بقعه سید رکن الدین یزد؛ عمارتی با زیباترین تزئینات معماری

بقعه‌ی سید رکن‌الدین در استان یزد، خیابان مسجد جامع کبیر یزد و بیش از یک متر پایین‌تر از سطح کوچه‌ی سید رکن‌الدین ساخته شده است. از جمله آثار باستانی که در مجاورت این بنای تاریخی ارزشمند وجود دارد، مسجد جامع یزد است، که با فاصله‌ای نه چندان دور از آن، قرار گرفته است.

 

تاریخچه‌ی بقعه‌ی سید رکن‌الدین محمد قاضی

 

03

 

سید رکن‌الدین ابوالمکارم محمد قاضی حسینی یزدی، فرزند قوام‌الدین محمد بن نظام از سادات شهر یزد، به شمار می‌آید. این عالم بزرگ در زمان حکومت ابوسعید بهادرخان زندگی کرده و از بزرگان و حاکمان آن دوران محسوب می‌شود. وی در زمان حیات خود، ابتدا نقابت سادات شهرهایی همچون اصفهان، نائین و یزد را برعهده داشت و سپس به عنوان قاضی القضات شهر یزد منصوب می‌شود.

 

بنابر نوشته‌های تاریخی وی در سال ۷۳۲ هجری قمری از دنیا رفت و در مدرسه‌ی رکنیه به خاک سپرده شد. البته این بنای تاریخی بخش کوچکی از یک مجموعه‌ی بسیار وسیع است، که شامل مدرسه، رصدخانه، کتابخانه، مسجد، بیت‌الادویه، دارالشفا و خانقاه بوده که امروزه از این مدرسه قسمت‌های کمی برجای مانده و به نام بقعه‌ی سید رکن‌الدین شناخته می‌شود. با توجه به نوشته‌هایی که در کتب تاریخی استان یزد وجود دارد، به نظر می‌رسد ساخت این بنای تاریخی در سال ۵۲۷ هجری قمری به پایان رسیده و پس از گذشت قرن‌ها از ساخت آن، با تغییراتی که به مرور زمان در آن اتفاق افتاده است، امروزه و به این شکل، باقی مانده است.

 

معماری بقعه‌ی سید رکن‌الدین محمد قاضی

 

04

 

همانگونه که پیش‌تر اشاره شد، بقعه‌ یا آرامگاه سید رکن‌الدین در کنار مسجد جامع کبیر یزد و به فاصله‌ای بالغ بر یک متر پایین‌تر از سطح کوچه‌ی سید رکن‌الدین قرار گرفته است. نقشه‌ی عمارت بر جای مانده از بنای اولیه، از مربعی به طول ضلع داخلی آن که حدود ۸۶ متر و ۱۱ سانتی‌متر و ضلع خارجی آن ۶۰ متر و ۱۴ سانتی‌متر و ضخامتی برابر با ۴۰ متر و ۱۰ سانتی‌متر برآورد شده است. این بنا یک در ورودی دارد و بالای بقعه گنبدی زیبا و منحصر بفرد بر گردنی استوانه‌ای و بسیار بلند، قرار گرفته است که شامل میان‌سرا، ایوان و فضای زیر گنبد است.

 

معماران و طراحان سازنده‌ی این بنای تاریخی، درون میان‌سرا را بدون غرفه و هرگونه ساختارهای معماری بنا کرده‌اند. درواقع می‌توان بیان کرد که داخل میان‌سرای این عمارت کهن، از سادگی چشمگیر و ظریفی برخوردار است. در طرفین دیوارهای خارجی ایوان بقعه، را با تنوع جالبی از کاشی‌های مسدس پوشانده‌اند. البته این کاشی‌کاری‌ها در سال‌های اخیر توسط مرمت گران و معماران کشور، مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفته است. همچنین این بنا دارای ایوان سقفی با تاق‌های گهواره‌ای است، که انتهای آنرا با نورگیری شبکه‌ای تعبیه کرده‌اند که در مرکز قرار گرفته است و بر روی آن نقوشی قرار دارد که بوسیله‌ی گچ‌بری‌هایی زیبا و چشم‌نواز تزئین شده‌اند.

 

گنبد زیبای بقعه‌ی سید رکن‌الدین محمد قاضی

 

05 گنبد بقعه، از دو پوسته‌ی پیوسته و به شکل شبدری کند است که با تنوع جالبی از کاشی‌های معرق به رنگ لاجوردی، آبی فیروزه‌ای و رنگ سفید تزئین شده است. همچنین معماران سازنده‌ی بقعه‌ی سید رکن‌الدین، در بخش زیر گنبد، پلانی چهارضلعی را تعبیه کرده‌اند. از نکات جالب و زیبای طراحی و معماری به کار رفته در این اثر تاریخی می‌توان به گوشه‌سازی‌های متعدد آن اشاره کرد که آن را از هشت ضلعی به شانزده ضلعی تبدیل کرده است. در چهار قسمت کمر گنبد، نورگیرهایی به شکل مشبک از جنس آجر قرار گرفته‌اند که از دیگر نکات جالب معماری ایرانی در سایر بناهای ایران کهن به شمار می‌آید. بقعه‌ی سید رکن‌الدین از جمله بناهای دوران آل مظفر بوده و همانند تمامی عمارات ساخته شده در آن دوران، ابتدا به صورت سفت‌کاری و پس از آن بوسیله‌ی تزئینات گچ و نقاشی، از نمایی زیبا و شگفت‌انگیز برخوردار شده است. آرایه‌های معماری بسیاری بر این اثر باستانی ایرانی قرار گرفته است که به عنوان نمونه می‌توان به آرایه‌های گچی برجسته، گچی قالبی، گچی فتیله‌ای، طلاکاری، کاشی‌کاری ،کتیبه‌های نقاشی و نقاشی‌های تزئینی، اشاره کرد.

 

کاشی‌کاری‌های صورت گرفته بر بقعه‌ی سید رکن‌الدین

 

کاشی های گنبد و ایوان (سمت راست)؛ کاشی ها ی ازاره داخلی بقعه (سمت چپ)

کاشی‌کاری یکی از عناصر تزئینی در معماری ایرانی محسوب می‌شود. بقعه‌ی سید رکن‌الدین یزد نیز مانند بسیاری از بناهای تاریخی از این قاعده مستثنی نبوده و طراحان و معماران سازنده‌ی آن، در چهار قسمت از این بنا، از کاشی‌کاری استفاده کرده‌اند. گنبد بقعه، از جمله بخش‌هایی است که از کاشی‌کاری پوشیده شده است؛ البته به نظر می‌رسد که در قرون مختلف مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و احتمالا قسمت اصلی آن، از بین رفته است. در ازاره‌ی ایوان قطعاتی از کاشی زرین فام برجای مانده است و مسئولان باستان شناسی برای جلوگیری از تخریب بیشتر ، پوششی را بر آن تعبیه کرده‌اند. هنرمندان کاشی‌کار کشور، نمای بیرونی ایوان را نیز که در طی چند دهه‌ی گذشته به این اثر کهن اضافه شده است، بوسیله‌ی کاشی‌کاری تزئین کرده‌اند. در قسمت‌های داخلی بقعه، در نقاطی از ازاره کاشی‌کاری به صورت کاشی‌های تک رنگ انجام شده است که البته بخش وسیعی از آن ترمیمی است. جنس کاشی‌هایی که در گنبد و ازاره مورد استفاده قرار گرفته است گلی و بدنه‌ی کاشی‌های زرین فام که درازاره ایوان کار شده است، از سنگ است.
منبع:مقاله جهانگردی
کتاب اطلاعات توریستی کشورهای جهان