چهار نکته در مورد دستور اخلاقی قرآن

نکته اول: باید بدانیم که قرآن، ملاک برتری را تقوای الهی بیان کرده است.[حجرات/13] بر همین اساس، اذان گوی مسلمانان یک سیاه پوست به اسم بلال حبشی می‌شود؛ فارغ از ملیت و نژاد و رنگ پوست؛ زیرا که قرآن با برادر خواندن مسلمین با هم[حجرات/10] آنها را به همگرایی دعوت می‌کند؛ این رویکرد جدید قرآنی، باعث همگرایی ساکنان حجاز و دست برداشتن از جنگهای خونین شد.[1] بنابراین دلیل کسانی که قرآن را فاقد دستور اخلاقی جدید می‌دانند، رد می‌شود.
نکته دوم: در مورد دستوراخلاقی قرآن در حق زنان، باید دانست که در قبل از اسلام و قبل از نزول اسلام، زنان در شبه جزیره عربستان از کمترین حقوق برخوردار بوده و حتی دختران را زنده بگور می‌کردند.[نحل/59] در مناطق دیگر غیر از حجاز نیز زنان از حقوق مناسبی برخوردار نبودند و حتی به عنوان کالایی، خرید و فروش می‌شدند[2] در حالی که قرآن با برابر دانستن زن و مرد[3] و تکریم آنان به عنوان همسر[4] و تکریم آنان به عنوان مادر[5] جایگاه زن را بالا برد.
نکته سوم: در مورد دستور اخلاقی قرآن نسبت به بردگان باید گفت که برده داری در پیش از اسلام نیز رواج داشت و قرآن برای ریشه کردن کردن آن، راهکارهایی مثل مصرف زکات در راه آزادی بردگان را ارائه کرد. «زكاتها مخصوص فقرا و مساكین و كاركنانى است كه براى(جمع آورى) آن زحمت مى‏‌كشند، و كسانى كه براى جلب محبتشان اقدام مى‌‏شود، و براى (آزادى) بردگان‏.»[توبه/60]
نکته چهارم: در مورد رفتار اسلام با غیر مسلمین، باید گفت که همه غیر مسلمین اینگونه نیستند، و قرآن رعایت انصاف و اعتدلال را نسبت به کافران غیر معاند و صلح جو، به مسلمانان یادآور می‌شود[6] اما در زمینه کافران محارب، طبعا آنها به خاطر روش خصمانه ای که با مسلمین دارند، نباید انتظار رفتاری نرم و منفعلانه از سوی مسلمانان داشته باشند. «وَ لْیَجِدُوا فیكُمْ غِلْظَةً[توبه/123] باید در شما شدت و خشونت (و قدرت) احساس كنند.» و این یک امر عقلی است. این مقابله به مثل کردن، صفت غیر اخلاقی و یا تعدی به غیر اهل ایمان نیست؛ با این وجود، رویه قرآن این است که مسلمین حتی با دشمنان معاند نیز از مسیر اعتدلال خارج نشوند. «و دشمنى گروهى كه شما را از[ورود به‏] مسجد الحرام بازداشتند وادارتان نكند كه [به آنان‏]ظلم كنید.»[مائده/2]
پی نوشت ها:
[1]. الکامل فی التاریخ ، ابن اثیر جزری، دار الصادر بیروت، 1385ق ، ج 1، 680.
[2]. سیر تمدن، لینتون، رالف، ناشر: دانش – فرانکلین، سال انتشار: 1337، . ص 295.
[3]. إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَتِ وَ الْقَنِتِینَ وَ الْقَنِتَتِ وَ الصَّدِقِینَ وَ الصَّدِقَتِ وَ الصَّبرِینَ وَ الصَّبرَاتِ وَ الْخَشِعِینَ وَ الْخَشِعَتِ وَ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَتِ وَ الصَّئمِینَ وَ الصَّئمَتِ وَ الحَفِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَفِظَتِ وَ الذَّاكِرِینَ اللَّهَ كَثِیرًا وَ الذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لهَم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا[احزاب/35] به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شكیبا و زنان صابر و شكیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق كننده و زنان انفاق كننده، مردان روزه‏دار و زنان روزه‏دار، مردان پاكدامن و زنان پاكدامن و مردانى كه بسیار به یاد خدا هستند و زنانى كه بسیار یاد خدا مى‏كنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظیمى فراهم ساخته است‏.»
[4]. «مِنْ ءَایَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكمُ مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَیْهَا[روم/21] و از نشانه‏ هاى او اینكه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در كنار آنان آرامش یابید.»
[5]. «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً[احقاف/15] ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، مادرش او را با ناراحتی حمل می‌کند و با ناراحتی بر زمین می‌گذارد و دوران حمل و از شیر بازگرفتنش سی ماه است.»
[6]. لا یَنْهاكُمُ‏ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ لَمْ یُقاتِلُوكُمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِیارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطینَ[ممتحنه/8] خدا شما را از آنان كه با شما در دین قتال و دشمنى نكرده و شما را از دیارتان بیرون ننمودند نهى نمى‏‌كند كه با آنان نیكى كنید و به عدالت و انصاف رفتار نمایید، كه خدا مردم با عدل و داد را بسیار دوست مى‌‏دارد.»
نوشته سیدی

---

منبع:
کانال نشر معارف قرآن و حدیث