تولد ستاره ها
سحابی جبار
سرگذشت یک ستاره اگر چه در حال حاضر منطقی و کامل به نظر می‌رسد، ولی ممکن است با انجام تحقیقات بیش‌تر, قسمت‌هایی از آن تغییر کند. زندگی یک ستاره را می‌توان به شش دوره تقسیم کرد :
- تولد (سحابی)
- نوباوگی (مرحله‌ی انقباض)
- بلوغ
- سنین بالا (غول سرخ)
- باز هم بالاتر (متغیرها)
- مراحل آخر عمر ستاره (کوتوله‌های سفید, ستاره‌های نوترونی و سیاه‌‌چاله‌ها)
ستون‌های حیات در سحابی عقاب, این ستون‌ها از بیش‌تر از گاز هیدروژن تشکیل یافته‌اند.
در این مطلب به تولد و نوباوگی ستاره می‌پردازیم.
اندازه‌ی ستاره‌ها معمولاً بسیار بزرگ است, ولی فضای بین ستارگان (فضای میان ستاره‌ای) از آن هم بزرگتر می‌باشد. این فضای میان ستاره‌ای پر از گاز و ذرات غبار بسیار کوچک (به شعاع تقریبی 5-10 سانتی‌متر) است.
مطالعات به ما نشان می‌دهند که گازی که در این فضا وجود دارد (گاز میان ستاره‌ای) عمدتاً از هیدروژن و مقدار کمی از عنصر‌های دیگر نظیر کربن, نیتروژن, اکسیژن, سدیم, آهن و پتاسیم تشکیل شده است.
نقاط سفید درون این سحابی, ستاره‌های در حال تکامل هستند.
چگالی ماده‌ی میان ستاره‌ای فوق‌العاده کم است. با یک تقریب نسبتاً خوب می‌توان این چگالی را یک اتم در هر سانتی‌متر مکعب و یا در حدود ده ذره‌ی غبار در هر کیلومتر مکعب دانست. ولی می‌بینیم که در بسیاری از نواحیِ فضای میان ستاره‌ای, چگالی بیش از هزار بار بیش‌تر از چگالی ماده‌ی میان ستاره‌ای می‌شود. در این نواحی با مجموعه‌ای از توده‌های ماده‌ی میان ستاره‌ای روبرو می‌شویم که به این مجموعه سحابی می‌گویند. (سحاب به معنی ابر است.)
سحابی را به سحابی‌های : 1ـ گسیلشی, 2ـ بازتابی و 3ـ تاریک طبقه‌بندی کرده‌اند.
سحابی گسیلشی
ابری است از ماده که در آن یک یا چند ستاره‌ی فوق‌العاده سوزان و درخشنده وجود دارند. مثال بسیار خوبی از این سحابی گسیلشی, سحابی بزرگ جبار است.اگر ستاره یا ستاره‌هایی که در سحابی جای دارند سردتر از ستاره‌های موجود در سحابی گسیلشی باشند, به این نوع سحابی بازتابی می‌گویند. نمونه‌ای از این سحابی, ابرهایی است که چندین ستاره‌ی مهم خوشه‌ی پروین را احاطه کرده‌اند.
و اگر در نزدیکی سحابی ستاره‌ای نباشد که نور آن را تأمین کند, آن سحابی را سحابی تاریک می‌گویند. به عنوان مثال می‌توان از سحابی سر اسب در صورت فلکی جبار نام برد.
بدون شک جالب توجه‌ترین شئ صورت فلکی جبار, سحابی بزرگ آن است, همه آن را شگفت‌آورترین شی آسمان می‌دانند. با چشم برهنه به سختی قابل رویت است, ولی به زیبایی آن تنها به کمک یک تلسکوپ می‌توان پی برد. هر چه تلسکوپ بزرگتر باشد, بهتر است. در اینجا فیلمی از یک سحابی برای شما قرار داده شده است، در این فیلم به این سحابی بسیار نزدیک می‌شویم, به قدری نزدیک می‌شویم که در انتهای فیلم هسته‌ی یک ستاره‌ی در حال تولد را در این سحابی می‌بینیم.
سحابی‌ها دارای حرکت‌های جزئی در درون‌شان می‌باشند.
به این تصویر نگاه کنید و تا با این حرکت جزئی آشنا شوید, یکی از این دو تصویر در سال 1973 از سحابی خرچنگ گرفته شده است و تصویر دیگر در سال 2000 از همان سحابی گرفته شده است, می‌بینید که در این فاصله 27 ساله گاز و گرد و غبار موجود در این سحابی اندکی تغییر کرده‌اند.نقطه‌ی آغاز تولد یک ستاره, همین سحابی‌ها می‌باشند. چگالی متوسط ماده در سحابی چندین هزار اتم در سانتی‌متر مکعب است و دما فقط چند درجه بالاتر از صفر مطلق است.
در آغاز, یعنی وقتی که نخستین نسل ستارگان به وجود آمدند, سحابی‌ها فقط مرکب از هیدروژن و هلیوم (بیش‌تر هیدروژن و درصد کمی هلیوم) بودند. نود و چند عنصر طبیعی دیگر در هسته‌ی ستارگان پرجرمِ بسیار سوزان به وجود آمدند. این عناصر بعد از مرگ یک ستاره به درون سحابی‌ها راه یافتند.
ستارگان نسل‌های بعدی علاوه بر هیدروژن و هلیوم شامل درصد بسیار کمی از همه (یا تقریباً همه) عناصر طبیعی دیگر می‌شدند.
سحابی دمبل
تولد
حرکت‌های جزیی در داخل سحابی موجب متراکم شدن ماده‌ی سحابی در قسمتی از آن می‌شود. نیروهای گرانشی کمک بزرگی به تجمع ماده در این نواحی می‌کنند و توده‌ی مجزایی از ماده را, که پیش ـ ستاره نامیده می‌شود, به وجود می‌آورند, که احتمالاً 1027 تن جرم دارد. جرم‌هایی که از این مقدار خیلی کم‌تر باشند, به قدر کافی اثر گرانشی ندارند که واحدی مجزا شوند و جرم‌های بسیار بزرگتر ناپایدار شده به چندین ستاره‌ی کوچک تقسیم می‌شوند.به این ترتیب ستاره‌ای زاده می‌شود. نخستین ستاره‌ها, شاید 10 میلیارد سال پیش تشکیل شدند. و تازه‌ترین‌شان هم اکنون در حال پیدایش هستند. تردیدی در این نیست که این فرایند ادامه می‌یابد و ستارگان پیوسته زاده می‌شوند. ستاره در هنگام تولد به قدری سرد است که نوری از خود ندارد.
سحابی کله اسب, که یک سحابی تاریک می‌باشد.
نوباوگی
جرم زیاد ماده‌ی سحابی, تحت تأثیر نیروی گرانشی خود منقبض می‌شود و به این ترتیب انرژی پتانسیل مکانیکی را به گرما تبدیل می‌کند. در این زمان ستاره‌ی نامرئی از خود امواج مادون قرمز تابش می‌کند. شی در این حالت ستاره‌ی فروسرخ نامیده می‌شود.
این جریان انقباض و گرم شدن در دوره‌ای حدود 30 میلیون سال صورت می‌پذیرد و از سه مرحله‌ی اصلی تشکیل شده است :
- وسعت جرم بزرگی که در آغاز در حدود تریلیون‌ها کیلومتر بود به چند صد میلیون کیلومتر کاهش پیدا می‌کند.
- فشار در مرکز از (تقریباً) صفر به چندین هزار میلیون اتمسفر افزایش می‌یابد.
- دمای قسمت مرکزی از چند درجه‌ی کلوین به حدود 20 میلیون درجه کلوین می‌رسد که برای شروع تبدیل فرایند هسته‌ای تبدیل هیدروژن به هلیوم مناسب است.
حالا دیگر نوباوگی ستاره سپری شده و ستاره به دوران بلوغ پا گذاشته است.
سحابی رز
لازم به ذکر است که زمان لازم برای گذار از تولد به بلوغ عملاً بسته به جرم ستاره است. ستارگان پرجرم به سرعت متحول می‌شوند و ممکن است پس از چند صدهزار سال به مرحله‌ی بلوغ برسند, در حالی که برای ستارگان کم‌جرم‌تر ممکن است زمان بسیار طولانی‌تری از 30 میلیون سال سپری گردد. و نیز ستارگان پرجرم‌تر در دوران بلوع بسیار درخشان‌تر از ستارگان کم‌جرم‌تر خواهند بود.
در اینجا فیلمی برای شما قرار داده شده است، که در آن یک سحابی را می‌بینید, نقاط نورانی درون این سحابی ستارگان در حال تولد هستند.
