همه چیز درباره ایل قشقایی

ایل قشقایی از ترکیبی از قبیله هایی با ریشه های ترک، کرد، لر و عرب تشکیل شده اما بیشتر آن ها از مردمان ترک هستند و زبانی که با آن حرف می کنند ترکی آغوز غربی است که البته خودشان می گویند زبانشان ترکی است. بیشتر مردمان ایل قشقایی مذهب شیعه دارند. استان فارس مرکز اصلی زندگی آن ها است اما قلمرویشان آنقدر گسترش پیدا کرده که دیگر استان ها مثل اصفهان، چهار محال و بختیاری، کهگلویه و بویراحمد، مرکزی، بوشهر، قم و … را هم در برگرفته  است. در طول تاریخ در دوره های مختلف زمانی این ایل کم کم به ایران کوچ کردند و در شهرهای مختلف ساکن شدند. تمام عشایری که ترک زبان هستند شهرهای مختلف ایران را برای زندگی انتخاب کرده اند و در جای جای ایران پراکنده شده اند. جمعیت این ایل در چیزی حدود۳۰ سال پیش، نیم میلیون بود و امروز به بیش از ۱ میلیون نفر رسیده است. اینکه نام قشقایی اولین بار برای چه بر روی این ایل گذاشته شد به درستی مشخص نیست و تردیدهای زیادی درباره آن وجود دارد اما به نظر می آید نظر «واسیلی بارتولد» در بین نظرهای دیگر به واقعیت نزدیک تر باشد. از نظر او قشقایی از واژه ترکی «قشقا» به معنی اسب سفید گرفته شده است. البته نظر دیگر این است که قشقایی از واژه ترکی قاچماق به معنی فراری گرفته شده است.

نظر کلی درباره قشقایی ها این است که اجدادشان از قراوالان لشکر هلاکوخان و تیمور بودند و از ترکستان به سمت ایران آمده اند. در قرن یازدهم میلادی مهاجرت های بزرگ قبیله ای صورت می گفت و به نظر می آید زمان مهاجرت این ایل به ایران در همان زمان بوده است. بیشتر تاریخ شناسان معتقدند که این ایل قبل از اینکه استان فارس را به عنوان محل اصلی زندگی انتخاب کنند مدتی را در شمال غربی ایران ساکن بودند یکی از چیزهایی که این نظر را تایید می کند وجود قبیله ای به اسم مغانلو در میان قشقایی ها بوده که بدون شک نامشان از دشت مغان شمال اردبیل گرفته شده است. قبایل دیگری هم در میان قشقایی ها هستند که به نظر می آید پیشینه آن ها به شمال غرب ایران گره خورده است. از طرفی، خود قشقایی ها هم معمولا سرزمین گذشته خود را اردبیل می دانند. این طور که از اسناد و مدارک معلوم است در یک دوره زمانی میان خلج ها و قشقایی ها ارتباط نزدیکی وجود داشته است دلیل این فرضیه به مهاجرت خلج ها به فارس و ترکیب آن ها با قشقایی ها برمی گردد. با نگاهی به نام طایفه های قشقایی کاملا مشخص است که به جز خلج ها طوایف دیگری مثل قراگوزلو، ایگدر، شاملو و بیات هم به این اتحادیه ایلی اضافه شده اند.

تاریخچه عشایر قشقایی
همیشه کسانی که به عنوان روسای قشقایی انتخاب می شدند متعلق به طایفه شاهیلو از طایفه عمله قشقایی بوده اند. اولین رئیس معروف آن ایل، امیر غازی شاهیلو بود که دوران زندگی اش به قرن شانزدهم برمی گردد و امروز مقبره او در روستای درویش از توابع گندمان جای دارد. مردم در این ناحیه به زیارت قبر او می روند و این نشان می دهد که او فرد قابل احترامی بوده است. اگر پای صحبت محلی ها بنشینید می گویند که این فرد برای رسمی شدن مذهب شیعه در ایران به شاه اسماعیل صفوی کمک کرده است. اما نقش قشقایی ها در تاریخ سرزمین فارس را باید در قرن هجدهم جست و جو کنید. در آن دوره زمانی شخصی به اسم «جان محمد آقا» ریاست قشقایی ها را بر عهده داشت، می گویند فرزندان این شخص در فتح هندوستان توسط نادرشاه نقش مهمی داشته اند. اما در واقع این دو مورد خشم پادشاه قرار می گیرند و در نهایت یکی از آن ها کشته و دیگری کور می شود و در ادامه قشقایی ها مجبور می شوند که به سمت دره گز، کلات نادری و سرخس در خراسان کوچ کنند.

قشقایی ها چه آداب و رسومی دارند؟
واقعیت این است که قشقایی ها مردمی شادند و یکی از علاقمندی های آن ها شرکت در جشن ها و مراسم شاد است. در مراسم خاص، جشن ها و عروسی ها افراد این ایل در حالی که دستمال به دست دارند در دور یک دایره بزرگ می ایستند و همراه با آواز دهل دستمال ها را به شکل موزونی تکان می دهند. نوشیدن چای و کشیدن قلیان از دیگر علاقمندی های افراد این ایل است . هر وقت در این ایل خان یا کلانتر از دنیا برود همه افراد عزاداری می کنند. گورستان ها را در مسیر کوچ قرار می دهند تا در هنگام کوچ بتوانند بر سر قبر عزیزان خود حاضر شوند. آن ها آنقدر به خان های خود علاقه دارند که برای آن ها آرامگاه های باشکوه و زیبا درست می کنند و در هنگام کوچ ایل به زیارت این آرامگاه ها می روند. امروز اگر به دامنه شهدای اردکان بروید تعدادی از آرامگاه های سران ایل قشقایی را می بینید که سبکی شبیه آرامگاه حافظ دارند و نوع خاص معماری شان نظرها را جلب می کند.

لباس های ایل قشقایی
در حدود دو قرن قبل لباس های مردان معمولی این ایل شامل  شلوارهای دمپا گشاد، پیرهن‌های بی ‌یقه و عبایی بلند بود که آن را با شال محکم می بستند و قبای نمدی گرم بر تن و کلاه نمدی سیاه گرم هم  بر سر داشتند. البته در شهرها روسای ایل لباسی شبیه افراد مهم قاجاری بر تن می کردند؛ این لباس شامل  پیرهن بی‌یقه، عبای بلند و کلاه پوستی بلند بود، اما در قرن بعد این پوشش تا حدی تغییر کرد. لباس زنان این ایل در قرن نوزدهم و بیستم شبیه دیگر عشایر جنوب غربی ایران بود؛ لباسی رنگارنگ و متنوع که شامل دامن چند لایه (شلیته، تنبان)، تونیک و ژاکت کوتاه بود و بر روی کلاه کوچک روسری توری هم بر سر می کردند.

---

منبع: مجله الی گشت