تحولات اجتماعی غرب و تاثیر فزاینده آن بر حجاب بانوان در دنیای اسلام

مسلمانان از همان ابتدا به جهت ایمان و اعتقاد سرشاری که به اسلام و آموزه های آن داشته اند، به خوبی به این قانون الهی تمکین کرده و در گذر زمان آن را به عنوان نمادی مبارک برای خود و جامعه اسلامی قرار داده اند.

اما گذر زمان و تحولات فراگیر دنیای غرب پس از رنسانس و رسوخ آن به دنیای اسلام، سبب شد تا دنیای اسلام نیز درگیر این چالش نامبارک شود.

بررسی های تاریخی نشان می دهد که هجوم فراگیر به فرهنگ حجاب و عفاف در غرب از حدود سیصد سال پیش و در پی آن در جهان اسلام از حدود صد سال پیش آغاز گردیده است. به همین جهت تحولات فرهنگی در کشورهای اسلامی پیرامون این مساله را باید در تحولات دنیای غرب جستجو کرد.

تحولات فرهنگی و اعتقادی غرب، ریشه اصلی شبهات نوپدید پیرامون حجاب

هجوم فرهنگی دنیای غرب، تمدن سه کشور مهم و تاثیرگذار اسلامی را به چالش کشید و سردمداران به ظاهر مسلمان آن را با امید دستیابی به پیشرفت صنعتی و اقتصادی، به همسان سازی فرهنگی با جوامع غربی کشاند.

دنیای غرب که پس از رنسانس دچار دگرگونی های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی شده بود، تحولات خود را به سرعت به دیگر کشورها نیز سرایت داد و در راستای دستیابی به حاکمیت همه جانبه در عالم، روی به تهاجم اندیشه ای و فرهنگی آورد.

اگرچه انقلاب صنعتی و پیشرفت اقتصادی دنیای غرب، تحولات چشمگیر اجتماعی و فرهنگی را نیز در پی داشت اما دنیای غرب با خوی انحصار طلبانه خود در پی حاکمیت مطلق اندیشه، فرهنگ و سیاست خود بر سایر تمدن های بشری بوده است.

 

آغاز تهاجم به فرهنگ حجاب بانوان در دنیای اسلام

ترکیه، ایران و افغانستان سه تمدن پراهمیت دنیای اسلام در دنیای معاصر به حساب می آید که به صورت موازی پذیرای هجوم سهمگین فرهنگ بیگانه شد. البته این هجوم فرهنگی تنها مختص به کشورهای اسلامی نبود و پیش از این دیگر تمدن های شرقی نظیر تمدن هند گورکانی را نیز تحت الشعاع همه جانبه خود قرار داد.

تهاجم فرهنگی دنیای غرب در ایران همچون دیگر کشورها خود را با تغییر لباس و کشف حجاب در عصر رضاشاه نمایان کرد. اما این نفوذ فرهنگی امری نبود که مختص به ایران باشد بلکه کشورهایی مانند ترکیه، مصر، افغانستان و الجزایر نیز از این تهاجم فرهنگی در امان نماندند و همگی به نحوی با آن مواجه شدند.

شاید بتوان مصر را آغازگر این حرکت نامیمون دانست. اسماعیل پاشا که در مصر در 1863 میلادی بر تخت سلطنت نشست در 1870 به آزادی زنان با مفهوم اروپائی آن در کشورش رسمیت داد. او که خود تحصیل کرده فرانسه بود و شیفته سلوک غربیان و تحصیلکرده های اروپا بود، می خواست مصر را به صورت بخشی از اروپا درآورد.

قاسم امین یکی از قلم بدستان غرب گرا در آن روزگار که در زمینه نهضت آزادی زنان فعالیت داشت، می گوید: شرط هر تحولی رفع حجاب است. (مساله حجاب و تاثیر اندیشه هاى قاسم امین مصرى در ایران، رسول جعفریان، آیینه پژوهش، 1380، شماره 70)

از امان‌الله خان در افغانستان، رضاخان در ایران و آتاترک در ترکیه به عنوان مهره‌های ترویج فرهنگ سکولار و اشاعۀ غرب‌گرایی در این سه کشور یاد می‌شود. امان‌الله خان ۱٠ سال، آتاترک ۱٨ سال و رضاخان ٢٠ سال بر کشورهای‌شان حکومت کردند که حداقل ٨ سال از این سال‌ها حکومت‌شان همزمان بوده است. (سالهای ۱٣٠٧-۱٢۹۹) این سه نفر در این ٨ سال، اقدامات فرهنگی فراوانی به موازات یکدیگر در کشورهای خود به‌وجود آوردند که در این میان کشور ترکیه به‌دلیل مجاورت با اروپا سریع‌تر از ایران و افغانستان شاهد مظاهر فرهنگ غرب بود. از این ‌رو رضاشاه و امان‌الله خان را می توان تاثیر یافته از روحیات آتاترک دانست. (‏زهرا پور قربان، «کشف حجاب موازی در سه کشور بزرگ خاورمیانه»، ۱۶ دی ۱۳۹۵، ‪http://bahejab.com /29298/‎.)

 کشف حجاب در ایران متاثر از ترکیه

اگرچه رضا خان در ایران به عنوان پایه گذار بی حجابی و تغییر و تحول در لباس زنان و مردان ایران بوده، اما باید گفت که این ثمره تلاش چندین ساله عوامل استعمار و غربیان و غرب گرایان و اروپاییان بوده و رضاشاه تنها یک مجری و عامل دست نشانده بوده است.

در خرداد ماه 1313، رضاشاه تنها مسافرت خارجی خود را با حركت به سمت تركیه آغاز كرد. سفر به تركیه تأثیر عمیقی بر روحیات رضاشاه گذاشت. او به ویژه در بخش بی‌حجابی زنان بیش از سایر مشاهدات خود تحت تأثیر قرار گرفته بود.

«مستشارالدوله» سفیر كبیر ایران در تركیه می‌گوید اولین اظهارات رضاشاه در عمارت حزب خلق ترکیه حاكی از تأثیرپذیری وی در زمینه مشاهداتش از زنان تركیه می باشد.

او پاسی از شب نخوابید و در تالار بزرگ خانة ملت قدم میزد و فكر می‌كرد و گاه گاه بلند می‌گفت: عجب!عجب! و بعد به من گفت: «من تصور نمی كردم تركها تا این اندازه ترقی كرده و در اخذ تمدن اروپا جلو رفته باشند. حالا می‌بینیم كه ما خیلی عقب هستیم مخصوصاً در قسمت تربیت دختران و بانوان». (تاریخ بیست ساله ایران، حسین مكی، جلد ششم، ص 157)

رضا شاه 2 سال پس از پایان سفر خود به تركیه در آذر 1314 به محمود جم رئیس‌الوزرا چنین گفت:

«نزدیك دو سال است كه این موضوع ـ كشف حجاب ـ سخت فكر مرا به خود مشغول داشته است،‌ خصوصاً از وقتی كه به تركیه رفتم و زنهای آنها را دیدم كه «پیچه» و «حجاب» را دور انداخته و دوش بدوش مردهایشان در كارهای مملكت به آنها كمك می‌كنند، دیگر از هر چه زن چادری است بدم آمده است. اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقی و پیشرفت مردم است.» (كشف حجاب، زمینه‌ها، ‌پیامدها و واكنش‌ها، مهدی صلاح، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ص 118.)

 

الگو برداری ناقص از فرهنگ نوپدید و مخرب غرب

راهی که آتاتورک به اشتباه آغاز کرده بود تا نژاد ترک را با عجله از نردبان تجدّد بالا بکشد، رضا شاه نیز در پیش گرفت؛ امّا با بررسی آنچه در ایران و ترکیّه‌ تجدّد زده روی داد، می‌توان گفت آتاتورک الگوی ناقص و نامناسبی از تجدّد اروپایی را اجرا کرد، امّا بدتر از آن، الگوبرداری ناقص‌تر رضا شاه از شیوه آتاتورک بود!

نکته قابل اهمیت این است که آتاتورک، حجاب را در ترکیّه ممنوع کرد؛ امّا بر خلاف رضا شاه هرگز به تعقیب وحشیانه و کتک زدن زنانِ با حجاب دست نـزد!

در ترکیّه، قانون بی‌حجابی بیشتر در آنکارا و استانبول که بخشی از ساکنانش غیر مسلمان و اروپایی بودند، اجرا شد؛ امّا رضاخان این سیاست ناشیانه را در شهرهای مقدّس قم و مشهد نیز به زور اجرا کرد که با عکس العمل های شدید مردم و علما روبرو شد. (علی بیگدلی، تجدّد به رسم آتاتورکی و رضاخانی، ماهنامه زمانه، سال هفتم، شماره ۷۵-۷۶، آذر –دی ۱۳۸۷، ص ۲۳)

ادامه دارد ...........
ریشه یابی تاریخی چالش حجاب بانوان در دنیای اسلام
 

---