سقف بازار نقش جهان ترک برداشت

به نظر می‌رسد به وجود آمدن ترک های عمیق روی آثار تاریخی نصف جهان پایانی ندارد. بعد از سی و سه پل و پل خواجو، این بار نوبت به بازار تاریخی نقش جهان رسیده که ترک بردارد. ترکی حدودا 50 سانتیمتری در سقف ضلع شمالی بازار (سمت چپ مسجد شیخ لطف‌الله) کاملا قابل مشاهده است، کافی است یک قدم به داخل بازار بگذارید و نگاهی به سقف بیندازید.
اولین بار یک توریست خارجی بود که متوجه این ترک شد و عکسی را از آن منتشر کرد؛ عکسی که چندان مورد توجه قرار نگرفت. به نظر می‌رسد وضعیت این ترک امروز بدتر شده و کاسبان را دچار نگرانی کرده است. سیمای سقف به‌گونه‌ای است که حتی اگر نگاهی کارشناسانه نیز نداشته باشید، می‌توانید متوجه وخامت اوضاع آن شوید.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان معتقد است وضع این ترک وخیم نیست و کنترل شده است زیرا با توجه به پایش‌های انجام شده از سوی پایگاه مستقر در میدان، تحرک و فعالیت ندارد.
به گفته ناصر طاهری، میدان نقش جهان یک پایگاه جهانی است و هر سال بودجه‌‌ای به آن اختصاص می‌یابد که برای هزینه کردن آن برنامه‌ریزی می‌شود. بر این اساس، طبق اولویت‌بندی‌های انجام شده، بخشی از سقف ضلع شمالی بازار در سال جاری مرمت و بخشی دیگر از آن به سال 97 موکول شده است.
طاهری می‌افزاید: سقف بازار آجری است و در برخی از قسمت‌ها برای تعمیرات از آجرنما هم استفاده شده. اما این بخش از سقف که ترک برداشته، حدود نیم قرن پیش گچکاری هم شده و به همین دلیل تغییر ظاهری آن بیش از بخش‌های دیگر مشخص است.

توجه به آثار تاریخی

طاهری به وجود آمدن ترک روی آثار تاریخی را امری طبیعی می‌داند که گریزی از آن نیست، اما گاهی دلایلی نیز وجود دارد که این امر را تشدید و روند آن را تسریع می‌کند.
در این میان از تخریب بافت تاریخی اطراف میدان، خیابان‌کشی‌های منطقه و ساخت و سازهای غیرقانونی پشت میدان که بگذریم، به اعتقاد محمد آقاجانی، کارشناس مرمت، ایجاد ترک روی بناهای تاریخی می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد. اما در اصفهان عمده‌ترین دلیل این اتفاق رطوبت است که چند سالی است فرونشست زمین در اثر خالی شدن سفره‌‌های آب‌ زیرزمینی نیز آن را تشدید کرده است.
به هر حال کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند دلیل ایجاد ترک روی بناهای ارزشمند، هرچه باشد، نیاز به توجه دارد، به‌خصوص در میدان نقش جهان که هم از لحاظ وسعت و هم از لحاظ تركیب چهار ضلع شمالی، جنوبی، شرقی و غربی و آثار تاریخی اطرافش یك پدیده بی‌‌نظیر معماری در جهان هنر به حساب می‌آید؛ اثری تاریخی که با وجود ایجاد میدان‌های بزرگ زیادی بعد از آن در دنیا، باز هم نظیر و مانند ندارد.
به گفته آقاجانی، وقتی با ترک‌های روی آثار تاریخی مواجه می‌شویم، اولین کاری که باید انجام دهیم آن است که شاخص‌هایی روی ترک چسبانده و روی آن تاریخ زده شود. اگر این شاخص بشکند، به این معنی است که نیاز به مرمت وجود دارد. در غیر این صورت، اگر بعد از یک سال یا بیشتر آسیبی به شاخص وارد نشود، به این معناست که ترک ایجاد شده غیرفعال است و دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
اما ترک ایجاد شده در سقف بازار نقش جهان به اندازه‌ای است که یک دست وارد آن می‌شود و کارشناسان معتقدند خطر گسترش این ترک به مابقی اثر تاریخی می‌تواند جدی باشد و موکول کردن فازهای بعدی مرمت آن به سال دیگر خطرناک است.

کاری که دست کاردان نیست

حسن مسعودی، یکی از اساتید مرمت که پیمانکار اداره میراث فرهنگی نیز است، با گلایه از این موضوع که متاسفانه هیچ موقع در سازمان میراث فرهنگی و ادارات کل کار دست کاردان نبوده است، می‌گوید: از این‌گونه تخریب‌ها در بناهای این شهر بزرگ بسیار زیاد است و هزینه‌های بسیاری برای مرمت آنها باید صورت بگیرد.
اما معمولا همیشه سعی بر آن بوده که به جای انتخاب پیمانکار مناسب، راهی پیدا شود که مرمت‌ها ارزان‌تر تمام شوند. پس از مرمت نیز به جای آنکه از آثار نگهداری شود، آنها رها می‌شوند.
وی دلیل این موضوع را تخصیص ندادن بودجه کافی به بناهای خاص و درکل، نبود یک عزم ملی برای پا گرفتن صنعت بزرگ و قدرتمند توریسم و در اولویت قرار نگرفتن میراث کهن کشور به‌ جای سرمایه‌گذاری‌های زودبازده و زودگذر معرفی می‌کند و می‌گوید: این کمترین دلیل برای ترک‌ها، تخریب‌ها و نابودی آثار تاریخی شهر اصفهان است.

پدیده عالی معماری ایرانی

میدان نقش جهان اصفهان یك مجموعه عالی معماری و هنری اصفهان است كه بدون شك تا اواخر قرن شانزدهم میلادی و اوایل قرن یازدهم هجری نه در ایران و نه در هیچ‌یك از كشورهای دنیا نظیر آن وجود نداشته است. این پدیده اثر فكر خلاقه معماران مجرب ایران است كه نام ‌آنها بر سردر مسجد شاه و محراب مسجد شیخ لطف‌الله حک شده است.
2 معمار عالیقدر كه تاریخ دوران صفویه به وجود آنها مفتخر است، استاد علی‌اكبر اصفهانی و استاد محمدرضا اصفهانی هستند كه میدان نقش جهان و آثار نفیس تاریخی اطراف آن مانند مسجد شاه، عمارت عالی‌قاپو، مسجد شیخ لطف‌الله و بازار شاهی را پی افكنده‌‌اند و در ساخت تمام آنها كوشیده‌‌اند. نام استاد علی‌اكبر اصفهانی در كتیبه سردر مسجد شاه عباس اصفهان و استاد محمدرضا در محراب مسجد شیخ لطف‌الله ذكر شده است.
این میدان حدود 510 متر طول و 160 متر عرض دارد و در قلب شهر اصفهان بنا شده است. در 4 طرف آن 4 بازار وجود داشته كه در حال حاضر بازارهای اضلاع شمالی، شرقی و جنوب شرقی مانند گذشته دایر و مركز داد و ستد است. ولی بازارهای اضلاع غربی و جنوب غربی آن تغییر شكل یافته و قسمت‌هایی از آنها ضمیمه ساختمان‌های الحاقی دوره‌های بعد شده‌اند.

---