نمایشنامه‌های چاپ‌نشده جمالزاده منتشر می‌شود

محمدعلی جمالزاده پدر داستان‌ کوتاه ایران و آغازگر سبک واقع‌گرایی در ادبیات فارسی به‌شمار می‌رود،‌ وی با انتشار اولین‌ مجموعه‌ داستان‌ کوتاهش‌، «یکی‌ بود یکی‌ نبود» به‌ شهرت‌ رسید. این‌ مجموعه‌، که‌ شامل‌ یک‌ دیباچه‌ و شش‌ داستان‌ کوتاه‌ است‌، به‌‌نظر بسیاری‌ از منتقدان‌، مهم‌ترین‌ اثر جمالزاده‌ است‌ که‌ او را به‌‌عنوان‌ نویسنده‌ای‌ پیشگام‌ میان‌ داستان‌نویسان‌ معاصر شناسانده‌ است‌.

دی ماه امسال 20 سال از مرگ پدر داستان کوتاه ایران می‌گذرد‌، مرگی که در سال 1376 در خانه سالمندانی در ژنو اتفاق افتاد. پس از درگذشت او 26 هزار برگ از نامه‌ها، دست‌نوشته‌ها و عکس‌های او در خانه‌اش به سازمان اسناد ملی تحویل داده شد.

در سال‌های گذشته از فعالیت‌های مختلف وی در عرصه‌های گوناگون ادبی سخن گفته شده است،‌ از نقد ادبی‌، از داستان‌های کوتاهش و حتی از 2 رمانی که نوشت،‌ اما کمتر درباره نمایشنامه‌های جمالزاده صحبت شده است. واقعیت آن است که جمالزاده علاوه بر ادبیات داستانی، به ادبیات نمایشی هم علاقه داشته، و این علاقه را هم با ترجمه نمایشنامه و هم با نگارش آن نشان داده است.

او با نوشتن متن «گفتاری دربارۀ "درام" نمایشنامه» که یکی از متون کتاب قصه ما به سر رسید است، بر این علاقه صحه گذاشته است. از او چهار نمایشنامه ک‍م‍دی‌ خ‍س‍ی‍س (L'Avare comedie) اثر مولیر، دشمن ملت (An Enemy of the People) اثر هنریک ایبسن (1906‌ ــ 1828م)، و نمایشنامه‌های دون کارلوس (Don Carlos) و ویلهلم تل (Wilhelm Tel) اثر ی‍وه‍ان‌ ک‍ری‍س‍ت‍ف‌ ف‍ری‍دری‍ش‌ ف‍ون‌ شیلر (1805 ــ 1759م)‌را ترجمه کرده، و ن‍م‍ای‍ش‍ن‍امه‌های تک‌پرده‌ای «عالم هم‌قطاری» و «باج‌ س‍ب‍ی‍ل»‌ را تألیف کرده است، هر دو این نمایشنامه‌‌ها در مجموعه «ک‍ه‍ن‍ه‌ و ن‍و» منتشر شده‌اند. او همچنین چند نمایشنامۀ چاپ‌نشده دارد که اخیراً بهروز محمودی بختیاری محقق و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران آنها را در مجموعه‌ای با عنوان «باج سبیل» گردآوری کرده است و قرار است که این کتاب همزمان با بیستمین سالگرد درگذشت جمالزاده از سوی نشر خاموش منتشر شود.

بختیاری درباره این کتاب می‌گوید: جمالزاده هم مانند دیگر هم‌نسلانش مثل نیما یوشیج، میرزاده عشقی و صادق هدایت به نمایشنامه‌نویسی ورود کرد و تاحدودی مثل آن‌ها ناموفق بود، چون ژانر نمایشنامه‌نویسی را نمی‌شناخت. مع‌الوصف مطالعۀ آثار نمایشی او می‌تواند در درک بهتر ما از دوران تکوین هنر نمایشنامه‌نویسی در ایران مؤثر باشد.

به‌گفته بختیاری، به‌لحاظ الگو و معیار نمایشنامه‌نویسی، جمالزاده آشکارا شیفته چخوف است و در مقدمه‌ای که بر ترجمه دو داستان از چخوف در کتاب «قصه ما به سر رسید» خود آورده است، دلایل ارادت خود به چخوف را برشمرده است.

بختیاری تصریح کرد: با لطف هیئت امنای آثار جمالزاده در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و شخص حجت‌الاسلام رسول جعفریان ما توانستیم به نمایشنامه‌های چاپ‌نشده موجود در مرکز اسناد کتابخانه ملی ایران دسترسی پیدا کنیم، که ان‌شاءالله این آثار را به‌نامهای «ع‍ش‍ق‌ و ت‍دب‍ی‍ر»، «ک‍اه ‌و ت‍ی‍ر» و «آخ‍ون‍د داری‍م‌ و آخ‍ون‍د» به‌همراه سایر آثار نمایشی او و نظراتش درباره تعزیه به‌بهانه نقدهای او بر کتابهای تعزیه و تعزیه‌خوانی و تعزیه در ایران صادق همایونی در مجلات راهنمای کتاب، ایران‌شناسی و کِلک در یک جلد به‌طور یکپارچه منتشر خواهد شد.

---

منبع: تسنیم