سیب‌زمینی‌های فضایی

باور غلط : قمرهای سیارات منظومه‌ی شمسی کروی شکل هستند!

باور صحیح : قمرهای سیارات به هر شکلی که فکر می‌کنید، می‌توانند باشند.

ماه زمین، جسمی تقریباً کروی و سنگی است که در فاصله‌ی متوسط 385000 کیلومتری از زمین به دور آن می‌چرخد. قطر ماه حدود 3475 کیلومتر یعنی اندکی بیش از یک چهارم قطر زمین است. اما تمامی قمرهایی که به دور سیارات دیگر منظومه‌ی شمسی می‌گردند کروی شکل نیستند. فرض کنید که در یک سیاره زندگی می‌کنید که قمرش به شکل سیب‌زمینی باشد، آن وقت هر شب به جای یک توپ نورانی در آسمان، یک سیب‌زمینی نورانی خواهید داشت، جالب می‌شود، این طور نیست؟!

هیپریون (Hyperion)

سیاره‌ی زحل یک قمر مرموز به نام هیپریون (Hyperion) دارد. هیپریون که در سال 1848 میلادی کشف شده و در فاصله‌ی ۱۵۰۰۰۰۰ کیلومتری زحل می‌گردد. این قمر غیرکروی ۲۸۶ کیلومتر قطر دارد. شکل نامتقارن آن را در تصاویری که توسط فضاپیمای کاسینی گرفته شده است، به خوبی پیداست. سطح ناهموار قمر بیانگر برخوردهای عظیمی است که روی آن را تراشیده‌اند. نخستین برآوردها از چگالی قمر نشان می‌دهند که حدود ۶۰ درصد از چگالی آن همچون یخ آب است و بیش‌تر فضای داخلی آن (حدود ۴۰ درصد یا بیش‌تر) باید خالی باشد. بر این اساس قمر هیپریون بیشتر به صورت توده ای از صخره‌های یخی به نظر می‌رسد تا یک جامد یکپارچه.

آمالته‌آ (Amalthea)

آمالته‌آ قمری کوچک، قرمز رنگ دو دهانه‌ی آتشفشانی بر روی خود است. این قمر به دور مشتری در حال چرخش است. این قمر سیب‌زمینی شکل با ابعاد 232×146×134 کیلومتر و جرم 10²¹×17/7 کیلوگرم 12 ساعت طول می‌کشد تا یک دور به دور مشتری بچرخد. در سال 1892، این قمر توسط ستاره‌شناس آمریکایی ادوارد امرسون بارنارد کشف و نامگذاری شد.

فوبوس (Phobos)

به معنی «ترس» یکی از اقمار کوچک مریخ است. این قمر تنها 2/22 کیلومتر قطر و 10¹⁶×08/1 کیلوگرم وزن دارد. فاصله‌ی متوسط فوبوس از مریخ 9000 کیلومتر است. فوبوس شاید یک شبه سیاره‌ی به دام افتاده باشد. این قمر در سال 1877 توسط هالی کشف شد.

یکی از کوچک‌ترین قمرهای زحل است. شعاع آن در حدود 13/5 * 17/2 * 18/5 کیلومتر و فاصله‌ی مدار آن از زحل 137670 کیلومتر است. این قمر در سال 1980 میلادی توسط فضاپیمای تریل رویجر کشف شد.

یکی از قمرهای زحل که در سال 1980 میلادی توسط چند دانشمند کشف شد. این قمر شکلی نامنظم و شعاعی در حدود 8 * 8 * 15 کیلومتر دارد. کالیپسو در مداری مشترک با قمر تلستو (Telesto) که 294660 کیلومتر از مرکز زحل فاصله دارد، به دور زحل می‌چرخند.

قمر بسیار کوچک نپتون که مدار آن از مرکز نپتون 52530 کیلومتر فاصله دارد و قطر آن حدود 148 کیلومتر است. این قمر در سال 1989 در ماموریت ویجر 2 ناساکشف شد.

اپی متوس (Epimetheus)

یکی از قمر‌های زحل است. مدارهای اپی متوس در فاصله‌ی میانگین حدود 151422 کیلومتری قرار گرفته و حدوداً هر 4 ساعت یکبار به دور زحل می‌چرخد این قمر قطری در حدود 200 کیلومتر و شکلی نامنظم دارد که دارای مدار مشترکی با جانوس(Janus) است. این دو قمر تنها حدود 50 کیلومتر از هم فاصله دارند. هر چهار سال آنها به هم می‌رسند, بر هم نیرو وارد می‌کنند و مدار خود را عوض می‌کنند. این قمر یخی در سال 1966 توسط والکر و در سال 1978 توسط فونتین و لارسن کشف شد.

جانوس ( Janus )

یکی از اقمار زحل که در فاصله‌ی متوسطی درحدود 151472 کیلومتر می‌چرخد و دوره‌ی چرخشی آن 18 ساعت است. این قمر سنگین دارای مدار مشترک با اپی متوس (Epimetheus) است. هنگامی که هر چهار سال این دو قمر به هم می‌رسند، مدار خود را عوض می‌کنند در سال 1966 این قمر یخی توسط منجم فرانسوی آودوین دولفوس کشف شد.

متیس (Metis)

از قمر‌های مشتری است با قطر 40 کیلومتر و فاصله‌ی 128000 کیلومتر از مشتری و در مدار اصلی آن. جرم متیس 10¹⁶ × 9 کیلوگرم است. این قمر توسط استفن سینوت در سال 1980 کشف شد.

پاندورا (Pandora)

یکی از کوچکترین قمرهای زحل است. شعاع آن 31 × 44 × 55 کیلومتر است، در فاصله‌ی 141700 کیلومتری زحل می‌چرخد و دوره‌ی مداری آن 62/0 روز زمینی است. پاندورا در سال 1980 توسط کالینر و کارسون در ماموریت ویجر1 کشف شد.

یکی از قمرهای زحل است که شعاع آن حدود 34×50×74 کیلومتر بوده و در فاصله‌ی 139353 کیلومتری زحل، به دور آن می‌چرخد. دوره‌ی مداری پرومتئوس 613/0 روز زمین است و در سال 1980 در مأموریت ویجر1 توسط کالینز و کارسون کشف شد.

از قمر‌های نپتون که در سال 1989 در مأموریت ویجر 2 ناسا کشف شد. این قمر در فاصله‌ی 117650 کیلومتری مرکز نپتون به دور آن می‌چرخد و ابعاد آن 201×208*218 کیلومتر است. این قمر تاریک مداری دایره‌ای درست بالای رئوس ابری نپتون دارد. پروتیوس دارای دهانه‌های زیاد و شکلی نامنظم است.

 از قمر‌های مشتری است که90×110 کیلومتر قطر دارد و در فاصله‌ی 222000 کیلومتری از مشتری می‌چرخد. جرم تب 10¹⁷×8 کیلوگرم است. تب در سال 1980 توسط استفان سینوت کشف شد.

نویسنده : علیرضا سرمدی