مصاحبه و انواع آن (بخش اول)

اگرچه بین پژوهشگران تاریخ روزنامه نگاری در خصوص پیدایش اولین نمونه های مصاحبه در مطبوعات جهان اختلاف نظر وجود دارد، ولی اتفاق نظر همه در این است که اولین مصاحبه ها در اواسط دهه 1930 به چاپ رسیده و مصاحبه یکی از ابزار های مهم جمع آوری اطلاعات است.

شناخت مصاحبه

روزنامه نگاران معمولا میان خبرهایی که تمام یا جزئی از آن برپایه مصاحبه تنظیم میشود و مصاحبه تفاوت قائل هستند، هرچند که هر دو صورت یکی به نظر میرسد. در تنظیم خبرهایی که اطلاعات آن برپایه مصاحبه به دست می آید، مطالبی که بیان میشود در درجه اول اهمیت قرار دارد.  در اکثر مواقع شبیه همان اطلاعات را میتوان با اختلافات جزئی از فرد دیگری کسب کرد.
مثلا اطلاعاتی که از مشاهدان عینی یکی حادثه انفجار، سیل، زلزله و ... به دست می آید، معمولا با یکدیگر اختلاف چندانی ندارد. اما در نوع دیگر، مصاحبه شونده به خاطر اعتبار، مقام یا موفعیتی که در جامعه دارد، موردتوجه است. اهمیت مطالب بیشتر به این خاطر است که آن شخص بخصوص، چنان مطالبی بیان داشته و دیگری ممکن است نظر خود را به صورت دیگری بیان کند.
به طور کلی، مصاحبه برای یکی از این سه منظور انجام میگیرد:
1- دریافت اطلاعات بیشتر در مورد یک رویداد
2- آگاهی از واکنش افراد عادی و سرشناس در مورد یک رویداد
3- انعکاس عقاید، نظرها، افکار و اطلاعات ویژه شخصیت های خبرساز، مقامات مسئول و دیگر افراد جامعه

مثال (1)

وزیر نفت در آستانه نهمین اجلاس کمیته نظارت سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) که در ژنو برگزار  می شود،طی مصاحبه ای موضع ایران را در مورد تعیین سقف تولید در سه ماهه چهارم سال جاری،به گونه ای که قیمت پایه 21 دلار برای هر بشکه تبدیل میشود، اعلام کرد.

مثال (2)

خرس های وحشی گرسنه به کندوهای عسل در سوادکوه یورش بردند و 20 کندو را نابود کردند. یکی از زنبورداران خسارت دیده در گفتگویی در منطقه سوادکوه گفت: این خرس ها علاوه بر هجوم به کندوها قبلا هم در حمله ای به گله های گاو در منطقه، چندین راس گاو را هم شکار کرده بودند.

مثال (3)

سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه دیروز گفت، اریش هونکر رهبر پیشین آلمان شرقی سابق در آینده نزدیک روسیه را ترک خواهد کرد. به گزارش آسوشیتدپرس، این سخنگو که در مصاحبه ای سخن می گفت تاکید کرد: هونکر به طور قطع از روسیه خارج خواهد شد.

انواع مصاحبه

مصاحبه را می‌توان به انواع مختلف تقسیم کرد. یعنی از لحاظ تعداد مصاحبه شوندگان، تعداد مصاحبه کنندگان و این که مصاحبه جنبه خبری دارد یا اطلاع از نظرات کارشناسی افراد درباره یک رویداد است.

1- مصاحبه خبری- مصاحبه تفسیری:

در مصاحبه خبری، هدف مصاحبه گر، کسب اطلاعات دقیق و مشخص از منبع خبر جهت روشن شدن موضوع یا موضوع‌های خبری روز است. در این نوع مصاحبه مطالب تنظیم شده حاوی اطلاعات جدیدی است که قبلا انتشار نیافته است.
فرض کنید دولت اعلام میکند که تعدادی کارشناس ایرانی را برای همکاری با دولت کویت به آن کشور اعزام خواهد کرد تا در زمینه اکتشاف و بهره برداری از منابع نفت با متخصصان کویتی همکاری کند. خبر این موضوع در روزنامه منتشر میشود، اما چندین سؤال باقی است که برای یافتن پاسخ آنها، نیاز است مقامات مسئول ( در اینجا وزیر نفت) توضیح دهد. مثلاً:
- آیا ایران در کار اکتشاف و بهره برداری منابع نفت در آن کشور سرمایه گذاری هم میکند؟
- همکاری دو کشور به چه صورت و تا چه حد خواهد بود؟
- چه تعداد کارشناس ایرانی به کویت خواهند رفت و مدت همکاری دو کشور چه مدت خواهد بود؟
و پرسش هایی از این قبیل... که برای دریافت پاسخ به آنها خبرنگار باید با مقامات مسئول کشور مصاحبه کند.
این گونه اطلاعات را نمیتوان از فرد دیگری مثل وزیر کشاورزی به دست آورد تا چه رسد به مردم کوچه و بازار. در این گونه مصاحبه ها، مطالبی که مصاحبه شونده بیان می‌کند، باید دارای اعتبار و ارزش باشد. وقتی خبر براساس اینگونه پاسخ‌ها، جمع‌آوری شود، یک مصاحبه خبری تنشیم شده است.

بنابراین، مصاحبه خبری سه خصلت ویژه دارد:

1- موضوع مصاحبه در رابطه با رویداد های جاری است.
2- مصاحبه شونده (منبع خبر) کسی است که گفته های او برای خواننده ارزش و اعتبار دارد.
3- خبر تنظیم شده اطلاعات بیشتر و تازه ای بریا روشن شدن و فهم موضوع به خواننده می دهد که در خبر قبلی نبوده است. در مصاحبه خبری، خبرنگار میکوشد موضوع را بشکافد و ابهامات را رفع کند.
اهمیت مصاحبه خبری روشن است. در دنیای امروز به خاطر پیچیدگی و اهمیت وقایع گوناگونی که در گوشه و کنار کشور و جهان رخ میدهد، مسئولیت رسانه‌های خبری، به ویژه روزنامه‌ها، بیش از ارائه خبر ساده روز اول است. به همین دلیل است که خبرنگاران می کوشند با پرسش از مقامات مسئول، اطلاعات بیشتر و تازه‌ای -خصوصا در رابطه با علت و انگیزه (چرا و چگونه) وقوع رخداد - در اختیار خوانندگان روزنامه خود قرار دهند.

پی‌نوشت:

دکتر حسن قندی، روزنامه نگاری نوین، انتشارات دانشکاه علامه طباطبائی، چاپ ششم، 1387

مرتبط:

مصاحبه و انواع آن (بخش دوم)