اقتصاد نشر وجود دارد و چه سازمان‌هایی بیشتر درگیر این موضوع هستند؟

 دسته‌بندی که در پاسخ به سؤال قبلی در خصوص اصلی‌ترین معضلات نشر کشور ارائه شد نیاز به ارائه‌ی راههای برون‌رفت از آن را نیز ضروری می‌نماید، که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ـ سامان‌دهی وضعیت فعلی نشر کشور به عنوان «صنعت» با تهیه‌ی «سند صنعت نشر».

ـ جهت‌دهی کلان به ذائقه، خواست و تقاضای مخاطب و تلاش ویژه‌ برای ارتقاء فرهنگ کتاب و کتابخوانی در راستای تحقق اهداف سند چشم‌انداز.

ـ تلاش برای خودکفایی در تولید کاغذ و مقوا.

ـ پرهیز از سفارش‌های چاپی به خارج از کشور و بهره‌گیری از امکانات موجود برای ایجاد رونق در چاپخانه‌ها و...

ـ تقویت زیرساخت‌های ترویج کتاب و کتابخوانی از طریق سرمایه‌گذاری، توسعه و احداث کتابخانه‌های عمومی

ـ تقویت زیرساخت‌های توزیع کتاب از طریق توسعه و احداث کتابفروشی‌های بزرگ.

صنعت نشر یک چرخه است و همه‌ی اجزای آن باید درست و منظم کار کنند تا به پویایی لازم برسد، حذف و یا عدم توجه به بخشی از آن امکان‌پذیر نیست، لذا ضروری است از نگاه بخشی به آن پرهیز و در عالی‌ترین سطوح اجرایی کشور به آن توجه شود.

به نظر شما اصلی ترین چالش حوزه نشر چه چیزی است؟

به نظر می‌رسد اصلی‌ترین چالش آینده نشر کشور نحوه‌ی ورود ناشران به «نشر الکترونیک» باشد، که از حالا باید همه‌ی جوانب آن را ارزیابی کرد و با مطالعه و تدابیر لازم در خصوص بحث‌های مالکیت مادی و معنوی و قوانین حاکم، بهترین راهکارها را اتخاذ و مورد توجه قرار داد.

---

منبع: نشریه مهر (با اندکی تغییر)