روند افزایش فردگرایی در جامعه ایرانی | دکتر حسین باهر استاد دانشگاه

 روند افزایش فردگرایی در جامعه ایرانی | دکتر حسین باهر  استاد دانشگاه
به گزارش ایرنا ، گسترش فردگرایی خودخواهانه از جمله آسیب های اجتماعی است که می توان این معضل را با ایجاد انگیزه و هدفی مشترک در اجتماع کاهش داد و اینگونه افراد را به طرف جمع گرایی و مشارکت هدایت کرد تا در نهایت شخص از تمایل به فردگرایی رهایی و فعالیت های جمعی افزایش یابد.
فردگرایی، تک‌روی و نبود روحیه جمعی از زمره ویژگی های نامطلوبی به شمار می رود که رشد فزاینده ای در جامعه کنونی پیدا کرده است و سبب اختلال در یکپارچگی و هماهنگی میان افراد خواهد شد.
پژوهش ها در این زمینه نشان می دهد، افرادی که از زندگی ناراضی هستند و در محیطی تجمل گرا با والدینی فردگرا رشد یافته، با مشکل های بیشتری همراه بوده اند، بیشتر دچار فردگرایی می شوند. همچنین سن کم و درآمد بالای خانواده بر ایجاد این مهم تاثیرگذار است.
اینک باید کوشید تا با سرمایه گذاری های مناسب در این زمینه عوامل زمینه ساز فردگرایی خودخواهانه را کاهش داد و در جهت تقویت روحیه جمع گرایی و همدلی حرکت کرد تا جامعه با سرعت بیشتری به طرف توسعه حرکت کند.
ضرورت واکاوی علت افزایش فردگرایی در جامعه سبب شد تا دیدگاه های پروفسور «حسین باهر» رفتارشناس و عضو فرهنگستان علوم پزشکی را مرور کنیم:

فردگرایی و جنبه های گوناگون آن

فردگرایی گاهی جنبه خودخواهی دارد که باید به آن فردزدگی گفت و در برخی دربردارنده اصالت فرد(Individualism) است که به منافع فرد در تقابل با منافع جمع اشاره می کند. در این میان فردزدگی رایج در ایران علت های مختلفی دارد که عبارت است از خودخواهی فرد، ترجیح منافع خود بر مصالح جمع، جدایی فرد از خانواده به دلیل های سختی معیشت مشارکتی و پرهیز از نفقه و مسوولیت پذیری، نداشتن تفاهم فرهنگ های دوطرف به عنوان مثال ولنگاری و پرهیز از قبول هرگونه مسوولیت اجتماعی.

دلایل افزایش فردگرایی در ایران

برای این مهم 2 دلیل مقدماتی وجود دارد. نخست گسترش شهرنشینی است زیرا این مشکل در جوامع شهری بیش از جوامع روستایی، در مرکزهای استان ها بیشتر از شهرستان ها و در تهران بیشتر از دیگر استان ها شکل می گیرد و جامعه در حال تجربه آن است. مساله بعدی فروپاشی پدر سالاری به شمار می رود. امروزه در خانواده ها پدر به شکل سنتی و قدیمی دربالای هرم خانواده نیست. اگر خانواده را به یک مثلت تشبیه کنیم که دارای سه ضلع پدر، مادر و فرزند باشد، تبدیل به مثلثی متساوی الاضلاع شده است که هر ضلع می خواهد با ضلع های دیگر برابر باشد.

نقش اقتصاد در شکل گیری فردگرایی

اکنون به دلیل مشکل اقتصادی، افراد نمی توانند به آسانی تشکیل خانواده بدهند خانواده و بعد از آن نیز زن و مرد نمی توانند از پس مشکل های اقتصادی خود به راحتی برآیند. هنگامی که خانواده نتواند اقتصاد مناسبی را تامین کند، فشار آن روی تمامی افراد احساس می شود. همچنین اینک سن ازدواج در دختران و پسران بالا رفته است. در این میان برخی افراد مجرد در خانواده پدری خود نمی مانند و با انتخاب زندگی فردی می خواهند مستقل شوند؛ علت این مساله اختلاف فرهنگی میان سنت و مدرنیته به شمار می رود، یعنی 2 نسل متوالی در واقع 2 نسل متواری هستند، نسل گذشته و نسل حال از یکدیگر فاصله مفهومی بسیاری می گیرند و یکدیگر را درک نمی کنند، بنابراین ترجیح می دهند جدا زندگی کنند تا درگیر نشوند و این عاملی بر تمایل به فردگرایی است.

فردگرایی و افزایش آسیب های اجتماعی

مشکل های اقتصادی با فشار بر روی زوجین آنها را تشویق به کناره گیری از زندگی و انتخاب زندگی فردی می کند. اگر مرد و زن هر 2 کار کنند اما با یکدیگر تعامل و همکاری نداشته باشند، مشکل پیش می آید. اینگونه افراد حتی در کنار هم، احساس خلا عاطفی و انزوا می کنند و این مشکلی است که با آن روبرو هستند. افزایش طلاق و کاهش ازدواج، علاقه به زندگی فردی را رقم می زند. یکی از ویژگی های خوب خانواده، پایبندی و عاطفه افراد است که همه به اعتبار خود و عضویت در کانون خانواده آن را رعایت می کنند. وقتی فرد چه در باطن و چه در ظاهر از خانواده جدا می شود در حقیقت از این پایبندی رها و در تنگناهای زندگی احتمال سر زدن خشونت، معاشرت با دوستان ناباب و افسردگی بیشتر می شود که این از پیامدهای بزرگ فردگرایی است.

فضای مجازی و تاثیر آن بر شکاف نسل ها

جامعه شاهد انقباض سنت و انبساط مدرنیته است؛ سنت از یک طرف به عقب می رود و مدرنیته از دیگر طرف به جلو می آید و جوان در این میان سر در گم می شود. فضای مجازی جوانان را با دنیای به ظاهر باشکوهی آشنا می کند که بسیاری از آمال و آرزوهای خود را در آن می بینند، جوانی که در جامعه ای با محدودیت های اخلاقی، معنوی و ادبی زندگی می کند، می خواهد از این انقباض فرار کند، بنابراین گسل و بحران جوانی شکل می گیرد. جوانان از یک طرف تنهایی خود را با فضای مجازی پر می کنند و از طرف دیگر فضای مجازی سبب تنهایی آنان و باعث جدایی اعضای خانواده از یکدیگر می شود. افراد در اتاق های جدا و حتی در کنار یکدیگر با یک تلفن همراه، سرگرم فضای مجازی اند و این فردزدگی معضلی است که در جامعه ما ایجاد شده است.
جامعه در دوران گذار است. روشنفکران جامعه بایستی دراتاق فکر به کمک مسوولان و متولیان امر در این زمینه چاره اندیشی کنند. هر شخص به اکتساب های خود راضی باشد تا همه در راحتی به سر برند؛ امور باید از سطح بالا اصلاح شود تا آرام آرام فرهنگ جامعه ترقی و میل به جمع گرایی افزایش یابد.
در ادامه دیدگاه های «زهره انواری» پژوهشگر حوزه انسان شناسی و استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران را در این زمینه از نظر می گذرانیم:

رویارویی با فردگرایی در گرو مسوولیت پذیری و شناخت کافی

فردگرایی فرار از مسوولیت پذیری است. در یک کار جمعی هر کسی مسوولیت قسمتی از کار را بر عهده می گیرد تا کار به شکل مشارکتی انجام شود، بنابراین در درجه نخست مسوولیت پذیری و شناخت افراد از جمله عواملی محسوب می شود که آنها را از فردگرایی جدا و به جمع گرایی تشویق می کند. وقتی آموزش کار گروهی داده نشود، اعتماد به نفس کافی وجود ندارد و هر شخص حرف خود را می زند، بنابراین طرح ها به نتیجه مطلوب نمی رسند و این ابتدایی ترین روش ترویج فردگرایی است.

آسیب های اجتماعی و ضرورت بازبینی نظام آموزشی

جمع گرایی در ایران و در نظام آموزشی کودکان و حتی سنین بالاتر آموزش داده نمی شود. حتی درخانواده ها نیز فرزندان تنها مصرف کننده به شمار می روند و در امور خانه مشارکت داده نمی شوند. در گذشته به این صورت نبود و شرکت در کارها بخشی از وظایف فرزندان بود و به این ترتیب مشارکت وجود داشت در حالی که امروزه این مهم به وسیله پدر و مادر انجام و مسوولیت پذیری به فرزندان آموزش داده نمی شود و این زمینه تدریج میل به فردگرایی در افراد را تقویت می کند.
فردگرایی پیامد تجمل گرایی و الگوهای نامناسب
وضعیت معیشتی مردم نسبت به دهه های گذشته به ویژه دهه 60 از یک رفاه نسبی برخوردار و درآمدها، شکل خانه ها، چیدمان و کالاهای مورد مصرف خانواده و نوع زندگی در قیاس با گذشته بسیار بهتر شده است. در گذشته، زندگی با صرفه جویی بیشتری همراه بود در حالی که روز به روز تجمل گرایی و مصرف گرایی سیر صعودی سپری می کند. پس وضعیت معیشتی نسبت به پیش بهتر شده اما چیزی که به فردگرایی منجر شده است، همین رفاه نسبی به شمار می رود که میل به زندگی مشترک و جمعی را کاهش می دهد. تجمل گرایی، توقع افراد را بالا می برد و به کم شدن میل و بالا رفتن سن ازدواج منجر می شود. با تغییر در نوع رابطه ها، ازدواج های سنتی نیز از میان رفته است، تجمل در برگزاری مراسم و مناسکی که روز به روز از فلسفه اصلی ازدواج تهی می شود، سبب شد تا آداب و رسوم ازدواج جای خود را به مجموعه ای از تشریفات بدهد. در نتیجه زندگی مصرفی و توقع زیاد باعث بی میلی برای ازدواج می شود و جوان ها ترجیح می دهند از زیر بار مسوولیت سنگین تشکیل زندگی فرار کنند.

مرزبندی نقش های افراد راهکاری برای رویارویی با فردگرایی

در گذشته، مادر نقش مشخصی در منزل و تربیت فرزندان و پدر نیز وظیفه کار در بیرون از منزل را برعهده داشت. امروزه نقش ها تداخل پیدا کرده اند. درصدی از آسیب های اجتماعی از جمله طلاق و میل به فردگرایی ممکن است ناشی از این مساله باشد که افراد هنوز در تصور نقش های پیشین خود هستند اما به بن بست می خورند چرا که نمی توان تمامی کارها را در خانه از یک شخص توقع داشت. این به هم ریختگی نقش ها، سبب فروپاشی کانون زندگی می شود، در حالی که در گذشته، مسوولیت ها مشخص بود.

روابط انتزاعی نتیجه استفاده نادرست از فضای مجازی

انسان ها در فضای مجازی با شبکه ای از افراد مختلف شامل همکار، دوست، فامیل و خانواده در ارتباط هستند. از این جنبه می توان گفت ارتباط ها به شکل مجازی گسترش می یابد و شکل این ارتباط که در گذشته به شکل چهره به چهره بود امروزه شکل ناخوشایند مجازی پیدا کرده است. روابط واقعی جای خود را به روابط انتزاعی داده اند، هرچند در زمانی کوتاه می توان در فضای مجازی به سیلی از اطلاعات گوناگون دست یافت اما روابط چهره به چهره را محدود کرده است.

کاهش میل به فردگرایی با آموزش کارآمد

کاهش میل به فردگرایی نیاز به آموزش دارد. امروزه در تهران تمرین کارهای جمعی ومشارکتی را در بعضی مدرسه ها آغاز کرده اند که اقدام بسیار خوبی برای تمرین کار گروهی است. مهم ترین بخش این مقوله، مدیریت به شمار می رود که باید در این زمینه نیز در کشور کارهای اساسی صورت گیرد، چرا که در مدیریت ها ضعف هایی وجود دارد و بنابراین نتیجه های خوبی از کار گروهی به دست نمی آید و طرح ها به شکست می انجامد. با تقسیم کار، مسوولیت و دادن نقش به افراد می توان از هر طرحی خروجی مناسب به دست آورد.

---

منبع:انجمن روابط عمومی ایران