حیف از این دکورهای نازنین

فرآیند ساخت یک فیلم سینمایی از قدم اول تا انتها آنقدر با موضوعات و اتفاقات متنوع سروکار دارد که گاهی در جریان تولید یک فیلم سینمایی لازم است از حرفه های مختلف کمک گرفت؛ مخصوصا زمانی که صحبت از ساخت یک فیلم تاریخی باشد. ساخت دکور و طراحی صحنه یکی از پایه های اصلی برای روایت یک اثر سینمایی است و در صورت پرداخت درست و دقیق سهم زیادی در تصویرسازی ذهن مخاطب برای قرار گرفتن در فضای داستان دارد.
در کشور ما سابقه ساخت دکور برای فیلم و سریال به سال های ابتدایی انقلاب برمی گردد، زمانی که علی حاتمی برای سریال «هزار دستان» تصمیم به ساخت لوکیشن های این سریال در یک فضای باز و بزرگ گرفت. حاتمی بعد از تحقیق و پیگیری های زیادی که انجام داد تهران قدیم را در قالب یک دکور در اراضی بزرگراه تهران کرج بازسازی کرد. بعد از ساخت این دکور، تلویزیون تصمیم گرفت آن را به عنوان شهرک سینمایی ثبت کند تا برای ساخت دیگر آثار سینمایی و تلویزیونی هم قابل استفاده باشد. به این ترتیب اولین شهرک سینمایی به شکل رسمی وارد عرصه تولیدات سینمایی و تلویزیونی شد.

دومین شهرک سینمایی در اوایل دهه هفتاد با عنوان شهرک سینمایی دفاع مقدس راه اندازی شد. هدف اصلی از ساخت این شهرک پشتیبانی از آثاری بود که در حوزه دفاع مقدس درحال تولید بودند. بنابراین در ایران دو شهرک سینمایی قدیمی وجود دارد و به تازگی با ساخت فیلم «محمد (ص)» شهرک پیامبر هم به عنوان شهرک سینمایی به این لیست اضافه شده است. در کنار این سه شهرک سینمایی دکورهای متعددی در مناطق مختلف برای آثار سینمایی و تلویزیونی ساخته شده است که بیشرشان تخریب شدند و تعدادی همچنان وجود دارند اما استفاده مناسبی از آنها نمی شود. برای نمونه دکورهای فیلم «رستاخیز» با وجود حجم زیادی که داشته است به کلی تخریب شده و یا دکورهای سریال «مختار» بعد از فرازونشیب های زیاد با مسئولین تلویزیون در حال حاضر مورد استفاده یک سفره خانه است. نبود برنامه و اصول مشخص در ساخت و نگهداری دکورهای سینمایی مانع از حفظ دکورهای زیادی شده که تا امروز توسط طراحان ساخته شده است.

لذت ساخت دکورهای تاریخی

طراحی صحنه یکی از اجزای اصلی در تولید تمام فیلم و سریال هاست اما بعضی آثار به جهت فضای متفاوتی که دارند نیاز به ساخت دکور دارند. این اتفاق بیشتر مربوط به آثار تاریخی است. خلق دکورهای متعدد توسط طراحان به ویژه در فیلم های تاریخی، توانایی و مهارتی است که طراحان دکور و صحنه در کارهای خود ثبت و نام خود را در میان یکی از بهترین توانمندی ‌های سینمای ایران ماندگار کردند. با وجود اینکه ساخت یک دکور حتی در ابعاد کوچک و محدود زحمت زیادی برای طراحان دارد اما بسیاری از طراحان این امکان را فرصتی برای عرض اندام می دانند. حمید قدیریان در این رابطه می گوید: « طراحی برای فیلم ‌های تاریخی در عین حال که به نظر می ‌آید کار سختی باشد بسیار خوب و مفرح است. علت اصلی این است که طراح از ابتدا در حیطه تحقیقات و خلاقیت شروع به کار می ‌کند و باید همه چیز را خود طراحی و بسازد و این خیلی لذت بخش است. در این گونه کارها، طراح در همه زمینه ‌ها باید تحقیق و مطالعه کند و چون این باعث رشد می ‌شود لذت بخش است.»

خلق فضاهایی که وجود ندارد

ساخت دکور هراندازه حرفه ای و حتی برای طراح دلچسب باشد اما هزینه زیادی به کار تحمیل می کند. در کنار ساخت دکورهای سینمایی و تلویزیونی جلوه های بصری این امکان را فراهم کردند تا در شرایطی که بخشی از یک نما تخریب شده یا وجود ندارد با استفاده از این تکنولوژی امکان نمایش آن فراهم باشد. مثلا در سریال «معمای شاه» بخش هایی از ساختمان های اطراف میدان توپ خانه با استفاده از جلوه های بصری تصویرسازی شده است و یا در فیلم سینمایی «چ» بعد از فیلمبرداری از شهر پاوه بخش هایی که با زمان گذشته تفاوت دارد مورد بازبینی و با کمک جلوه های بصری اصلاح شده است تا به فضای آن سال ها نزدیک شود.

چند سالی است جلوه‌ های بصری به کمک سینما و تلویزیون آمده است تا سینماگران با بهره مندی از این تکنولوژی امکان بهتری در خلق و ارائه تصویرهایی که وجود خارجی ندارند داشته باشند. البته در مقایسه میزان استفاده از جلوه های بصری در تولید آثار سینمایی داخلی و خارجی سینمای ایران فاصله زیادی با سینمای هالیوود و دیگر تولیدات خارجی دارد؛ از طرفی سوژه و ژانر فیلم ها به شکلی است که نیاز جدی به این امر ندارد و از طرف دیگر هنوز آنطور که باید جلوه های بصری و موقیعت های خوبی که فراهم می کند در میان فیلمسازان شناخته شده نیست. هادی اسلامی، طراح جلوه‌های ویژه بصری شروع فراگیری جلوه‌های بصری را حدود 10 سال می داند و معتقد است به طور معمول الان کسی سراغ ساخت و ساز در ابعاد وسیع نمی‌رود. اسلامی درباره کاربردهای جلوه های بصری می گوید: « ما در خیلی از فیلم ‌ها دکورسازی کردیم و بعد مجبور شدیم آن را آتش بزنیم یا منفجر کنیم. در «مختارنامه» با گوی آتشین به مکه حمله می ‌شود. وقتی شما دکورسازی طبیعی انجام می ‌دهید احتمال اینکه بخواهید فیلم دوباره تکرار شود نیست. می ‌خواهید تکرار کنید ولی دکورتان از بین رفته و نمی ‌توانید فیلمبرداری کنید. ولی در ساخت و سازهای دیجیتالی شما می ‌توانید این ویرانی و خرابی را داشته باشید، با این تفاوت که امکان چندین بار تکرار وجود دارد تا به نتیجه مطلوب برسید.»

در کنار نقاط قوت بسیاری که در طراحی دکور سینمای ایران وجود دارد اما نابسامان بودن وضعیت نگهداری و رسیدگی به این دکورها بعد از اتمام کار سرنوشت خوبی به دنبال ندارد. از طرفی فراهم نبودن فضای مناسب برای بهره مندی از جلوه های بصری استفاده از این تکنولوژی را محدود کرده است. با وجود ظرفیت های بالای سینما برای تولید آثار متفاوت در ژانرهای مختلف، با سیاست گذاری دقیق و کمی برنامه ریزی می شود شرایط مطلوب تری برای استفاده از امکانات و توانایی های موجود سینمای ایران فراهم آورد.

---