تنظیم اسناد نهج البلاغه

نهج البلاغه چهارصد سال پس از شهادت على بن ابى طالب (ع) نوشته شد و هیچ یك از جمله ها و حدیث هاى آن سندیت ندارد. بنابراین این اثر ارزش محتوایى و سندى ندارد.
 

پاسخ :

1. رفتار و گفتار علماى اهل سنت درباره نهج البلاغه و محتواى آن و كتبى كه در طول تاریخ درباره آن تدوین شده است گویاى عظمت و شأن بى بدیل این اثر است كه به حق به اخ القرآن نام نهاده شده است و آن چنان عظمتى دارد كه دانشمند سنى ابن ابی الحدید درباره آن گفته است: «كلامه فوق كلام المخلوق. دون كلام الخالق ».
هر فرد اهل علم و ادبى كه با بى غرضى نهج البلاغه را مطالعه كند بى شك خواهد گفت كه نفس سخن بهترین سند سخن است؛ مگر دیگران قادرند این گونه سخن بگویند؟! اگر این كتاب بی ارزش است، شما هم فقط یك نمونه از خطبه هاى نهج البلاغه را از سایر گویندگان و نویسندگان و خلفاى خود بیاورید.
2. نهج البلاغه از زمان تألیف تا كنون به شدت مورد توجه علماى اسلام اعم از شیعه و سنى بوده است و صدها كتاب پیرامون آن از قبیل مدارك و مصادر نهج البلاغه، مستدرك نهج البلاغه، شرح آن، ترجمه، منتخب و تحقیق درآن، فهرست و معجم و ...، به زبانهاى عربى، فارسى، تركى، اردو، فرانسه، انگلیسى، تألیف شده است كه نویسندگان آنها همگى از برجسته ترین علماى زمان خود بوده اند. آیا می توان گفت كه همه این بزرگان درباره یك كتاب تماماً بى ارزش این همه زحمت كشیده و وقت صرف كرده اند؟
3. از جمله كسانى كه از اهل سنت درباره نهج البلاغه كتاب تدوین كرده اند عبارتند از:
شیخ محمد عبده مفتى جامع الازهر متوفى (1325 ه. ق)
ابن ابى الحدید از علماى قرن هفتم هجرى، متوفى (656 ه. ق) كه شرح نهج البلاغه او در بیست جلد، چاپ شده است
سید قطب، دكتر صبحى صالح، امام فخر رازى، ابوالحسن بیهقى و ....
نویسنده مسیحى جرج جرداق مى گوید: «من نهج البلاغه را دویست بار خوانده ام و هنوز برایم تازگى دارد»! و یكى از دانشمندان اهل سنت گفته است: «برخى از خطبه هاى  نهج البلاغه را هزار بار خوانده ام».
4. مرحوم سید رضى براى كم كردن حجم كتاب اسناد را حذف كرده است. امّا تمامى مطالب نهج البلاغه، اسناد معتبرى دارد. در این زمینه كتاب هاى مستقل فراوانى تألیف شده است كه به برخى از آنها اشاره مى شود:
الف) مصادر نهج البلاغه و اسانیده، سیدعبدالرضا الحسینى الخطیب؛
ب) پژوهشى در اسناد و مدارك نهج البلاغه، محمد مهدى جعفرى؛
ج) جلد دوازدهم دانشنامه امام على (ع)؛
د) اسناد نهج البلاغه نوشته مرحوم محمد دشتى.
5. مردم براى سخنان امام (ع) ارزش فوق العاده اى قائل بودند. به طورى كه نسبت به هیچ یك از فصیحان و بلیغان چه در عصر جاهلیت و چه در اسلام این اندازه اهمیت نمى دادند؛ ازاین رو سخنان حضرت در زمان خود حضرت حفظ مى شد. هنگامى كه حضرت خطبه اى را ایراد مى فرمود عده اى تندنویس كلمات را تماماً مى نوشتند. به این ترتیب در زمان خود حضرت از افادات و خطبه هاى ایشان كتابهایى تدوین شد و امیرمؤمنان (ع) برخلاف سایر خلفا نوشتن حدیث را ممنوع نمى كردند. از جمله كسانى كه به نوشتن  خطبه هاى حضرت، همت گماشتند عبارت بودند از:
الف) زیدبن وهب جهنى كه در بسیارى از مجامع همراه امیرمؤمنان (ع) بود و خطبه هاى حضرت را از منابر، جمعه ها و اعیاد، جمع آورى و در كتابى كه در ظاهر اولین كتاب تألیف یافته او از فرمایشات حضرت على (ع) بود، گردآورى مى كرد. نام این كتاب خطب امیرمؤمنان (ع) على المنابر فى الجمع و الاعیاد و غیرها است.
ب) حارث أعور همدانى كوفى كه از علاقه مندان امام بود. وى بعضى از خطبه هاى حضرت را هنگام سخنرانى مى نوشت.
ج) اصبغ بن نباته مجاشعى كه از اصحاب خاص امیرمؤمنان (ع) بود. او عهدنامه مالك اشتر و وصیت امام به محمد حنفیه را نقل كرده است. به وى گفتند: «چه شد كه به این مقام از فصاحت و بلاغت دست یافتى»؟ گفت: «صد خطبه از خطب امیرمؤمنان (ع) را حفظ كردم و به اینجا رسیدم كه ملاحظه مى كنید».
د) اصحاب دیگر حضرت همچون كمیل بن زیاد نخعى، نوف بكالى و دیگران قسمتى از سخنان حضرت را شنیده و حفظ كرده و عیناً براى مردم نقل كرده اند.
ه) مسعودى در كتاب مروج الذهب درباره خطبه هاى امام مى گوید: «مردم چهار صد و هشتاد و چند خطبه از خطبه هاى  امام را حفظ كرده اند»[1]كه این مقدار خطبه دو برابر خطبه هایى است كه در نهج البلاغه موجود است.[2]
و) جاحظ نیز صد و پنجاه سال قبل از تألیف نهج البلاغه گفته است: «خطبه هاى على (ع) مدون و محفوظ و مشهور بوده است».
6. بخش هاى مهمى از فرمایش هاى امام على (ع)، در كتب پیش از نهج البلاغه به طور مستند آمده است و از محدثین و دانشمندانى همچون؛ نصر بن مزاحم متولد (212 ه. ق)، على بن محمد مدائنى متولد (225 ه. ق)، عبد العظیم حسنى متولد (224 ه. ق)، ابراهیم محمد ثقفى متولد (283 ه. ق) ابن صفار فروخ قمى (قرن سوم)، محمد بن جریر طبرى متولد (310 ه. ق)، محمد بن على بابویه قمى (شیخ صدوق)، محمد بن یعقوب كلینى متولد (329 ه. ق)، شیخ مفید متولد (413 ه. ق) و ...، نقل شده است.
7. مگر منابع روایى اهل سنت و كتب صحاح و سایر مصادر معتبر حدیثى آنها در زمان پیامبر (ص) تدوین شده است؟ نه تنها چنین نبوده بلكه تا مدت بیش از صد سال از رحلت پیامبر (ص) نگارش حدیث به كلى ممنوع بود و اگر كسى به تدوین حدیث مبادرت مى كرد تحت تعقیب و مجازات قرار مى گرفت. احادیث مكتوب پیامبر (ص) همه سوزانده شد. صحاح سته و منابع معتبر حدیثى اهل سنت كه بیشتر در قرن سوم تدوین شده اند عبارتند از: صحیح بخارى متولد (256 ه. ق)، صحیح مسلم متولد (261 ه. ق)، سنن ابى داود متولد (275 ه. ق)، سنن ترمذى متولد (279 ه. ق)، سنن نسائى متولد (303 ه. ق)، سنن ابن ماجه متولد (273 ه. ق)، مسند احمد ابن حنبل متولد (241 ه. ق)، موطأ مالك بن انس متولد (179 ه. ق)، المسند الصحیح محمد بن حبان متولد (354 ه. ق)، علل دارقطنى متولد (385 ه. ق)، مستدرك حاكم نیشابورى متولد (405 ه. ق).
آیا مى توان گفت همه این كتاب هاى حدیثى اهل سنت بى ارزش است؛ زیرا بیش از دویست سال با زمان صدور آن از رسول خدا (ص) فاصله داشته اند؟
 
مراجعه شود:پندارها و پاسخها، ص ۱۵۸.
 
پی نوشت:
( 1). مروج الذهب، ج 2، ص 431
( 2). در نهج البلاغه 241 خطبه آمده است.

---

منبع :مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت علیهم السلام