تفاسیر نهج البلاغه

پرسش:

سؤالی داشتم درباره نهج البلاغه. می خواستم از شما بخواهم كه چند تا از تفاسیر خوب نهج البلاغه را معرفی كنید و بگویید كه مثلا تفسیر ابن میثم بحرانی بهتر است یا ابن ابی الحدید؟

پاسخ:

1ـ ترجمه و تفسیر نهج البلاغه (27 جلد) مرحوم علامه محمد تقی جعفری 2ـ ترجمه كامل نهج البلاغه (1 جلد) مرحوم علامه محمد تقی جعفری ترجمه و تفسیر نهج البلاغه یكى از آثار علمى و برجسته علاّمه جعفرى كتاب «ترجمه و تفسیر نهج البلاغه» است. این شرح كه گسترده ترین شرح فارسى نهج البلاغه است نخستین جلد آن در سال (1356 ش) به چاپ رسیده و مؤلف تا پایان حیات خود 26 جلد از آن را به پایان رسانده است. جلد 27 این كتاب نیز از سوى شاگردان ایشان و براساس یادداشت هاى آن زنده یاد تدوین و منتشر شده است. در طى سالهاى جارى مجلّدات دیگرى از آن چاپ شده و در حال حاضر نیز كار نشر و تألیف آن استمرار دارد. اینك به بررسى برخى از ویژگیهاى این شرح مى پردازیم: 1 ـ مؤلف در شرح هر خطبه یا نامه و یا حكمت نهج البلاغه نخست متن كامل آن را مى آورد و سپس ترجمه اى فراروى مى نهد و پس از آن به شرح عمومى متن مى پردازد. مؤلف در جلد نخست كه مقدمه شرح است متن نهج البلاغه محمد عبده را متن پایه قرار داده و در دیگر جلدها، متن صبحى صالح را مبنا گرفته است. 2 ـ ترجمه اى كه مؤلف براى متن نهج البلاغه ارائه مى دهد ترجمه اى روان است، گرچه كه بلاغت و فصاحت متن پارسى شده به متن عربى نمى رسد، چونان كه مؤلف خود نیز در مقدمه كوتاهى بر جلد نخست بدین حقیقت تصریح مى كند كه «هیچ ترجمه اى هر اندازه هم دقیق باشد نمى تواند معنایى را از زبانى به زبان دیگر چنان منتقل نماید كه هیچ گونه تغییر و تصرفى در آن معنا صورت نگیرد». (ج 1/ ص سه) 3 ـ رویكرد عمومى مؤلف در این شرح رویكردى فلسفى عرفانى است و در این رهگذر به آراى كلامى و فلسفى و دیدگاههاى دانشیان خاور و باختر نیز اشاره و به مقوله ها و مسأله هایى كه در این عرصه است پرداخته شده است. 4 ـ مؤلف در تفسیر عمومى هر خطبه، بخشهاى معنایى مختلف موجود در آن را با زیرتیترهایى گیرا و پرجاذبه مشخص و از هم جدا مى كند. 5 ـ مؤلف در گذر شرح و توضیح نهج البلاغه هم به آیات قرآن، هم به احادیث رسیده از معصومان علیهم السّلام و هم به شعر عربى و فارسى استناد یا استشهاد مى كند. 6 ـ مؤلف در كنار شرح محتوایى به بررسى سند حدیث هم مى پردازد، چنان كه اسناد خطبه شقشقیه را به طور مشروح در همان آغاز این خطبه یادآور مى شود. (ج 2، ص 301 ـ 308) 7 ـ ترجمه و تفسیر نهج البلاغه از كتاب آرایى خوبى برخوردار است، متون عربى با اعراب درست و همراه با ترجمه است، و هر جلد از شرح در بردارنده فهرستهاى راهنما از قبیل فهرست عمومى مطالب، فهرست آیات، فهرست روایات، فهرست اشخاص، فهرست مآخذ و فهرست اقوام و ملل و قبایل است. 8 ـ جلد نخست كتاب مقدمه اى است درباره رسالت انسانى و شخصیت على علیه السّلام مؤلف در صفحات آغازین این جلد در مقدمه اى كوتاه به فلسفه و ضرورت این بحث در آغاز شرح نهج البلاغه مى پردازد و چنین مى نویسد: «هیچ گونه جاى تردید نیست كه ما نمى توانیم شخصیت على بن أبیطالب علیه السّلام را مانند شخصیتهاى یك بُعدى تاریخى نشان بدهیم و كتابش «نهج البلاغه» را هم به عنوان كتابى كه یك شخصیت یك بُعدى از خود به یادگار گذاشته است تلقّى نماییم. ما با انسانى سر و كار داریم كه هدف اعلایى براى زندگى دارد، زمامدارى كه عادل مطلق است، داراى معرفتى در حدّ اعلى درباره انسان و جهان، وابستگى به مبادى عالى هستى ، خود را جزئى از انسان دیدن، وابستگى مستقیم به خدا، تقوا و فضیلت در حدّ اعلى ، پاكى گفتار و كردار و اندیشه و نیّت پاك... و دهها امتیازات از این قبیل كه در على ابن ابى طالب به اتفاق تمام تواریخ ثبت شده است، قابل توضیح و تفسیر با مفاهیم و ارزشهاى معمولى نمى باشد... همچنین از دیدگاه مكتبهایى كه براى بشریت آغاز و انجامى جز همین خاك تیره و تكاپویى جز گسترش خود طبیعى سراغ ندارند على علیه السّلام و نهج البلاغه اش هرگز قابل شناخت و هضم نخواهد بود. بدین جهت است كه ما لازم و ضرورى دیدیم كه نخست انسانیت و رسالت آن را مطرح نماییم و به مقدار امكان در نشان دادن انسان و اصالتها و ارزشهاى واقعى او بكوشیم، سپس على علیه السّلام و نهج البلاغه او را مورد توضیح و تفسیر قرار بدهیم، لذا این مجلد را كه مقدمه اى بر شناخت نهج البلاغه است «رسالت انسانى ، مقدمه اى بر ترجمه و تفسیر نهج البلاغه نامیدیم». گفتنى است مؤلف در این مقدمه بحثى مستوفى درباره على علیه السّلام از دیدگاه توصیف خداوندى ، على علیه السّلام از دیدگاه محمّد صلّى الله علیه وآله، و على علیه السّلام از دیدگاه على ارائه مى دهد كه شایسته توجّه است. 9 ـ نشر این كتاب از همان سال هاى آغازین با تجدید چاپ و نیز ظهور جلدهاى بعدى شرح تا زمان حاضر ادامه دارد و تا پایان جلد 26 كه چاپ (1376 ش) است تا خطبه صدوشصت و شش شرح و تفسیر شده است. جلد 27 نیز پس از درگذشت استاد به قلم شاگردانش تدوین شده است. هر یك از جلدهاى كتاب به دفعات متعدد چاپ شده است، به گونه اى كه اكنون چاپ پنجم مقدمه، چاپ ششم جلد 2، و چاپ سوم جلد 4 را در اختیار داریم. از دیگر شرح های نهج البلاغه كه به صورت مبسوط نوشته شده «منهاج البراعه» تألیف میرزا حبیب الله خویی است، این كتاب به زبان عربی است و از جمله شرح های علمی و دقیق محسوب می شود.
ترجمه وشرح كوتاه آیت الله مكارم شیرازی نیز مفید است.هر كدام از شرح ها ویژگی خاص خود را دارد وبطورمطلق نمی توان حكم كرد لكن شرح ابن ابی الحدید بلحاظ اینكه نویسنده آن از اهل سنت بوده ومطالبی را اعتراف نموده از توجه بیشتر بر خوردار است. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، كد: 3/100108052)

---

منبع :مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت علیهم السلام