حمام گنجعلی خان

حمام گنجعلی خان یکی دیگر از بناهای جذاب تاریخی ایران است که طبق اسناد بر جای مانده‌ی تاریخی، در دوران حکومت صفویان، سال ۱۰۲۰ هجری قمری، توسط استاد سلطان محمد (معمار یزدی) و در شهر کرمان ساخته شده است. این حمام زیبا وحیرت انگیز، که توجه بسیاری از معماران و باستان شناسان را به خود جلب کرده است، در ۲۶ اردیبهشت ماه ۱۳۴۷ با شماره‌ی ۸۲۹ به ثبت ملی رسید.

گنجعلی بیک، معروف به گنجعلی خان، توسط شاه عباس صفوی در سال‌های ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ هجری قمری حاکم کرمان شد. وی فردی مدبر، قدرتمند و با نفوذ بود که شهرکرمان را از نظر سیاسی و اقتصادی به یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران تبدیل کرد. همچنین در زمینه‌ی ساخت و ساز عمارات مختلف، اقدامات متعددی انجام داد. مجموعه‌ی گنجعلی خان، یکی از آثار جالب او در زمینه‌ی معماری است.

مجموعه‌ی گنجعلی خان در استان کرمان، وسط شهر قدیم کرمان و در پیرامون بازار قدیم این شهرستان، ساخته شده است. این مجموعه‌ی تاریخی، متشکل از میدان، بازار، مدرسه، ضرابخانه، کاروانسرا، مسجد وحمام است. در قسمت شمالی میدان، ضرابخانه قرار دارد. همچنین آب انبار در بخش غربی، بازار گنجعلی خان در ضلع شرقی و حمام نیز در سمت جنوبی میدان گنجعلی خان، طراحی و تعبیه شده است. به نظر می‌رسد که در دورتادور میدان، مسجدهایی با معماری قابل توجهی وجود داشته که ۳ باب آن هنوز برجای مانده است. جالب است بدانید که یکی از این مساجد زیبا در سمت راست میدان و نزدیک کاروانسرا قرار دارد و امروزه عموم مردم از این مسجد که به موزه‌ی هنرهای تزیینی تبدیل شده است، بازدید می‌کنند.کاروانسرای هندوها، کاروانسرای وکیل، کاروانسرای جر و کاروانسرای چهارسوق، از جمله آثار تاریخی دیگری هستند که دراطراف و نزدیکی این حمام وجود دارند.

تاریخچه ی حمام گنجعلی خان کرمان

 

همانگونه که پیش‌تر بیان شد، حمام گنجعلی خان با توجه به مدارک تاریخی موجود، در دوره‌ی صفویان و به فرمان گنجعلی خان، حاکم شهر کرمان ساخته شده است. معمار و طراح این بنای تاریخی، شخصی بنام استاد سلطان محمد، معمار یزدی بوده است. همچنین به نظر می‌رسد این اثر تاریخی توسط علیمردان خان، پسر گنجعلی خان تکمیل شد و شکل امروزی به خود گرفت. گفته می‌شود که مردم در حدود ۶۰ سال پیش، از این حمام استفاده می‌کردند. اما از زمانی که مرمت این حمام در دستور کار قرار گرفت، به موزه‌ی گنجعلی خان تبدیل شده و یکی دیگر از مکان‌های گردشگری استان کرمان به حساب می‌آید. امروزه شاهد بازدید جمع بسیاری از گردشکران خارجی و داخلی، از این مکان تاریخی هستیم.

طبق اظهارات کارشناسان معماری و باستان شناسی، این مجموعه، شامل میدان، مسجد، بازار، حمام و... است، و مساحتی بالغ بر ۱۱ هزار مربع را به خود اختصاص داده که به زیبایی شهر کرمان، کمک شایانی کرده است. حمام گنجعلی خان ۲۶ متر طول، ۳۰ متر عرض و حدود ۱۳۰۰ متر مربع زیر بنا دارد که از سردری با معماری منحصر به فرد، ورودی به شکل دالان، رختکن، حوض وخزینه برخوردار است. استادکاران و هنرمندان برجسته‌ی ایران کهن، در زیباسازی و طراحی این اثر تاریخی، با نقاشی‌های بسیار ظریف، استفاده از خوشرنگ‌ترین کاشی های موجود، نورپردازی محوطه‌ی حمام، تزئینات گچبری زیبا و چشم‌ نواز، خطاطی‌های دلنشین، هنرنمایی کرده‌اند.

 

نمای بیرونی و سردر حمام این عمارت کهن، با مصالحی از جمله آجر به رنگ نیلی و سنگ مرمر، نقاشی هایی که بر اساس مدارک موجود،توسط استاد چییره‌دست ،میرزا شکرالله، در  آن زمان، روی سقف ورودی حمام گنجعلی خان کشیده‌ و مقرنس بندی، زیباسازی و تزئین شده است. به نظر می‌رسد، در بالای درب ورودی حمام، قسمتی از نقاشی‌های دوران صفویه وجود داشته است که به تازگی توسط استادان و معماران، بازسازی شده و کتیبهای از جنس سنگ مرمر وجود دارد که شعری به خط نستعلیق بر روی آن حکاکی شده است. آخرین مصرع این شعر، سال به اتمام رسیدن ساخت حمام گنجعلی خان را با تبدیل کردن به حروف ابجد نشان می‌دهد.

گچبری و نقاشی‌هایی که روی سردر ورودی حمام به چشم می‌خورد، مربوط به دوران حکومت صفویان و قاجاریان است. قسمت بالایی آن، مقرنس کاری که مربوط به زمان حکومت صفویان است مشاهده می‌شود و هنرمندان سازنده‌ی آن، سردر را با گل وبوته تزیین کرده‌اند. جالب است بدانید که گچبری این بخش از عمارت، در سال ۱۳۷۴، توسط اداره‌ی میراث فرهنگی استان کرمان، بازسازی شده است.

نقاشی‌های کشیده شده در قسمت پایینی سردر که قدمت آن به زمان حکومت قاجاریان باز می‌گردد، روی تزیینات دوره‌ی صفویه، انجام شده است که نقاشان آن زمان، آن‌ها را بدون به کارگیری سبک‌های مختلف نقاشی، در نزدیکی و کنار یکدیگر کشیده‌اند. این تصاویر عبارتند از نقوشی از خسرو و شیرین، فرمانروایانی که مشغول شکار هستند، بهرام گور، حیوانات وحشی و تعدادی شتر به صورت کاروان که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. به نظر میرسد نقاشی‌های بالای در ورودی حمام، خسارت‌های متعددی دیده است که در سال‌های نه چندان دور توسط کارشناسان مورد مرمت قرار گرفته و بعضی از قسمت‌های این نقاشی‌ها را با رنگ گواش رنگ آمیزی کرده‌اند.
منبع:مقاله جهانگردی
کتاب اطلاعات توریستی کشورهای جهان