یک بلیط تک سفره به عالم برزخ
زیبایی ها و لذات مادی دنیا چنان بعضی افراد را شیفته و عاشق خود کرده است که گویی تا ابد این لذات ناپایدار در کنار آنان خواهد ماند؛ این در حالی است که اگر انسان با تأمل و تفکر در زندگی خود و اطرافیانش بنگرد، مسافران زیادی را مشاهده خواهد کرد که هیچ یک از آن لذات و زیبایی ها را با خود به همراه نبرده و با دستی خالی به دنیای عجیب و مافوق تصور سفر کرده اند.
خانه ای در وسط بزرگ راه
یکی از روشن ترین واقعیات زندگی انسان که نوعاً مورد بی توجهی و فراموشی بسیاری قرار گرفته است، مرگ و کوچ کردن از این سرای خاکی است. فراموش کردن حیات ابدی و دلخوش کردن به زندگی ناپایدار دنیوی همچون ساخت خانه بر روی پل یا وسط بزرگ راه است؛ خانه ای که هیچ انسان عاقل و دور اندیشی ایستادن و توقف در آن را عقلانی نمی داند. حقیقت سفر از دنیا و شتاب به سوی زندگی ابدی را خدای متعال در آیات متعددی بیان کرده است برای نمونه باری تعالی حقیقت مرگ را این چنین برای انسان فراموش کار بازگو کرده است: «هر كسى مرگ را مى چشد و شما پاداش خود را بطور كامل در روز قیامت خواهید گرفت آنها كه از آتش (دوزخ) دور شده، و به بهشت وارد شوند نجات یافته و رستگار شده اند و زندگى دنیا، چیزى جز سرمایه فریب نیست.»(آل عمران، آیه185)منظور از دو بار میراندن، مرگ در پایان عمر و مرگ در پایان برزخ است، و منظور از دو مرتبه احیا، احیاى برزخى و احیاى در قیامت است توضیح اینكه هنگامى كه انسان مى میرد نوع دیگرى از حیات به عنوان حیات برزخى پیدا مى كند، همان حیاتى كه شهدا به مقتضاى" بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ" (آل عمران- 169) دارند، همان حیاتى كه پیامبر صلی الله و علیه وآله و امامان علیهم السلام دارند، سلام ما را مى شنوند و پاسخ مى گویند، و نیز همان حیاتى كه سركشان و طاغیانى همچون آل فرعون دارند و صبح و شام به مقتضاى" النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا"(غافر- 46) مجازات مى شوند
یک بلیط تک سفره و مسافرت یک طرفه
کوچ کردن از این حیات مادی و برگشت ناپذیر بودن آن برای بسیاری از انسان ها نیز موضوعی است که در آیات قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته است. خدای متعال می فرماید: «(آنها هم چنان به راه غلط خود ادامه مى دهند) تا زمانى كه مرگ یكى از آنان فرارسد، مى گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترك كردم (و كوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم!» (ولى به او مى گویند:) چنین نیست! این سخنى است كه او به زبان مى گوید (و اگر بازگردد، كارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخى است تا روزى كه برانگیخته شوند!»(مومنون، آیات99و 100)سفر به عجیب ترین مکان
انسان بعد از مرگ سفری طولانی و عجیب را در پیش روی خواهد داشت، سفری که واقعیت های تلخ و شیرین فراوانی به همراه دارد، البته تلخی و شیرینی های این راه بسته به نوع اعمال و رفتار انسان در دنیا دارد، اگر انسان در حیات مادی توانسته باشد رویکردی الهی و ارزشی به زندگی خود داده باشد به تبع وقایع و رخدادهای پیش روی آن سفر نیز شیرین و لذت بخش خواهد بود. در واقع زندگی سعادت بخش پس از دنیا در گرو عملکرد خوب انسان است. «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ، وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»(زلزله، آیات7و8)ایستگاه و توقفگاه اسرار آمیز برزخ
اولین و مهمترین ایستگاه و توقف گاه انسان بعد از حیات مادی دنیایی به نام برزخ است. زندگی در این سرای موقت نیز به نام حیات برزخی معرفی شده است. برزخ در لغت به معنای حدّ و مرز و مانع میان دو چیز است.[1] در واقع حیات برزخی توقفگاه و منزلگاه میان دنیا و آخرت است. از بعضی آیات به خوبی حیات برزخی را می توان اثبات کرده؛ برای نمونه در سوره مؤمنون آیه 100 خدای متعال می فرماید: «وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى یَوْمِ یُبْعَثُونَ؛(مومنون، آیه100) و پشت سر آنان برزخى است تا روزى كه برانگیخته شوند.»و همچنین در آیه 11 سوره غافر که خدای متعالی می فرماید: «قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى خُرُوجٍ مِنْ سَبیلٍ؛ آنها مىگویند: «پروردگارا! ما را دو بار میراندى و دو بار زنده كردى اكنون به گناهان خود معترفیم آیا راهى براى خارج شدن (از دوزخ) وجود دارد؟»
محققان تفسیر نمونه در ذیل این آیه شریف این چنین بیان داشته اند: «منظور از دو بار میراندن، مرگ در پایان عمر و مرگ در پایان برزخ است، و منظور از دو مرتبه احیا، احیاى برزخى و احیاى در قیامت است توضیح اینكه هنگامى كه انسان مى میرد نوع دیگرى از حیات به عنوان حیات برزخى پیدا مى كند، همان حیاتى كه شهدا به مقتضاى" بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ" (آل عمران- 169) دارند، همان حیاتى كه پیامبر صلی الله و علیه وآله و امامان علیهم السلام دارند، سلام ما را مى شنوند و پاسخ مى گویند، و نیز همان حیاتى كه سركشان و طاغیانى همچون آل فرعون دارند و صبح و شام به مقتضاى" النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا"(غافر- 46) مجازات مى شوند.[2]
علامه طباطبایی در معرفی اجمالی حیات برزخی و عالم برزخ این چنین بیان داشته است: چون بازجویى و سؤالى كه افراد در قبر دارند، براى تكمیل پرونده اعمال است، تا براى فرا رسیدن قیامت بایگانى شود، و بهشت و دوزخ برزخى هم منزلگاه موقتى است، مانند منزلگاه هاى موقتى كه براى مسافرین در وسط راه آماده مى سازند. آرى، در عالم برزخ بطور كامل به حساب كسى نمى رسند، و در آنچه كرده حكم فصل و جزاى قطعى صادر نمى كنند.»[3]
در فرهنگ روایات و منابع تفسیری ارتباط مشخصی بین قبر و حیات برزخی برقرار شده است. برای نمونه در منابع تفسیری از امام على بن الحسین(علیه السلام) نقل شده است: «قبر باغى است از باغ هاى بهشتیا گودالى از گودال هاى جهنم)!.[4] از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «برزخ همان عالم قبر است که پاداش و کیفر میان دنیا و آخرت است، به خدا ما بر شما نمى ترسیم مگر از برزخ)!
جهان اسرار آمیز برزخ در روایات
در فرهنگ روایات و منابع تفسیری ارتباط مشخصی بین قبر و حیات برزخی برقرار شده است. برای نمونه در منابع تفسیری از امام على بن الحسین(علیه السلام) نقل شده است: «قبر باغى است از باغ هاى بهشتیا گودالى از گودال هاى جهنم)!.[4] از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «برزخ همان عالم قبر است که پاداش و کیفر میان دنیا و آخرت است، به خدا ما بر شما نمى ترسیم مگر از برزخ)!.[5]سخن آخر
دنیای پر رمز و راز برزخ نیازمند برداشت توشه و زاد مناسب است، اگر انسان در دنیا خود را از توشه مناسب محروم سازد در آن سرای پر رمز و راز حسرت فراوان خواهد خورد. در مطالب آینده به توشه مناسب این سرا اشاره خواهیم داشت.پی نوشت ها:
[1]. مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص259.
[2]. تفسیر نمونه، ج20، ص43.
[3]. ترجمه المیزان، ج11، ص8.
[4].تفسیر نور الثقلین، ج3، ص553. «اِنَّ الْقَبْرَ اِمّا رَوْضَهٌ...»
[5]. همان. « البَرْزَخُ الْقَبْرُ، وَ هُوَ الثَّوابُ...»
