در کمین دنباله دارها
جستجوی دنبالهدارها مهارت منجم را در شناخت آسمان افزایش می‌دهد و موجب می‌شود تا با طیف وسیع‌تری از اجرام كم‌نور غیرستاره‌ای نیز آشنا شود، علاوه بر این، با گزارش رویت یك دنباله‌دار جدید كمك شایان توجهی به عرصه علم و دانش در سطح حرفه‌ای می‌نماید. شكار دنبالهدارها عرصه رقابتی است مابین رصدکننده آسمان و دیگر شكارچیان دنبالهدارها.
انتظار نداشته باشید كه پس از چند ساعت جستجو در آسمان نخستین دنباله‌دار خود را كشف كنیم. آمارهای معتبر نشان می‌دهد كه برای كشف نخستین دنباله‌دار نیاز به ۴۰۰ ساعت رصد و برای هر دنباله‌دار بعدی ۲۰۰ساعت رصد و جستجو لازم است. حتی اگر خوش شانس هم باشید باید با یك روش رصدی كار خود را آغاز نمایید و ممكن است این بازه، طولانی باشد و از چند ماه و حتی چند سال به درازا كشیده شود.
قطعاً پس از صرف زمان بسیار، نهایتاً تشخیص دنباله‌دار احساس بسیار خوبی را به شما می‌دهد. در ضمن دقت كردن به این نكته حائز اهمیت است كه اگر چه شما در جستجو دنباله‌دار در آسمان هستید ولی ممكن است شخصی دیگر زودتر از شما در حوالی ناحیه جستجویتان آن را بیابد. شرایط جوی نقش بسیار مهمی در زمان جستجو رصدکننده ایفا می‌كند. بنابراین از آنجا كه اسم شما بر روی آن دنباله‌دار گذاشته می‌شود انتظار نداشته باشید كه از دورن اتاقتان بتوانید آن رابیابید!
خوشبختانه به كمك هـر تلسكوپی میتوان كار را آغاز نمود. شكارچیان قرن گذشته به كمك تلسكوپ‌های شكستی با فاصله كانونی بزرگ آسمان را جاروب می‌كردند، اما امروزه شكارچیان ترجیح می‌دهند این كار را با فاصله‌های كانونی كمتر انجام دهند زیرا میدان دید بزرگتر باعث صرفه‌جویی در زمان جستجو می‌شود. تلسكوپ نیوتی ۸ اینچی با میدان دید بزرگ برای این كار بسیار مناسب است. تلسكوپ‌های كوچكتر توان جمع‌آوری نور كمتری را دارند و نوع بزرگتر آن نیز به دلیل سنگینی، حمل و نقل مشكل و میدان دید كوچكتر چندان مناسب نیستند. اما دوربین‌های دوچشمی با گشودگی زیاد مشابه چیزی كه منجمانی مانند هیاكوتاكه، اوتسونومیا و دیگران استفاده كردند نیز مناسب است.
معمولاً هر شب بدون ماه و یا آسمان شامگاهی و صبحگاهی، زمان مناسبی برای كاوش است. جستجو آسمان پس از غروب خورشید در زمانی كه ماه در آسمان صبحگاهی است شرایط مناسبی برای رصد است. برای جستجوی دنبالهدارها روش‌های متعددی وجود دارد كه بستگی به امكانات و زمان رصدکننده خواهد داشت.
برای جستجو ابتدا باید ابزار مناسب این کار را تهیه کنید. شما می‌توانید از دوربین و یا تلسکوپ استفاده کنید. ولی حتماً باید نحوه کار با تلسکوپ و نحوه‌ی نصب تلسکوپ را بدانید.
شما باید در هنگام رصد خود آسمان را به گونه‌ای تقسیم‌بندی کنید که تمام قسمت‌های آن را بتوانید بگردید و جایی نماند که از چشمان تیزبین شما دور باشد. هر چه قسمت‌هایی که برای جستجو کردن انتخاب می‌کنید کوچکتر باشد، و یا آن ناحیه‌ها را سریع ترجستجو کنید، ممکن است جرم مشکوکتان را از دست بدهید و بسیار ناگوار است كه بشنوید شخص دیگری در همان زمان رصد، و در همان بخش از آسمان جسمی را یافته باشد.
به محض یافتن جسمی مشكوك، لازم است به اطلسهای نجومی مراجعه كنید. شناخت آسمان در اینجا به شما كمك می‌كند كه سریع‌تر نقشه آن منطقه را بیابید.
اطلس اسکای 2000 (sky 2000) همه اجرام قابل رویت در درون تلسكوپی ۸ اینچی را نشان می‌دهد. اما ستارگان كم نور را به ویژه در نواحی شلوغ كهكشان در خود ندارد. در این حالت باید به اطلسهای نجومی که ستارگان تا قدر 11+ و یا حتی کم نورتر را نشان می‌دهند روی آورد. برای این منظور میتوان به اطلسهای یورونومتریا یا میلینیوم استار مراجعه نمود. دقت كنید كه برخی از اجرام غیرستاره‌ای در اطلس‌ها درج نمی‌گردند و برخی نیز در مكان غلط قرار می‌گیرند. اگر مطمئن شدید كه جرم مورد نظر یك جرم غیرستاره‌ای نیست، بنابراین ممكن است كه دنباله‌دار جدید و یا دنباله‌داری كه در حالت فوران است را دیده باشید. با مراجعه به مختصات دنباله‌دارهای قابل رویت در آن ایام میتوان فهمید که این دنباله‌دار جدید است و یا قبلاً شناخته شده است.
پس از اطمینان از اینكه جرم مورد نظر شما غیرستاره‌ای نیست و نیز این دنباله‌دار قبلاً توسط کسی شناخته نشده، تصویری از آن را كه در چشمی دوربین خود می‌بینید ترسیم نمایید. اگر جسم مربوط دنباله‌دار باشد می‌باید حركت كند. در ترسیم این تصویر حداكثر دقت خود را اعمال نمایید؛ چون كه در گزارش خود باید جهت حركت یا آهنگ روزانه حركت آن را مشخص كنید. این كار نیاز به مهارت دارد و اگر ستاره‌ای در كنار آن نباشد كار مشكل‌تر خواهد شد. اگر در حركت آن شك دارید و هنوز رویت آن را گزارش نكرده‌اید بهتر است تا شب آینده صبر كنید تا در مورد حركت آن مطمئن شوید. بیش از ۹۵ درصد گزارشات از رصدکننده‌های غیرمعروف یا ناشناخته ناشی از اعلام‌های نادرست است. ابتدا از رویت دنباله‌دار جدید مطمئن شوید تا پس از اعلام آن شرمنده نشوید.
یكی از بهترین راه‌های ارسال خبر رویت دنباله‌دار به كمك پست الكترونیكی است. در پایگاه اینترنتی انجمن بین‌المللی نجوم فرم كشف دنباله‌دار در نظر گرفته شده است كه می‌توانید در صفحه وب آن را به صورت آنلاین پر كنید.
اما برای این كار باید اطلاعات زیر را تهیه كنید كه عبارتند از :
1ـ تعیین روش رصد (عكسبرداری یا مرئی، CCD …)
2ـ زمان بر حسب UT با دقت دقیقه، تعیین بُعد (با دقت حداقل یك دقیقه) و تعیین میل (با دقت 1 دقیقه قوسی) و تعیین اعتدال مورد استفاده برای تعیین بعد و میل
3ـ توضیحات کافی اعم از تعیین قدر مجموع، درصد تراكم، طول دنباله در صورت رویت و موقعیت آن
4ـ جزئیات ابزار رصدی (اندازه، نسبت کانونی، محل نصب تلسكوپ)
5ـ نام و نام خانوادگی كامل رصد کننده
6ـ جزئیات كامل برای تماس اعم از تلفن، فاكس، پست الكترونیكی، آدرس پستی
سپس این اطلاعات را به آدرس Cbat@cfa.horvord.edu پست نمایید.
انجمن بین‌المللی نجوم پس از دریافت پست الكترونیكی شما با چند رصدکننده حرفه‌ای دنبالهدارها تماس می‌گیرد و آنها سعی می‌كنند جرم مشكوك را رصد و صحت و سقم ادعایتان را بررسی نمایند. این كار را از چند ساعت تا چند روز، بستگی به شرایط جوی و قابل رویت بودن دنباله‌دار در نیمكره شمالی یا جنوبی، طول خواهد كشید. پس از تأیید دنباله‌دار جدید با نامگذاری نوین دنبالهدارها بر حسب سال كشف و تعداد نیم ماه‌های گذشته از سال میلادی جاری نامگذاری می‌گردد. پس از چند روز با رصدهای دقیق مدار دنباله‌دار تعیین می‌شود.
امید است پس از خواندن این متن و آغاز برنامه رصدی جدی، شما نیز اولین دنباله‌دار خود را كشف كنید و پا به عرصه دنیای كاشفان دنبالهدارها بگذارید.
نویسنده : علیرضا سرمدی
