تبیان، دستیار زندگی
سال‌های زیادی است که ستاره‌شناسان تصور می‌کردند که اکثر ستاره‌های درخشان در سیستم‌های دو یا چندتایی وجود دارند و تعداد ستار‌گان تنها بسیار کمتر می‌باشد....
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ستاره های تنها

ستاره های تنها

باور غلط : اکثر ستاره‌های جهان دارای همدم هستند.

باور صحیح : اکثر ستارگان کهکشان ما تنها هستند.

سال‌های زیادی است که ستاره‌شناسان تصور می‌کردند که اکثر ستاره‌های درخشان در سیستم‌های دو یا چندتایی وجود دارند و تعداد ستار‌گان تنها بسیار کمتر می‌باشد. اما مطالعات اخیر انجام شده توسط «چارلز لادا» از هاردوارد نشان می‌دهد که در حقیقت اکثر ستارگان کهکشان ما تنها هستند.

بسیاری از اجرامی که ستارگان معمولی به نظر می‌آیند، در حقیقت ستارگان دوگانه‌اند. یعنی دو ستاره‌اند که معمولاً بسیار نزدیک به یکدیگرند. این دو ستاره پیوسته بر گرد نقطه‌ای در فضا می‌گردند. (به دور مرکز جرم مشترکشان) دو ستاره که این قدر به هم نزدیکند، ستاره‌ای دوتایی یا منظومه‌ای دوتایی می‌گویند.

وقتی که هر دو ستاره جفت را بتوان با تلسکوپ دید، جفت را دوتایی بصری می‌گویند. چهل هزار دوتایی بصری شناخته شده‌اند و بسیاری نیز بعدها کشف خواهند شد. هر گاه دو ستاره چندان به یکدیگر نزدیک باشند که تلسکوپ نتواند آنها را از هم تفکیک کند، جفت را دوتایی طیف نمودی می‌نامند، زیرا با مطالعه‌ی طیف ستاره به وجود جفت آن پی برده می‌شود.

از بررسی پرنورترین صد ستاره آسمان معلوم شده است که بیست تای آنها از این دوتایی‌ها هستند. جدی یا ستاره قطبی (polaris) یکی از مشهورترین ستاره‌های آسمان است. اما آیا می‌دانستید هنگامی که برای جهت‌یابی در شب از آن استفاده می‌کنید در واقع از ۳ ستاره کمک می‌گیرید نه از یک ستاره! اگر مشتاق رصد منظومه‌های چندتایی آسمان هستید، ستاره قطبی انتخاب خوبی است. در یک تلسکوپ کوچک شما می‌توانید ستاره اصلی و یکی از همدم‌ها را مشاهده کنید. اما برای مشاهده ستاره سوم باید ابزار رصدی بسیار قدرتمندی را به دور از آشفتگی‌های جوی زمین داشته باشید. طبق معمول کسی تا به حال آن را ندیده جز تلسکوپ فضایی هابل.

حالا هر ۳ ستاره دیده شده‌اند و این موضوع برای اخترشناسان اهمیت بسیاری دارد زیرا ستاره قطبی در رده متغیرهای قیفاووسی قرار دارد که از آنجا که درخشندگی واقعی این ستارگان را می‌توان از دوره تغییرات نورشان تخمین زد اخترشناسان به فاصله دقیقشان از ما پی می‌برند. به همین دلیل آنها برای اخترشناسان خط کش‌های فاصله‌سنجی در کیهان‌اند. با استفاده از دو ستاره دیگر می‌توان جرم دقیق ستاره قطبی را سنجید.

سنجش جرم ستاره‌ها یکی از دشوارترین مسائل اخترفیزیک ستاره‌ای است و یکی از بهترین و دقیق‌ترین راه‌های آن بررسی ستاره‌های دوتایی و چندتایی است زیرا با بررسی مشخصه‌های مداری آنها می‌توان به مجموع گرانش منظومه پی برد و با روش‌های تکمیلی جرم هر کدام از همدم‌ها را تعیین کرد.

از آنجا که ستاره قطبی در فاصله ۴۳۰ سال نوری از زمین نزدیک‌ترین متغیر قیفاووسی به ماست می‌تواند داده‌های بسیاری را درباره ساختار و ماهیت قیفاووسی‌ها به دست دهد که آن نیز در شناخت دقیق‌تر فواصل کیهانی به ما کمک می‌کند.

ستاره های تنها

تفریباً تمام ستاره‌شناسان تا کنون عقیده داشته‌اند که بیشتر ستارگان موجود در کهکشان ما ستارگانی هستند که در سیستم‌های ستاره‌ای دوتایی یا چندتایی وجود دارند که به دور مرکز جرم مشترکشان می‌چرخند. اما این عقیده اشتباه است. به تازگی مطالعات انجام شده توسط چارلز دالا از موسسه اختر فیزیک هاردوارد ثابت کرد که بیشتر ستاره‌های موجود در کهکشان ما ستاره‌های تنها هستند نه ستاره‌های چندتایی.

با توجه به اینکه سیاره‌ها راحت تر در اطراف ستاره‌های مجرد شکل می‌گیرند انتظار می‌رود تعداد سیاره‌ها بیش از مقداری باشد که تا کنون تصور می‌شد. (چندی پیش از این نیز دانشمندان کشف کرده بودند که سیارات می‌توانند در اطراف سیستم‌های ستاره‌ای نیز به راحتی شکل بگیرند.) «لادا» در طول این مطالعات نتیجه گرفته است که اکثر ستاره‌های کهکشان ما از کوتوله‌های قرمز تشکیل شده‌اند.

در میان ستارگان، ستاره‌های بسیار سنگین (رده هایO و B) ، هشتاد درصد از سیستم‌های ستاره‌ای را تشکیل می‌دهند، اما این ستاره‌ها بسیار کمیاب هستند. در حالی که 85 درصد از ستارگان کهکشان ما کوتوله‌ی قرمز هستند که با این حساب دوسوم ستاره‌های کهکشان را کوتوله‌های قرمز تنها تشکیل داده‌اند. این نظریه‌ی جدید شاید باعث تحول در نظریه‌های شکل‌گیری ستارگان بشود.

منبع : http://arxiv.org/abs/astro-ph/0601375

مترجم : علیرضا سرمدی