کارکرد و جایگاه تغافل در اندیشه علوی
تبعات شوم پرده دری
به چشمان باید آموخت هر چیزی را نباید دید و هر دیده شده ای را نباید فاش کرد، به چشمان باید مهارت زیبا دیدن را آموخت، البته نه اینکه بدی را زیبا ببیند؛ بلکه در جستجوی زیبای، زیبایی ها را کنکاش کند. بسیاری از گرفتاری های انسان در زندگی و حیات مادی نشأت گرفته از عدم رعایت این قانون است. قانون تغافل و چشم پوشی یکی از زیباترین و با ارزش ترین اصول و شاخصه های اخلاقی است که در مکتب اسلام بر آن تأکید و سفارش فراوان شده است. اصل مهم و ارزشمندی که زیبایی آن را می توان در صفات الهی و نوع برخورد باری تعالی با بندگان مشاهده کرد.
بزرگترین خطا پوش هستی
زیباترین و با ارزش ترین رنگ ها در جهان هستی، رنگ خدایی است. رنگ با ارزشی که همه موجودات عالم هستی را مجذوب خود کرده است. رنگ خدایی از چنان زیبایی و دلربایی برخوردار است که سایر رنگ ها در مقابلش رنگ می بازند. «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً؛[بقره، آیه 138] رنگ خدایى (بپذیرید! رنگ ایمان و توحید و اسلام) و چه رنگى از رنگ خدایى بهتر است؟!.»، شاید در یک برداشت ذوقی بتوان صفات الهی را همان رنگ های الهی برشمرد، به راستی چه خوب است که انسان خود را با صفات الهی رنگرزی کند، و خود را شبیه معشوق و دلبر خویش کند. از جمله صفات الهی که در منابع اسلامی به آن اشاره شده، صفت ستاریت است که در ادعیه و طلب دعا به درگاه الهی نیز خدای متعال را به وسیله این ویژگی مورد خطاب قرار می دهیم. «یَا غَفَّارَ الذُّنُوبِ یَا سَتَّارَ الْعُیُوبِ اغْفِرْ لِی مَا سَبَقَ فِی عِلْمِكَ مِنْ ذُنُوبِی»[1]
یک سفارش قرآنی به انسان
خدای متعال در قرآن کریم به صراحت بیان داشته که، دوست نمی دارد کسی پرده دری کند و عیوب دیگران را افشا کند، به همین جهت از عیبجویی نکوهش کرده است و انسانها را از این امر باز داشته است «لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِمَ وَ كانَ اللَّهُ سَمیعاً عَلیماً؛[سوره نساء، آیه 148] خداوند دوست ندارد كسى با سخنان خود، بدی ها(ى دیگران) را اظهار كند مگر آن كس كه مورد ستم واقع شده باشد. خداوند، شنوا و داناست.» در آیه دیگر باری تعالی از عیبجویی این چنین نکوهش کرده است: «وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقاب؛[حجرات، آیه11] و از خودتان- از یكدیگر- عیبجویى مكنید و یكدیگر را به لقبها[ى بد و ناخوش] مخوانید» این آیات زیبا به انسان زیبا دیدن را می آموزد، این که انسان به دنبال فاش کردن بدی نباشد، و چشم خود را بر روی خطا و اشتباه دیگران ببند، و مهارت خوب دیدن را بیاموزد.کارکرد و جایگاه تغافل در اندیشه علوی
در فرهنگ نهج البلاغه و اندیشه علوی، خطا پوشی و تغافل از جمله بزرگترین و زیباترین صفات اخلاقی و انسانی معرفی شده است: «مِنْ أَشْرَفِ [أَفْعَالِ] أَعْمَالِ الْكَرِیمِ غَفْلَتُهُ عَمَّا یَعْلَم؛[2] امام(علیه السلام) فرمود: یكى از با ارزش ترین كارهاى كریمان، تغافلِ از چیزهایى است كه از آن آگاهند(و سرپوش گذاشتن بر آن لازم است).»، و از طرفی عیب جویی زشت ترین و بدترین رذیله اخلاقی معرفی شده است : در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «شَرُّ النّاسِ مَن كانَ مُتَتَبِّعاً لِعُیوبِ النّاسِ عَمیاً لِمَعایِبِهِ؛[3] « بدترین مردم كسی است كه دنبال عیبهای مردم باشد و كور عیبهای خود ».تغافل و خطا پوشی، هنر و مهارت زیبا دیدن است که در زندگی باید در جای مناسب خود مورد استفاده قرار گیرد، آنچه مسلم است استفاده صحیح و مناسب از این عنصر کارآمد در تمام ابعاد زندگی می تواند کارگشا و اثر بخش باشد.
تغافل در حوزه اخلاق فردی
این شاخص اخلاقی در مسیر تربیت اخلاقی انسان، از جایگاه ممتاز و قابل توجهی برخوردار است. برای نمونه کسی که از این مهارت و هنر برخوردار است، بیش از آنکه در جستجوی گناه و خطای دیگران باشد، در جهت خودسازی و اصلاح رفتار و کردار خود کوشش می کند، به همین جهت است که، در عبارتی از امام علی(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ طُوبَى لِمَنْ شَغَلَهُ عَیْبُهُ عَنْ عُیُوبِ النَّاس؛[4] اى مردم! خوشا به حال كسى كه عیب شناسى نفس، او را از عیب جویى دیگران باز دارد.»، کسی که در مسیر تربیت اخلاقی از عنصر تغافل بهره می جوید، فرصت غیبت، تهمت، پرده دری و ظلم به دیگران را ندارد، چرا که او چشم های خود را بر روی عیوب دیگران بسته است و تمام اهتمام و دقتش بر روی اصلاح عیوب خود متمرکز شده است. در عبارت زیبای دیگری از امام علی(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «مَن أبصَرَ عَیبَ نَفسِهِ شُغِلَ عَن عَیبِ غَیرِهِ؛[5]امام علی( علیه السلام ): «هر كس عیب خود را ببیند از پرداختن به عیب دیگران باز ایستد».تغافل در حوزه خانه و خانواده
تغافل و خطا پوشی به اذعان دانشمندان علوم اجتماعی و روانشناسی یکی از اساسی ترین و مهمترین شاخص های تحکیم و استحکام بنیاد خانواده معرفی شده است. در واقع عنصر تغافل در زندگی تأثیر مستقیمی در تقویت روح رضایتمندی و آرامش در زندگی مشترک دارد. خانواده ای که از آن بهره ای ندارد زندگی را برخود و دیگران سخت و تیره می کند، کما اینکه در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: « مَنْ لَمْ یَتَغَافَلْ وَ لَا یَغُضَّ [لَا یتقاض] عَنْ كَثِیرٍ مِنَ الْأُمُورِ تَنَغَّصَتْ عِیشَتُه؛[6] هر که از بسیاری از امور تغافل و چشم پوشی نکند، زندگی اش تیره می شود.»بر کسی پوشیده نیست که در زندگی خانوادگی فراز و نشیب های فراوانی وجود دارد، به طور طبیعی هریک از هسمران دارای نواقصی هستند، اما این امر نباید موجب درشت نمایی و به رخ کشیدن نواقص باشد؛ بلکه سزاوار است با بهره گیری از عنصر عفو و بخشش، خطای همسر خود را نادیده بگیرند. چه بسیار مشاجراتی که در پی پرده دری و عدم خطا پوشی، موجبات تزلزل بنیاد خانواده را فراهم می کند. در اهمیت شاخص تغافل در زندگی در روایت دیگری از امام صادق(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «صَلاحُ حالِ التَّعایُشِ وَالتَّعاشُرِ مِلؤُ مِكیالٍ، ثُلثاهُ فِطنَةٌ وثُلُثُهُ تَغافُل؛[7] سامان یافتن زندگى و معاشرت با یكدیگر، به پیمانه پُرى شبیه است كه دو سوم آن، هوشمندى و یك سوم آن، چشم پوشى است.»
تبعات شوم پرده دری
1-برملا شدن عیوب: عیب جویی تیغی دو لبه است، به طوری که بر اساس روایات، عیوب شخص عیبجو را نیز برملا می کند، کما اینکه در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «مَن تَتَبَّعَ عَوراتِ النّاسِ كَشَفَ اللهُ عَورَتَهُ؛[8]«هر كه دنبال عیبهای مردم بگردد، خداوند عیب و زشتیهای او را بر ملا سازد».2-تنها شدن و انزوای اجتماعی: هیچ کسی دوست ندارد با افراد عیبجو تعامل و ارتباط داشته باشد، کما اینکه در روایات از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «مَن تَتَبَّعَ خَفِیّاتِ العُیوبِ حَرَمَهُ اللهُ مَوَدّاتِ القُلوبِ؛[9] «هر كه از عیبهای پنهانی (مردم ) جستجو كند، خداوند او را از دوستی دلها محروم گرداند».
3-عیبجویی بدترین بِرند انسانی: در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «اَمقَتُ النّاسِ العَیّابُ؛[10] «دشمن ترین مردم، عیبجویان هستند ».
نتیجه گیری و جمع بندی
آن دسته افرادی که در زندگی خود از شاخص تغافل بهره می جویند، چشمان خود را بر روی عیوب و نواقص دیگران می بندند، همین امر نیکو و اخلاقی، خود موجب می شود انسان رغبتی برای انجام گناهان دیگری همچون، غیبت، اذیت و آزار دیگران را نداشته باشد، از طرفی همین امر موجبات خوب دیدن و زیبا دیدن را در ارتباط با دیگران بخصوص در حوزه ارتباط خانوادگی تقویت می کند و روح رضایتمندی و شادابی را در زندگی تقویت می کند.پی نوشت ها:
[1]. بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج90، ص263.
[2]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص507، حکمت222.
[3].تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص421، ح9653.
[4]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص 255.
[5]. تحف العقول، ص88.
[6]. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص 451، ح10375.
[7]. تحف العقول، ص359.
[8]. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص: 421، ح9657.
[9]. همان: ص421، ح9656.
[10]. همان: ص451، ح10369.
