اقامه عزای حسینی(ع) توسط ائمه(ع)

 سوال

آیا ائمه(علیهم السلام) در عزای امام حسین(علیه السلام) مراسم سوگواری برپا می کردند؟

پاسخ

سرانجام، آن حادثه ای که از ابتدای خلقت ماجرایش برای اولیای الهی گفته شده بود، اتّفاق افتاد. به یقین، ماجرایی که پیش از وقوعش دل ها را به درد آورده و اشک ها را جاری ساخته بود، هنگامی که در روز عاشورای سال 61 هجری روی داد، شعله ای بر جان ها زد و سوگ و ماتم را قرین خویش ساخت. همراه با درس های بزرگ آزادگی و آرمان خواهی و دفاع از شرف و اعتقاد تا پای جان، عمق فاجعه به اندازه ای بود که از روز عاشورامراسم سوگواری و اشک و ماتم بر آن حضرت و یاران پاکبازش آغاز شد و همچنان ادامه دارد و تا واپسین لحظات عمر دنیا ادامه خواهد داشت. چرا که به فرموده رسول خدا(صلی اللهعلیه وآله): «اِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ حَرارَهً فِی قُلُوبِ الْمُوْمِنِینَ لا تَبْرَدُ اَبَداً»; (به یقین شهادت حسین، حرارتی در دل مومنان ایجاد خواهد کرد، که هرگز خاموش نخواهد شد).(1)
در این قسمت نمونه هایی از گریه و سوگواری بر آن حضرت را پس از شهادت، از نظر خواننده عزیز می گذرانیم:
هنگامی که زنان حرم نبوی(صلی اللهعلیه وآله) چشم شان بر شهدا افتاد، فریاد و ضجّه سردادند و آنگاه زینب شروع به ندبه و ناله کرد و با صدای محزونی صدا زد: «وا مُحَمَّداه صَلّی عَلَیْکَ مَلِیکُ السَّماءِ، هذا حُسَیْنٌ مُرَمَّلٌ بِالدِّماءِ، مُقَطَّعُ الاَعضاءِ وَ بَناتُکَ سَبایا»; (ای محمد! درود خداوند بر تو باد. این حسین (توست که) به خون آغشته است و پیکرش قطعه قطعه شده و (این هم) دخترانت هستند که اسیر شده اند).
زینب کبری(علیها السلام) همچنان در مصیبت برادرش و دیگر شهدا، سخن گفت و ندبه سر داد تا آنجا که نقل شده است:
«فَاَبْکَتْ وَاللهِ کُلَّ عَدُوٍّ وَ صَدِیق»; (به خداسوگند! دوست و دشمن را به گریه آورد).(2)
پس از آن که کاروان اسیران را به کوفه و شام بردند، با خطبههای افشاگرانه امام زین العابدین(علیه السلام) و زینب کبری(علیها السلام)، اوضاع شهر شام برگشت و با جوّ ایجاد شده بر ضدّ دستگاه خلافتاموی، یزیدچاره ای جز اظهار ندامت و فرافکنی نداشت. در چنان شرایطی، زنان حرم حسینی در «شام» مراسم عزا و ماتم برپا کردند، تا آنجا که حتّی زنان خاندان اموی نیز در آن شرکت نمودند و این برنامه تا سه روز ادامه داشت.(3)
در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «هنگامی که امام حسین(علیه السلام) به شهادت رسید، همسر او (به نام رباب)(4) برای آن حضرت مجلس ماتمی برپا کرد، خود گریه می کرد و زنان و خادمانش نیز با او همصدا می شدند».(5)
مراسم سوگواری امام حسین(علیه السلام) در حضور امام باقر(علیه السلام) سرودن اشعاری توسّط کمیتاسدی در محضر آن حضرت در رثای شهیدان کربلاست که امام با شنیدن آن، اشکش جاری شد و صدای گریه کنیزکی نیز از پشت پرده شنیده شد. امام(علیه السلام) پس از آن در حقّ کمیتدعا کردند.(6)
و در مورد حضرت امام صادق(علیه السلام) گاه برخی از شعرای اهل بیتکه به محضر امام(علیه السلام) می رسیدند، آن حضرت از آنان می خواست در رثای حسین بن علی(علیه السلام) اشعاری بخوانند و گاه خود آن شاعران از امام(علیه السلام) اجازه می گرفتند تا اشعاری در رثای سید الشهداء(علیه السلام) بخوانند. در پاره ای از موارد امام(علیه السلام) به خانواده خویش می فرمود: پشت پرده بنشینند و آن اشعار را بشنوند و در واقع، محفلی از دوستان خالص اهل بیت(علیهم السلام) برای عزای سالار شهیدان بر پا می شد.
عبداللّه بن غالب می گوید: به محضر امام صادق(علیه السلام) شرفیاب شدم و در حضور آن حضرت مرثیه ای در باره امام حسین(علیه السلام) خواندم. هنگامی که به یک بیت حسّاس از آن مرثیه رسیدم، صدای زنی را از پشت پرده شنیدم که با گریه فریاد زد: «یا ابتاه»; (پدرجان).(7)
از دِعبل خُزاعی (شاعر معروف اهل بیت(علیهم السلام)) نقل شده است که من در ایّام شهادت امام حسین(علیه السلام) به محضر امام رضا(علیه السلام) شرفیاب شدم. دیدم آن حضرت محزون واندوهگین نشسته و یارانش نیز گرد آن حضرت نشسته اند. هنگامی که مرا دید فرمود: «خوش آمدی ای دعبل! آفرین بر کسی که با دست و زبانش ما را یاری می کند!».
سپس در کنار خویش برای من جا باز کرد و مرا کنارش نشاند. آنگاه به من فرمود: ای دعبل! دوست دارم امروز برای ما مرثیه بخوانی; چراکه این ایّام روزهای اندوه ما اهل بیت(علیهم السلام) و ایّام شادمانی دشمنان ما ـ به ویژه بنی امیّه ـ است. (سپس امام(علیه السلام) مطالبی را در پاداش گریه کردن و گریاندن در مصیبت اهل بیت(علیهم السلام) به خصوص مصائب امام حسین(علیه السلام) بیان کرد).
آنگاه امام رضا(علیه السلام) برخاست و پرده ای میان ما و حرمسرای خویش زد و خانواده اش را پشت پرده نشاند، تا آنان نیز برای مصیبت جدّشان امام حسین(علیه السلام) گریه کنند.(8) سپس به دعبلفرمود اشعار خود را بخوان و وی نیز مرثیه ای را در ماتم امام حسین(علیه السلام) و اهل بیتش خواند که قسمتی از آن چنین است:
«اَفاطِمُ لَوْ خِلْتِ الْحُسَیْنَ مُجَدَّلا *** وَ قَدْ ماتَ عَطْشاناً بِشَطِّ فُراتِ
اِذاً لَلَطَمْتِ الْخَدَّ فاطِمُ عِنْدَهُ *** وَ اَجْرَیْتِ دَمْعَ الْعَیْنِ فِی الْوَجَناتِ
اَفاطِمُ قُومِی یَا ابْنَهَ الْخَیْرِ وَ انْدُبِی *** نُجُومَ سَماوات بِاَرْضِ فَلاتِ
بَناتُ زِیاد فِی الْقُصُورِ مَصُونَهٌ*** وَ آلُ رَسُولِ اللهِ مُنْهَتِکاتِ
وَ آلُ زِیاد فِی الْحُصُونِ مَنِیعهٌ *** وَ آلُ رَسُولِ اللهِ فِی الْفَلَواتِ
سَاَبْکِیهِمْ ما ذَرَّ فِی الاَرْضِ شارِقُ *** وَ نادی مُنادِی الْخَیْرِ لِلصَّلَواتِ
وَ مَا طَلَعَتْ شَمْسٌ وَ حانَ غُرُوبُها *** وَ بِاللَّیْلِ اَبْکیهِمْ وَ بِالْغَدَواتِ»
(ای فاطمه! اگر پیکر به خاک و خون غلطیده حسین را که تشنه کام کنار شطّ فرات به شهادت رسیده به خاطر آوری در آن هنگام ای فاطمه کنار آن پیکر، به چهره ات می زنی و اشک چشمانت را بر رخسارت سرازیر می سازی ای فاطمه ای دختر بهترین مردم، برخیز! و بر ستارگان آسمان ها در آن صحرای خشک ناله بزن (چرا گریان نباشم وقتی که به خاطر آورم) دختران زیاد در قصرهای خویش درامانند; ولی حریم خاندان رسول خدادریده شده است. در حالی که آل زیاد در دژهای محکمی آسوده اند فرزندان رسول خدادر صحراهای خشک و سوزان سرگردانند. آری! تا آن زمان که خورشید در عالم پرتو افشانی می کند و ندای موذّنی برای نمازبلند است و مادامی که خورشید طلوع و غروب می کند و به هنگام شبانگاهان و صبح گاهان بر آنان می گریم).(9)
از برخی از فرازهای تاریخ بر می آید که شیعیان گاه و بیگاه در مناسبت ها (تا آنجا که شرایط را مساعد می دیدند) کنار مزار آن حضرت در کربلا مراسم سوگ و ماتم برپا می داشتند و ائمّه(علیهم السلام) نیز از این عمل شادمان می شدند و آنان را تشویق می کردند. به عنوان نمونه:
عبداللّه بن حمّاد بصری می گوید: امام صادق(علیه السلام) به من فرمود: «به من خبررسیده که در نیمه شعبان گروهی از ساکنین اطراف کوفه و دیگر نقاط، بر مزارامام حسین(علیه السلام) در کربلا گردهم می آیند و زنانی نیز برای آن حضرت نوحه گری می کنند، و از این جمعیّت گروهی قرآنمی خواند و گروهی دیگر حوادث کربلا را بازگو می کنند و جمعی نوحه گری کرده و برخی نیز مرثیه می خوانند».
گفتم: فدایت شوم، من نیز بخشی از آنچه را می فرمایید، دیده ام.
امام(علیه السلام) فرمود: سپاس خداوندی راکه در میان مردم گروهی را قرار داد که به سوی ما می آیند و برای شهدای ما مرثیه می خوانند و دشمنان ما را کسانی قرار داد که گروهی از خویشاوندان (و دوستان ما) و دیگر مردم، آنان را بی اعتبار کرده و کار آنان را زشت و ناپسند می شمرند.(10)
کوتاه سخن این که: مراسم سوگواری برای امام حسین(علیه السلام) و یاران باوفایش به ویژه در ایّام محرّم و عاشورای حسینی از گذشته، تاکنون ادامه داشته و شیعیان و علاقمندان به سالار شهیدان، در همه جای عالم، به شیوه های گوناگون همه ساله در مصیبت آن حضرت به ماتم می نشینند و ضمن یادآوری فداکاری و جانبازی حسین بن علی(علیه السلام) و یارانش در مظلومیّت آنان نیز اشک می ریزند.(11)

                               

پی نوشت:

(1). مستدرک الوسائل، ج 10، ص 318، ح 13.
(2). بحارالانوار، ج 45، ص 58 - 59. (با تلخیص). در کامل ابن اثیر، ج 4، ص 81 نیز همین تعبیرات با تفاوت هایی آمده است.
(3).. .. فَخَرَجْنَ حَتّی دَخَلْنَ دارَ یَزِیدَ فَلَمْ تَبْقَ مِنْ آلِ مُعاوِیَةَ امْرَأَةً إِلاَّ اسْتَقْبَلَهُنَّ تَبْکِی وَ تَنُوحُ عَلَی الْحُسَیْنِ(علیه السلام) فَأَقامُوا عَلَیْهِ الْمَناحَةَ ثَلاثاً. (تاریخ طبری، ج 4، ص 353) همین مطلب در بحارالانوار، ج 45، ص 142 نیز به گونه ای مشروحتر آمده است.
(4). مرحوم شیخ مفید می نویسد: یکی از همسران امام حسین(علیه السلام) رباب دختر «امرءالقیس کلبی» است که مادر حضرت سکینه(علیها السلام) می باشد. (ارشاد مفید، تاریخ زندگانی امام حسین(علیه السلام)، باب 5، ص 491).
(5). لَمّا قُتِلَ الْحُسَیْنُ أَقامَتِ امْرَأَتُهُ الْکَلْبِیَّةُ عَلَیْهِ مَأْتَماً و... (کافی، ج 1، ص 466).
(6). بحارالانوار، ج 36، ص390-391.
(7). بحارالانوار، ج 44، ص 286؛ ماجرای مرثیه سرایی ابوعماره در محضر امام صادق(علیه السلام) و گریه آن حضرت و اهل خانه نیز نمونه دیگری است. (همان، ص 282).
(8). ثُمَّ إِنَّهُ نَهَضَ، وَ ضَرَبَ سَتْرَاً بَیْنَنا وَ بَیْنَ حَرَمِهِ، وَ أَجْلَسَ أَهْلَ بَیْتِهِ مِنْ وَراءِ السَّتْرِ لِیَبْکُوا عَلی مُصابِ جَدِّهِمُ الْحُسَیْنِ(علیه السلام)... (بحارالانوار، ج 45، ص 257).
(9). بحارالانوار، ج 45، ص 257 (با اختصار).
(10). «بَلَغَنِی أَنَّ قَوماً یَأْتُونَهُ مِنْ نَواحِی الْکُوفَةِ وَ ناساً مِنْ غَیْرِهِمْ وَ نِساءً یَنْدُبْنَهُ وَ ذلِکَ فِی النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ فَمَنْ بَیْنَ قارِیء یَقْرَأُ وَقاصٍّ یَقُصُّ وَ نادِب یَنْدُبُ وَ قائِل یَقُولُ الْمَراثِی؟ فَقُلْتُ لَهُ: نَعَمْ جُعِلْتُ فِداکَ قَدْ شَهِدْتُ بَعْضَ ما تَصِفُ. فَقالَ: اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذِی جَعَلَ فِی النّاسِ مَنْ یَفِدْ إِلَیْنا وَ یَمْدَحُنا وَ یَرْثِی لَنا، وَ جَعَلَ عَدُوَّنا مَنْ یُطْعِنُ عَلَیْهِمْ مِنْ قَرابَتِنا أَوْ غَیْرِهِمْ یَهْدِرُونَهُمْ وَ یُقَبِّحُونَ مَا یَصْنَعُونَ». (بحارالانوار، ج 98، ص 74 به نقل از کامل الزیارات، ص 325، باب 108، ح 1).
(11). گرد آوری از کتاب: عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها، سعید داودی ومهدی رستم نژاد،(زیر نظر آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی)، امام علی بن ابی طالب علیه السلام ، قم ، 1388 ه. ش ، ص 60.

---

منبع :حوزه نت