آیا فروش ریالی نفت امکان پذیر است؟

به گزارش تبیان به نقل از خبرگزاری فارس، در یادداشت قبل، از فروش ریالی نفت به عنوان راه کار خنثی کردن تحریم های نفتی و بانکی آمریکا علیه ایران صحبت شد. در این یادداشت مهمترین سوالات و ابهامات در این زمینه بررسی و پاسخ داده می شود.
آیا کسی حاضر خواهد شد که با ریال ، نفت خام ایران را خریداری کند؟
جواب روشن است. اگر برای کسی صرفه اقتصادی داشته باشد که نفت خام ایران را به ریال خریداری کند و بستر اجرایی آن آماده باشد، حتما این کار را خواهد کرد. برای خریدار نفت خام ایران که در ذات خود یک بازیگر اقتصادی است، معادله هزینه و فایده اصالت دارد. به این معنا که اگر فایده خرید نفت خام ایران به ریال برای او بیشتر از هزینه پرداخت شده توسط او باشد، لذا عقلانیت اقتصادی اش حکم می کند که این کار را انجام دهد. آنچه که مهم است صرفه اقتصادی خریدار است. اینکه معادله اصلی به گونه ای تنظیم شود که خریدار نفت خام ایران سود کند، کاملا در اختیار دولت ایران است. اصلی ترین متغیر در این معادله اقتصادی، قیمت نفت خام عرضه شده است. باید قیمت ریالی نفت خام به اندازه ای باشد که خریدار با تمام هزینه هایی که باید برای تبدیل ارز خارجی خود به ریال بپردازد (که عدد بزرگی نیست) سود مناسب را کسب کند. هر آدم عاقلی می پذیرد به جای آنکه نفت را بفروشد و در استفاده از پولش هزار محدودیت داشته باشد، نفت را با قیمت کمتر اما نقد بفروشد و کارهای مهم خود را انجام دهد.
سوال دیگر این است که یک خارجی چگونه ریال به دست آورد؟
در جواب باید گفت، لزوما خارجی لازم نیست نفت خام ایران را خریداری کند. در ایران پالایشگاه های خصوصی وجود دارد که حاضر و قادرند نفت خام ایران را خریداری کنند و بعد از پالایش و فرآوری، محصولات آن را بفروش رسانند.
اما اگر خارجی هم خواست نفت خام ایران را خریداری کند، دو راه دارد. اول اینکه کالا یا خدماتی به ایران صادر کند که در ازای آن ریال به دست آورد، یا اینکه در بازار ارز ایران حضور یافته و ارز خود را بفروشد و ریال جمع آوری کند. برای انجام این امورات، شرکت های خدماتی متعدد ایرانی می توانند شکل بگیرند.
سوال دیگر، بانک مرکزی چرا ریال بخواهد در حالی که ارز نیاز دارد؟خصوصا برای خرید کالاها و خدمات ضروری به ارز نیاز دارد.
جواب این سوال نیز آسان است. در گذشته بانک مرکزی بخش زیادی از درآمد نفتی را از طرق مختلف به ریال تبدیل می کرد تا آن را در اختیار دولت بگذارد. می دانیم که بودجه دولت به ریال بسته می شود و دولت در درجه اول به ریال نیاز دارد. لذا در مدل پیشنهادی بخش مهمی از نیاز بانک مرکزی و دولت برطرف می شود.
اما برای کارهایی که کشور نیاز به ارز دارد، یعنی واردات کالا، تجهیزات و خدمات، دولت می تواند با قاعده گذاری شفاف تنها به این نیازها اجازه واردات بدهد. همانطور که گفته شد، خریدار نفت خام ایران برای آنکه به ریال دست پیدا کند نیاز دارد خودش  یا به واسطه دیگری صادرات  به ایران داشته باشد. اینکه چه کالا یا خدماتی به ایران صادر شود، از سوی دولت قابل مدیریت است. دولت می تواند با اهرم مجوز واردات، آنها را به سمت نیازهای خود سوق دهد.
در حالت دیگر نیز از طریق بازار ارز و خرید ارز می تواند دولت نیازهای خود را تامین کند. به عبارت دیگر در این مدل دولت به جای آنکه عرضه کننده ارز خارجی در بازار باشد، متقاضی ارز مورد نیاز خواهد بود.
سوال دیگر، آیا  آمریکا نمی تواند این مدل را تحریم کند؟
پاسخ مثبت است. آمریکا می تواند این مدل را نیز تحریم کند. اما آیا تحریم آمریکا همانطور که شیوه سنتی فروش نفت خام را کاملا تحت تاثیر قرار داد، می تواند این مدل را تحت تاثیر قرار دهد؟ در این مدل اولا حساب های بانک مرکزی که درآمدهای نفتی در آن واریز می شود، در داخل کشور و ریالی خواهد بود. لذا تحریم کردن آن بی معنی است. بانک مرکزی و دولت به راحتی می توانند از آن استفاده کنند. در بخش ارزی هم بانک مرکزی ایران حضور ندارد که به راحتی قابل ردیابی و شناسایی باشد. بلکه فعالان اقتصادی ایرانی و خارجی هستند که به صورت مویرگی و با تعداد زیاد در حال تبادل اقتصادی و تبادل ارز هستند. پس ردیابی آن برای آمریکا بسیار سخت خواهد بود.
در قسمت فروش نفت هم تنها عرضه کننده نفت یعنی دولت ایران مشخص است و قرار نیست خریداران نفت خام ایران شفاف و تعیین هویت شوند. آنچه که مهم است واریز پول نفت به ریال به حساب بانک مرکزی است و اطلاعات واریز کننده به صورت محرمانه نزد بانک مرکزی باقی می ماند. در نتیجه آمریکا به سختی می تواند خریداران نفت خام ایران را شناسایی کند.
سوال دیگر، آیا این مدل باعث پدید آمدن بابک های زنجانی دیگری نمی شود؟
پاسخ منفی است. یکی از مهمترین ویژگی این مدل شفاف بودن آن برای طرف ایرانی است. دولت و بانک مرکزی ایران به روشنی میزان نفت فروخته شده و میزان ریال واریزی به حساب را در اختیار دارند. طرف عرضه کاملا شفاف است و عدم شفافیت در طرف تقاضا است. لذا هیچ نگرانی از بابت دست اندازی به بیت المال وجود ندارد. دیگر نیاز نیست نفت خام را به دست دلالان نفتی سپرد و بعد منتظر ماند و دعا کرد که آن ها وجدان داشته باشند و پول نفت را بازگردانند. بلکه قبل از تحویل نفت خام پول آن در حساب بانک مرکزی واریز شده است و ذاتا نگرانی برای دریافت پول نفت وجود نخواهد داشت.
در پایان باید گفت فروش ریالی نفت در سطح مفهومی مانعی ندارد اما در صحنه اجرا و عمل موانعی بر سرراه آن وجود دارد که نیازمند تدبیر است. فروش ریالی نفت می تواند گزینه ای در کنار سایر گزینه های فروش نفت باشد و به عبارت دیگر ایران سبدی از روش های مختلف فروش نفت خام داشته باشد. نقاط قوت مدل فروش ریالی آنقدر زیاد است که می توان پیش بینی کرد در صورت مهیا شدن شرایط ، بخش زیادی از فروش نفت را به خود اختصاص دهد. البته در این مسیر طبیعی است هر تغییری به ضرر افراد و نهادهایی باشد که از وضع موجود بهره می برند و در نتیجه از تغییر خیلی استقبال نکنند. می توان با تدابیری ساده این موانع را برطرف کرد و اجازه نداد که نفت ابزاری برای فشار بر جمهوری اسلامی ایران باشد. بلکه می تواند به ابزاری برای تقویت اقتصاد مبدل شود.