بارش شهابی برساووشی

در طول سال، سه بارش دائمی و پربار شهابی روی می دهد که عبارتند از : برساووشی در مرداد ماه، جوزایی در آذرماه و ربعی در دی ماه که ZHR این‌ها در حدود 100 شهاب بر ساعت است.

بارش شهابی برساووشی در اوج فعالیت خود به ZHR تقریبی یکصد شهاب بر ساعت می رسد. آغاز این بارش در 27 تیرماه است، در 21 مرداد / 12 Aug به اوج فعالیت خود می رسد و در سوم شهریور با دورشدن زمین از توده‌ی بارش به پایان می رسد. شهاب های این بارش با سرعت زمین گرای 60 کیلومتر بر ثانیه جزء سریع ترین شهاب های آسمان زمین محسوب می شوند و معمولاً از درخشندگی مناسبی برخوردارند. مولد این بارش شهابی، دنباله داری به نام سویفت تاتل است (C/109P Swift-Tuttle) که در مداری 130 ساله به دور خورشید میگردد. این دنباله دار که سابقه اش در گردش به دور خورشید تا سال 69 قبل از میلاد شناسایی شده است، آخرین بار در 12 دسامبر سال 1992 به صورت جرمی از قدر 5+ از فاصله 0.96 واحد نجومی خورشید عبور کرد و صد البته که در آن سال بارش شهابی برساووشی از شدت بسیار مناسبی برخوردار بود.

در بارش شهابی برساووشی می توان سه توده‌ی متمایز از یکدیگر را تشخیص داد. نخست، توده ای پخش است که در 40 روز فعالیت بارش، خودش را نشان می‌دهد. توده بعدی، بخش چگال تری است که اوج بارش را که معمولاً در 21 مرداد روی می دهد، به وجود می آورد و توده‌ی سوم همان توده ای است که در سال 1991 در عبور دنباله دار از حضیض مداری خود تشکیل شد. این توده در مرکز خود، توده های فوران یافته در حضیض سال 1862 سویفت – تاتل را در بر دارد.

در شانزده سال اخیر، بارش شهابی برساووشی رفتارهای جالبی از خود نشان داده است که جالب‌ترین آن‌ها در خلال سال های 1991 تا 1994 روی داد. همان طور که در شکل زیر مشاهده می کنید، نمودار شدت فعالیت بارش بر حسب فاصله‌ی توده از مدار زمین در طول شانزده سال اخیر به صورت یک انیمیشن به نمایش در آمده است. مدل‌سازی‌ها نشان می دهند که این افزایش فعالیت که ZHR بیش از 200 شهاب بر ساعت را نیز به دنبال داشته است، به وسیله توده‌ی سال 1862 و البته با اندک کمکی از توده‌ی سال 1610 به وجود آمده است. هر 12 سال یکبار، توده سال 1862 از فاصله نزدیکی از سیاره غول پیکر مشتری عبور می کند و گرانش این غول چشم سرخ، مدار توده را چنان تغییر می دهد که توده 0.01 واحد نجومی به زمین نزدیک‌تر می شود و بخشی از آن مدار زمین را قطع می کند.

نکته‌ی دیگری که می توان به آن اشاره کرد، تفاوت زمان اوج فعالیت بارش در این شانزده سال است. در خلال سال‌های 1991 تا 1994، اوج بارش در نزدیکی گره نزولی مدار دنباله دار مولد بارش برساووشی روی می داد، در حالی که در سال‌های بعدی اوج بارش به همان موقعیت سنتی خود بازگشت. دلیل امر هم همان توده هایی است که اوج بارش را سبب می شدند. اوج در سال‌های 91 تا 94 به وسیله توده سال 1862 ایجاد می شد در حالی که پیش از آن، توده های سال‌های 1610 و 1737 و پس از آن، توده های سال‌های 1479 و 1079 اوج بارش را به وجود می آوردند.

چند توصیه کلی در مورد رصد بارش شهابی برساووشی

• پیشنهاد ما برای رصد این است که سه شب رصد کنید، یعنی معادل شب‌های قبل از اوج ، اوج و پس از اوج است. این چنین می توان به مقدار زیادی مطمئن بود که هیچ یک از اوج های احتمالی پیش بینی نشده بارش شهابی را از دست نخواهید داد. البته بارش از 17 مرداد، شدت قابل توجهی به خود می گیرد و اگر علاقه مند به یک کار علمی مفید هستید، می توانید رصد را در 3-4 روز قبل و بعد از اوج هم ادامه دهید.
• یافتن مکان رصدی مناسب شاید مهم‌ترین ملاک یک رصد مناسب باشد. داخل شهرهای بزرگ به هیچ وجه جای مناسبی برای رصد نیست، چرا که علاوه بر آلودگی هوا، نورهای مزاحم بسیاری وجود دارند که موجب می شوند حد قدر آسمان در بهترین حالت به 4.5+ برسد که با مقدار ایده آل 6.5+ فاصله بسیار زیادی دارد. توصیه ما این است که به کوهستان یا صحرا سفر کنید. البته هر یک مزایا و معایبی دارند. صحرا از افق صاف و آسمان تیره ای سود می برد، ولی معمولاً تا ارتفاع نه چندان کمی از افق غبار وجود دارد و از آن مهم‌تر در فصل گرما، جانوران گزنده بسیاری در صحرا جولان می دهند که ممکن است خطرناک باشند. از سوی دیگر در کوهستان، هوا اندکی سردتر است و افق هم معمولا تا ارتفاع 10 درجه بسته. در مقابل از غبار و جانور خبری نیست. هر مکانی را که انتخاب می کنید، سعی کنید از این خصوصیات برخوردار باشد : تاریکی آن قابل قبول و قدر حدی آن حتی المقدور از 5.5+ کمتر نباشد. از تابش نور مستقیم به چشمانتان جلوگیری کنید، چرا که مردمک چشم در محیط کاملاً تاریک کاملاً باز می شود و اگر نور مستقیم در این وضعیت به چشم بتابد، منجر به آسیب شدید شبکیه چشم می شود. اگر هم خیلی خوش شانس باشید و آسیب نبینید، ده بیست دقیقه ای را باید صبر کنید تا چشم شما کاملاً به تاریکی محیط عادت کند. یادتان باشد مهم‌ترین ابزار شما در رصد بارش شهابی چشمان شما است. افق حداکثر 5-6 درجه بسته باشد، غبارآلود نباشد و آلودگی نوری هم تا ارتفاع چندان زیادی بالا نرود.
• رصد را از زمانی آغاز کنید که ارتفاع کانون بارش از افق به حدود 20 درجه رسیده باشد. تا قبل از آن، تعداد شهاب‌ها آن قدر نیست که بتوان به تحلیل آن‌ها اتکا کرد. حتی اگر برای تفنن هم اقدام به رصد می کنید از همین زمان رصدتان را آغاز کنید، چون قبل از آن تعداد شهابها بسیار اندک است. البته اگر بارش شهابی پربار باشد، قبل از طلوع کانون بارش هم میتوان شاهد عبور آذرگوی‌ها و زمین خراش های بسیار درخشانی بود! البته کانون بارش برساووشی در شب اوج در نیمه شمالی ایران (عرض جغرافیایی بیشتر از 32 درجه) دورقطبی است و همیشه بالای افق است. زمان مناسب آغاز رصد برای آسمان ایران حوالی ساعت 22:30 تا 23 است. مرکز دیدتان را در فاصله 20 تا 40 درجه ای از کانون بارش و در ارتفاع 50 تا 70 درجه از افق قرار دهید. این چنین بیشترین تعداد شهاب‌ها را در میدان دید خود مشاهده خواهید کرد.
• شما همچنین می توانید از بارش های شهابی تصویربرداری کنید. برای این کار نیاز به دوربین عکاسی مکانیکی که سرعت شاتر B داشته باشد، سه پایه، سیم دکلانشور قفل دار و فیلم رنگی با حساسیت ASA 400 دارید. در عکاسی نجومی، زمان نوردهی بسیار بالاتر از عکاسی در روز است. شاتر دوربین باید به مدت 15 تا 20 دقیقه باز بماند تا بتوانید چند شهاب پرنور و زیبا را به دام بیاندازید. سه پایه برای این لازم است که در طول مدت عکاسی دوربین تکان نخورد و سیم دکلانشور برای آن لازم است که شاتر دوربین قفل شود. برای عکاسی باید دوربین را به سمت شمال، شرق و سرسو (نقطه بالای بالای سر در آسمان را سرسو می نامند) نشانه رفت. اگر رو به شمال و شرق نشانه می روید، میانه آسمان به بالا را در نظر بگیرید و حدود 15 تا 20 دقیقه نوردهی کنید. یادتان باشد در طول زمان نوردهی هیچ نور دیگری نباید به لنز دوربین بتابد، چرا که تصویر شما را خراب خواهد کرد!

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بارش‌های شهابی می توانید به این صفحه مراجعه کنید.

نویسنده : ذوالفقار دانشی