خدا شاهد است، حرف‌هایم راست است!

برخی برای اثبات حرف خود قسم می خورند. آیا وقتی کسی برای اثبات صدق حرفایش قسم بخورد، به او اعتماد می کنیم؟ یعنی واقعا می شود صرف شنیدن قسم از کسی، به حرف هایش اعتماد کرد؟!
گاهی می بینیم هر چقدر موضوع مورد بحث مهم تر باشد، بار قسم ها نیز سنگین تر می شود . پس باید در برابر قسم های سنگین چه کرد؟ آیا این صحیح هست که هر چه قسم سنگین تر باشد، قابل باورتر است ؟!
به نظر می رسد لازم است برای شناخت بهتر نسبت به قسم و دانستن تکلیف خود در برابر قسم خورنده، نگاهی به « قَسم» در قرآن بیندازیم.

اولین قسمی که در تاریخ اتفاق افتاد

به روایت قرآن کریم، اولین کسی که قسم خورد، ابلیس بود و او قسم به دروغ خورد. پس اولین قسمی که در تاریخ بر زبانی جاری شد، قسم دروغ بود. ابلیس بعد از آن که در محضر الهی برای سجده به آدم نافرمانی کرد، آرام نگرفت و برای فریب آنها و دور کردن آنها از بارگاه باری تعالی، به خیر خواه بودنش نسبت به آنها قسم خورد، قسمی دروغ؛ ﴿وَقَاسَمَهُمَا إِنِّی لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ﴾ ( اعراف/ 21)
اتفاقی که در برابر قسم دروغ شیطان افتاد، باور شدن آن توسط آدم و حوّا بود. این باور کردن، موجب رانده شدن آنها از باغ های الهی شد؛ ضرری که جبران آن به سختی صورت گرفت.
شیطان بعد از آن قسم دروغ، قسمی دیگر به حقیقت خورد که آدمی را اغوا خواهد کرد: ﴿ قالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِینَّهُمْ أَجْمَعینَ ﴾ ( ص/ 82) از آن پس خود و نسل خود را به جان آدمی انداخته است.
یکی از شیوه های اغوا کردنش که هنوز کارگر می افتد، قسم دروغ است. آدمیزاد هم هنوز به این شیوه هست که قسم را، حتی به دروغ باور کند. غافل از اینکه قسم، یکی از ترفندهای فریب دادن است که انسانهایی که جا پای شیطان می گذارند و یا فقط در اموری پیرو او هستند، از این ترفند به خوبی استفاده می کنند.
حتماً شما هم این سخن را بارها از افراد مختلف شنیده اید که می‌گویند: «خدا شاهد است، حرف‌هایم راست است.» جالب این جاست که همین «خدا شاهد است» را که می‌گوید، دروغ است: ﴿وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یشْهِدُ اللَّهَ عَلى‏ ما فِی قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصام ﴾ (بقره/ 204)
یعنی بعضى از مردمند كه وقتى با تو سخن می گویند، طورى وانمود مى كنند كه افرادى حق پرستند، جانب حق را رعایت مى ‏كنند، و به صلاح خلق عنایت دارند و پیشرفت دین و امت را مى‏ خواهند، در حالى كه دشمن ترین مردم نسبت به حقند، و دشمنیشان با حق، از هر دشمن دیگری شدیدتر است.
عجیب تر اینکه این آیه در مورد کسانی نازل شده که فریب و قسم دروغ در برابر پیامبر خدا، پیش گرفته اند. یعنی حتی از پیامبر معصوم که علم لدنی دارد، شرم نکرده و قصد فریب او را می کنند.
اما واقعاً قسم خوردن چیست ؟ و چرا یک عده قسم به دروغ می خورند؟ و چرا عده ای دیگر آن را باور می کنند؟
قسم عملی است که هم توسط خداوند صورت گرفته، هم توسط شیطان و هم توسط انسان.
قسم های خداوند نشان از اهمیت موضوع دارد، ضمناً تأكیدی است بر وقوع خبر. خداوند قسم های خود را طوری انتخاب كرده است كه خودِ آنها حجت و دلیل بر ثبوت خبر و جواب قسم نیز باشند.
در واقع خداوند بر عکس انسان ها، با قسم یاد کردن، قصد اثبات مطلب ندارد. زیرا آنکه به خدا ایمان دارد، گفته ی خداوند را بی قسم می پذیرد و آنکه ایمان ندارد، قسم به حالش سودی ندارد.
اما انسان برای اثبات مطلبی که از نظر طرف مقابل دارای شک و تردید است، قسم یاد می کند، تا او را به اطمینان برساند. البته معمولا قسم زمانی جایگاه دارد که شخص برای گفته ی خویش برهان و دلیل نداشته باشد که اگر داشته باشد، نیازی به قسم نیست. البته انسان برای قسم خوردن، چیزهای مقدس و بسیار با اهمیت را واسطه می کند، و این دو مطلب ـ کاربرد قسم و آنچه به آن قسم خورده می شود ـ موجب می گردد که انسان در برابر قسم خورنده هوشیار باشد تا به واسطه نداشتن دلیل و برهان و تقدس مورد قسم، فریب نخورد.
قسم خورنده ی دیگر شیطان است؛ جنّی یا انسی. منظور از شیطان در اینجا هر کسی است که شیطنت می کند و به راه حق، قسم نمی خورد. قسم خوردن جایگاه بلند و حساسی در اسلام دارد و قسم دروغ خوردن شرایط کیفری و حقوقی خود را دارد که نشان از اهمیت آن است.
پس آنگاه که انسانی، به دروغ قسم می خورد، در واقع از ترفند قدیمی شیطان استفاده کرده و پا جای پای او می گذارد.
قرآن کریم چهره از این افراد شیطان صفت بر داشته و برای آگاهی جامعه ی مسلمین، دست آنها را رو کرده است: ﴿اتَّخَذُوا أَیمَانَهُمْ جُنَّةً﴾ (مجادله/16) یعنی کسانی هستند که سوگندهاى خود را پرده و پوشش حقیقت خود كردند تا به وسیله آن، تهمت و سوء ظن را از خود دفع كنند و با سوگندهاى دروغین خود را تبرئه نمایند.

تکلیف ما چیست؟

در برخی موارد توصیه شده است که حرف برادر مؤمن را بپذیر و جستجو و تفحص بیش از مورد نکن. اما این مطلب مربوط به مطالب شخصی و خصوصی و جزئی است که اکنون مورد نظر ما نیست.
اما وقتی حرف از کسانی می شود که باید حرف خود را به مردم و اجتماع ثابت کنند، حرفی که از جنس نیاز مردم و تدبیر و توانایی آنهاست نه حرف شخصی و جزئی، بلکه حرف به کلیت و جزئیت چهار سال برنامه ریزی ایران اسلامی. حرف از کسانی است که به اطمینان و اعتماد مردم نیاز دارند اما برای جلب اطمینان، دلایل و براهین کافی و محکمه پسند ندارند. در بین این افراد کسانی هستند که برای جلب این اطمینان و اعتماد، راه قسم خوردن پیش می گیرند و از حُسن نیت ملت، بهره می برند. کسانی که قرار است وکلای مردم در برهه های مختلفی بشوند و برای  کشور، برنامه و بودجه تعیین کنند. این افراد باید به گونه ای کسب اطمینان کنند تا مردم با اعتماد کامل به آنها رأی بدهند. برخی راه جذب اطمینان را به جای ارائه ادلّه و نشان دادن توانایی خود، راه فریب کارانه ی قسم خوردن را پیش می گیرند.
اما ما باید به هوش باشیم. همیشه انتخاب ما نشان از هوشیاری ماست. ایجاد اطمینان راه های مشخص خود را دارد که بدیهی ترین آن ارائه کارنامه عمل و دلیل بر کارهای گذشته، و برنامه ی شایسته برای کارهای آینده است
شیطان به چه چیز قسمِ دروغ خورد؟ به این که ...
خیر خواه آدم است.
انسان را اغوا خواهد کرد.
روزی توبه خواهد کرد.
هر گز بر آدم سجده نخواهد کرد.

---

منابع:
قرآن کریم
تفسیر المیزان