حمام خان یزد
حمامهای تاریخی نقش مهمی در معماری و تاریخ سرزمین ما دارند. اکثر حمامهای به جا مانده از روزگار قدیم، حالا تبدیل به موزه یا رستوران شدهاند و برای بازدید گردشگران آماده هستند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : دوشنبه 1396/08/29 ساعت 20:31
حمامهای تاریخی نقش مهمی در معماری و تاریخ سرزمین ما دارند. اکثر حمامهای به جا مانده از روزگار قدیم، حالا تبدیل به موزه یا رستوران شدهاند و برای بازدید گردشگران آماده هستند. حمام خان یزد یکی از این حمامها و از مشهورترین آنهاست که معماری ساده و چشمنوازش، محیطی دلچسب برای هر بازدیدکنندهای ایجاد میکند.
افراد زیادی هستند که با تغییر کاربری مکانهای تاریخی موافق نیستند و معتقدند هر بنایی را باید به شکلی که بود، حفظ کرد. اما در مقابل، عدهی زیادی هم معتقدند که تغییر کاربری مانند دمیدن جان دوباره در کالبد خاموش بناهای تاریخی است و جاهایی مثل حمام خان را که به دلیل عدم نیاز امروزی مردم، بلااستفاده مانده بودند، به مرکز توجه گردشگران تبدیل میکند. طرفدار هر کدام از این دو دیدگاه که باشیم، حالا حمام خان به سفرهخانهای زیبا تبدیل شده که با انواع غذاهای ایرانی و غذاهای سنتی یزدی پذیرای گردشگران شهر پربازدید یزد است
تاریخچه
حمام خان یزد معروف به گرمخانه یا گرمابهی نور در سال ۱۲۱۲ ه.ق به دستور محمدتقی خان بافقی، حاکم یزد، در زمینی به مساحت ۱۱۷۰ متر مربع و زیربنای ۹۰۰ متر مربع بنا گردید. محمدتقی خان سرسلسلهی خاندانی مشهور به خوانین یزد بود که در سال ۱۱۶۱ ه.ق به حکمرانی رسید. این بنا که یکی از زیباترین آثار معماری در شهر تاریخی یزد است و در سال ۱۲۲۴ هجری قمری بازسازی شد، به تدریج ساخته و تکمیل شده است. حمام خان مربوط به دوران ناصرالدین شاه قاجار است و به علت اینکه بیشتر بزرگان شهر از آن استفاده میکردند، به حمام خان مشهور شده است. البته نوع معماری این حمام که ترکیبی از سادگی و زیبایی است، طوری طراحی شده است تا برای استفادهی عوام هم مناسب باشد و مردان و زنان کم درآمد هم بتوانند از آن استفاده کنند. حمام خان هم مثل سایر حمامهای قدیمی، در گذشته تنها محل استحمام نبوده، بلکه مردم برای اهدافی مثل گذراندن اوقات فراغت، گفتگو و تبادل نظر، رفع خستگی و حتی عبادت، گرد آمدن دوستان و حل و فصل مسائل زندگی به آن مراجعه میکردند.
معماری
حمام خان که در خیابان قیام شهر یزد قرار دارد، دارای سه مسیر دسترسی است: میدان خان، بازارچه کاشیگری و بافت مسکونی مجاور حمام. بنای این حمام هم مثل اکثر حمامهای تاریخی مشتمل بر ورودی، دالان، سربینه، میاندر، گرمخانه، قرینه، تون، گاورو، فضای پشتیبانی سرویس و طویله است. در ادامه توضیح مختصری از این فضا را برای شما میآوریم:
دالان فضایی است که سلسله مراتب ورود و خروج و سربینه را ایجاد میکند. سربینه فضایی است که از لحاظ مساحت و تزئینات نسبت به سایر بخشهای حمام بارزتر بوده و دارای سکوهایی برای نشستن، رختکن و جاکفشی است. کاربرد اصلی این مکان ایجاد فضایی برای پوشیدن لباس و آماده شدن برای ورود به گرمخانه (محل شستشو و تطهیر بدن) است. سربینهی حمام خان دارای نورگیر زیبایی است که در گنبدش تعبیه شده و وظیفهی تامین نور حمام در روز را دارد. دیوارهای داخلی سربینه در گذشته با نقاشیهای زیبایی منقوش شده بودند که حالا متأسفانه بخش اندکی از آنها باقی مانده است. به فضای بین سربینه و گرمخانه میاندر میگویند.
حمام خان
خود گرمخانه نیز فضایی مثل سربینه دارد و دارای چهار ستون در وسط، ستونهایی در کنار و دو سقف گنبدی شکل است. بعد از گرمخانه استخر قرار دارد که با فضایی سرپوشیده و نسبتاً بزرگ، مکان اصلی برای استحمام است. شاهنشین، گرمخانه و استخر را به هم وصل میکند. روی دیوارهای شاهنشین، نقاشیهایی از داستانهای شاهنامه دیده میشوند که مربوط به دوران قاجارند و در بازسازی این بنا به آن اضافه شدهاند. خزینه نیز فضای سرپوشیدهی پر از آب گرمی است که گرمخانه و تون (زیرزمینی دخمه مانند و در کنار قرینهی آب گرم که برای سوزاندن هیزم برای ایجاد گرما استفاده میشد) را به هم وصل میکند. و در پایان گاورو، فضای باریک، دراز و شیبداری است که برای حرکت گاو و کشیدن آب از چاه استفاده میشده است.
جنس دیوارهای حمام از سنگ یا آجر با اندود شفتهی آهک است. به طور کلی برای ساخت حمام، از سنگ در شالوده، کفسازی، قرنیزها، حوضها و قرینهها، آجر در ساختمان، ستونها، دیوارسازی، جرزها و تیغههای سقف و خشت در ساختن دیوارها، سقف فضای پشتیبانی، گاورو و طویله استفاده شده است.
حمام خان
گرمابهی نور طوری ساخته شده است تا در سطحی پایینتر از سطح زمین قرار بگیرد و این موضوع علاوه بر آسان کردن دسترسی به آب سالم، باعث خنک شدن هوای حمام هم میشود به گونهای که در تابستانهای بسیار داغ این سالهای یزد، دمایش به ۲۰ درجه هم میرسد.
منبع:کتاب اطلاعات توریستی کشورهای جهان.سایت کارناوال