معرفی امامزاده های استان قم

امامزاده احمد بن اسحاق

این زیارتگاه در میدان كهنه قم در جوار امامزاده شاهزاده حمزه قرار دارد. امامزاده "

احمدبن اسحاق" یكی از نوادگان امام هفتم (ع) به شمارمی رود . بنای این بقعه درسال 1317 هـ . ق درهنگام سلطنت مظفرالدین شاه بازسازی شده است، اما اصل بنا به دوران پیش از صفویه تعلق دارد كه به دستور شاه تهماسب صفوی به دست تعمیر و تزیین سپرده شد .

امامزاده اسماعیل (ع)

امامزاده اسماعیل در بالای روستای بیدقان درشش كیلومتری قم درمیان كوه قرار دارد. دراین زیارتگاه  سه تن به اسامی شاهزاده اسماعیل و فرزندش حمزه از نوادگان علی بن جعفر (ع) و شاهزاده محمد از نوادگان امام كاظم (ع) مدفونند. بقعه ازبناهای دوره هلاكوخان مغول یعنی سده هفتم هـ . ق  و با سنگ و گچ بنا شده است.

امامزاده باوره

بنای این امامزاده در مزرعه باوره در فاصله شش كیلو متری روستای " فردو" قرار دارد. این زیارتگاه شامل دو بقعه است كه هر یك مدفن دوامامزاده به نام های شاهزاده محمد و حسین ، حلیمه خاتون و زینب خاتون از نوادگان امام كاظم (ع) هستند. درمیان هر بقعه دو صندوق منبت روی قبور نصب شده كه از آثار هنری سده یازدهم هـ . ق به شمار می رود.

پنج امامزاده

پنج امامزاده معروف به امامزاده هادی و مهدی (ع) در گرگابی واقع شده است. این زیارتگاه مركب از دوبنای كنارهم است كه دارای یك صحن مشترك هستند. ساخت یكی از بناها به بیش از120 سال پیش باز می گردد. دراین عمارت شاهزاده ناصرالدین یكی از فرزندان امام زین العابدین (ع) همراه دو تن از فرزندانش یعنی شاهزاده هادی (ع) و شاهزاده مهدی (ع) مدفونند.

بنای دیگر ازآثار سده ششم یا هفتم هـ . ق است . دراین ساختمان دو خواهر و برادر ، معروف به شاهزاده جعفر(ع)  و سكینه خاتون (س) مدفونند كه از دیگر فرزندان شاهزاده ناصرالدین به شمارمی روند. سنگ مزار داخل ضریح این زیارتگاه مربوط به پانصد سال پیش است . كاشی های آبی فیروزه ای این بنا نیز به همان دوران تعلق دارد.

مجموعه چهل اختران

این زیارتگاه در شهر قم قرار دارد و مدفن موسی مبرقع (ع)  فرزند امام محمد تقی (ع)  و  امامزاد گان دیگر است . به همین دلیل در صحن بزرگ این مجموعه سه زیارتگاه به اسامی امامزاده موسی مبرقع (ع) ، چهل اختران و امامزاده زید (ع) قرار دارد. این زیارتگاه در میان مردم به نام " چهل اختران " شهرت دارد.

امامزاده موسی مبرقع (ع) : به نظر می رسد كه بنای ساختمان این زیارتگاه از آثار قبل از صفویه باشد. اما اكنون اثری ازگذشت زمان بر چهره آن مشاهده نمی شود و درآن عملیات تجدید بنا صورت  می گیرد. این بنا مدفن موسی مبرقع فرزند امام جواد (ع) است.

چهل اختران : تاریخ بنای این بقعه سال 950 هـ. ق آمده است .  بانی آن شاه طهماسب صفوی و اسم معمار هنرمندش " استاد سلطان قمی" از مشاهیر معماری دوره صفویه به شما ر می رود. نام این استاد در زیارتگاه ضبط شده است . در سال 953 هـ . ق  به دستور شاه طهماسب صفوی سقفی بسیار مرتفع از آجر بر این بقعه زده شد. در این مكان قبور جمعی از سادات و امامزادگان از جمله فرزندان و اولادان امام موسی مبرقع (ع) جای دارد . می گویند در این بقعه چهل زن ، چهل مرد و بیست و پنج كودك ، در مجموع صد و پنج نفر، دفن شده اند.

امامزاده زید( ع) : بنای این امامزاده عمارتی است كه گنبدی كوچك از آجر به شكل كلاهخود بر فراز آن به چشم می خورد وبه  سده نهم هـ . ق تعلق دارد. این مكان مدفن یكی از نوادگان امام زین العابدین (ع) است.

امامزاده حلیمه خاتون

این آرامگاه كه مدفن یكی از نوادگان امام كاظم (ع) است ، در روستای لنجرود ، در فاصله 12 كیلومتری جنوب شهر قم قرار دارد. در مدخل بقعه از ایوان غربی، درِ منبت دو لنگه ای وجود دارد كه كتیبه هایی به خط ثلث برجسته  و عباراتی به تاریخ 1302 هـ . ق  نقش بسته است .

امامزاده سلیمان

این زیارتگاه كه مدفن یكی از سادات حسینی سجاد است ، در دو كیلومتری شمال روستای " صرم " قرار دارد. در ضلع شرقی بقعه ، دو لوح از سنگ سیاه نصب شده كه در حاشیه هر یك به خط ثلث برجسته ، صلوات بر  معصومین و در متن آنها به خط  برجسته نستعلیق ، اسامی متوفیان و تاریخ 970 و989 هـ . ق حجاری شده است . به نظر می رسد بنای اولیه امامزاده به دوره ایلخانی تعلق داشته باشد.

امامزاده سلطان محمد شریف

این زیارتگاه مدفن یكی از نوادگان امام چهارم ، در محله ای به همین نام در شهر قم  قرار دارد . معماری بنا به سده ی نهم و دهم هـ . ق و شاید اندكی فراتر تعلق دارد كه چند دهه ی پیش ویران و به جای آن گنبد مرتفعی بنا شد . تنها اثر باقی مانده از معماری قدیم ، لوح كاشی فیروزه ای رنگ مرقد است كه از سده هفتم و هشتم به جا مانده است.

امامزاده سید سربخش

امامزاده سید سربخش در شرق شهر قم مقابل چهل اختران قرار دارد و مدفن یكی از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است . بنای این امامزاده از آثار نیمه دوم سده هشتم هـ . ق است . به استناد كتیبه موجود ، این بنا به دستور " غیاث الدین امیرمحمد" از بزرگان خاندان علی صفی و فرمانروایان قم بنیاد شد. تزیینات گچبری بنا از آثار " علی بن محمد بن ابی شجاع " هنرمند بزرگ آن دوران است .

شاهزاده ابراهیم

بقعه شاهزاده ابراهیم (ع) نزدیك امامزاده علی بن جعفر ( در بهشت ) قراردارد . این بقعه مدفن یكی از نوادگان امام هفتم و بنای كنونی آن متعلق به اوایل سده نهم هـ . ق است . نمای بیرونی بنا هشت گوشه است و گنبد هرمی شانزده تركی دارد.

امامزاده شاه ابراهیم

این زیارتگاه در مزرعه شاه ابراهیم در فاصله 24 كیلومتری شهر قم  قرار دارد. بنای كنونی زیارتگاه به دوره صفوی تعلق دارد . از آثار قدیم این امامزاده می توان از در منبت به تاریخ 1015 هـ. ق ، قطعه چوب منبت به ابعاد80  در 20 ساتنی متر به تاریخ 1015 هـ . ق كه در بدنه جنوبی ایوان و كنار درگاه  ورودی نصب شده است ، نام برد و نیز چهار سنگ نبشته مشتمل بر ابیاتی كه بر اسپر بدنه جنوبی رواق غرب نصب شده و از جریان آب قنات پیر مهدی حكایت می كند. تاریخ این سنگ نبشته 1064 هـ . ق است . سنگ نبشته دیگری به تاریخ 1078 هـ . ق نیز گویای  احداث بركه ای در كنار مزاراست.

امامزاده شاهزاده ابواحمد

این زیارتگاه درفاصله بین " چهارامامزاده" و " شاهزاده سید علی" در شهر قم قرار دارد و مدفن ابواحمد محمد  بن حنیفه یكی از نوادگان حضرت علی (ع) است . در این بنا آثار هنری در برگیرنده گچبری و كاشی كاری قابل مشاهده است.

امامزاده شاه احمد قاسم(ع)

مزار " احمد بن قاسم " یا شازده قاسم (ع) یكی از نوادگان امام جعفر صادق(ع) ، در جنوب شرقی شهر قم نزدیك دروازه قلعه ، قرار دارد این بنا از آثارخاندان علی صفی ( فرمانروایان قم در سده هشتم هـ . ق ) است و گچبری های رنگی زیبا و ارزشمند آن تاریخ 780 هـ. ق ، كار " علی بن محمد بن ابی شجاع " هنرمند برجسته آن دوران است.

لوح این مرقد با تاریخ 663 هـ . ق از كاشی زرین فام كه اكنون با عنوان محراب مسجد قم در موزه برلین نگهداری می شود ، از آثار هنری " علی بن محمد بن ابی طاهر " است.

شاه حمزه (ع)

مزار شاه حمزه كه آن را متعلق به حمزه فرزند امام موسی كاظم (ع) می دانند، بنایی متعلق به نیمه نخست سده دهم هـ . ق است و نزدیك میدان كهنه شهر قم قرار دارد . سبك بنای این مزار، مشابه بنای حرم حضرت معصومه (س) با ابعاد كوچك است.

بنا مركب از دو بقعه است كه در برابر آنها، صحنی به طول وعرض 32 و 15 متر قرار دارد. این صحن را " میرزا علی اصغر امین السطانِ  صدر اعظم " زمانی كه از صدارت بركنار شد و در قم اقامت گزیده ، بنا نمود . بنا نمونه ای خوب از سبك معماری وتزیین آن دوره به شمارمی رود. گنبد امامزاده به ارتفاع ده متر، به شكل حلزونی یعنی تركیبی از مخروط وگنبد و از آثار اوایل سده حاضر است.

امامزاده شاهزاده جعفرغریب

این آرامگاه كه مدفن یكی از نوادگان حضرت امام كاظم (ع) است ، در شرق شهر قم قرار دارد. در وسط بقعه ی این زیارتگاه ، مرقدی با پوشش كاشی از آثار دوره فتحعلی شاه قاجار به جای مانده است .

امامزاده شاه جمال

این زیارتگاه دارای بقعه و گنبدی كوچك و چندین اتاق است . چهارجانب بقعه ، با چهار ایوان احاطه شده است. بنای زیارتگاه چهارگوش است و بر فراز بقعه گنبدی مشاهده می شود كه از عرق چینی كوتاه با آجر و خشت تشكیل شده ودر مركز آن گنبد كوچك شلجمی ، آراسته به كاشی دیده می شود.

آب انبار كوچكی توسط " علی خان سنقری" نایب الحكومه قم در كنار این زیارتگاه بنا شده است.

این بنا كه ساختمان آن را متعلق به دوره قاجار می دانند، برسر راه جاده اراك قراردارد.

شاهزاده زكریا

در بخش خلجستان بین روستای عیسی آباد و میدانك ، رود كوچك خشكی وجود دارد كه دركنار آن از عمق 5 متری سطح زمین ، سدی آجری به صورت برجی از سنگ وگچ بنا شده است . ساختمان امامزاده زكریا در دوره صفویه برروی این سد بنیان شد . نمای بیرونی این بقعه هشت ضلعی و با آجر وگچ  بنا شده است.

شش امامزاده

این زیارتگاه تنها امامزاده شاخص و برجسته دهستان قمرود است كه به سبكی ساده و با ویژگی های معماری بومی منطقه در سال 1331 هـ . ق ( عصر ناصری) به همت " مهند س الممالك غفاری "  بنا شده است . در این بقعه چنانچه از نام آن بر می آید، شش تن كه همه از نوادگان امام موسی كاظم (ع) هستند ، مدفونند. ویژگی شاخص بنا ، كاشی های هفت رنگ عصر قاجاریه و كتیبه های كاشی كاری بر فراز قسمت ورودی بناست.

امامزاده شاهزاده جعفر

این زیارتگاه در روستای " گیو " نزدیك دستگرد خلجستان قرار دارد و مدفن یكی از فرزندان امام كاظم (ع) به شمار می رود. این بنا با جداری از تخته سنگ های بلند و كم حجم و ملات گچ ساخته شده و قاعده آن ازبیرون به شكل برج است . زیارتگاه در ابتدا از داخل نیز به صورت برج بود كه در تعمیرات و تزیینات عهد صفوی جدار درونی آن به صورت هشت تركی در آمد.

امامزاده عبدالله

این بنا نزدیك قلعه صدری قرار دارد و منسوب به یكی از نوادگان امام سجاد (ع) است . بر فراز بقعه ی این زیارتگاه ، ایوانی الحاقی قرار دارد كه قسمتی از آن ،  نزدیك درگاه ، به شیوه معرق ، كاشی كاری شده و احتمالاً به دوره قبل از حكومت قاجار تعلق دارد.

امامزاده علی بن  جعفر(ع)

امامزاده علی بن جعفر مشهور به " در بهشت " در شرق شهر قم قرار دارد. بنا هشت وجهی با گنبد دو پوشش هرمی شكل ، به اوایل سده هشتم هـ . ق تعلق دارد كه در دوره قاجار ایوان و بیوتاتی بدان اضافه شد. این امامزاده مدفن " علی بن جعفر " فرزند امام صادق (ع) است . این بقعه پس از آستانه مقدسه بربقیه اماكن و مقابر استان قم از نظر تزیینات برتری دارد. یكی از مهم ترین عناصر تزیینات این بقعه هنر گچبری به كار رفته درآن است كه در زمره ی برجسته ترین آثار هنری سده هشتم وهم طراز بناهایی همچون " گنبد علویان همدان ، " مدرسه حیدریه ی قزوین" و " بقعه پیربكران اصفهان " محسوب می شود.

كاشی های كوكبی زرین فام ازاره بنا بالغ بر 94 پارچه با نقش های گیاهی ، حیوانی وانسانی و كتیبه هایی به خط نسخ شامل آیات قرآن ،  روایات مذهبی و ابیات فارسی ، از دیگر تزیینات منحصر به فرد این بقعه به حساب می آیند و بخش هایی از آنها ، امروزه زینت بخش بسیاری از موزه های ایران وجهان است.

محراب زرین فام بنا كه در طاق نمای جنوبی بقعه قرار داشت و به دستور " یوسف بن علی بن محمد بن ابن طاهر" آخرین فرد از خاندان ابی طاهر به سال 734 هـ . ق ساخته شده بود ، یكی دیگر از آثارهنری این بقعه است . این محراب امروزه زینت بخش موزه ی دوران اسلامی درموزه ملی ایران است.

امامزاده معصومه ( زینب خاتون)

بنای امامزاده سیده معصومه ( زینت خاتون ) از احفاد ( نوادگان ) امام موسی كاظم (ع) ، دردامنه كوهی درشمال غربی شهر كهك قرار دارد. هرچند به استناد شواهد باقی مانده ، اسكلت اصلی بنا به پیش از دوران صفوی تعلق دارد ، اما به اعتبار یك قطعه چوب منبت كه از صندوق منبت روی قبر باقی مانده  وكتیبه ای  كه با تاریخ 999 هـ . ق موجود است ، بنا والحاقات جانبی آن متعلق به دوران صفوی است.

برجسته ترین اثر هنری بازمانده از امامزاده معصومه، در منبت گره كاری و گل میخ كوبی شده آن است كه تاریخ 979 هـ. ق برروی آن حك شده و امروزه زینت بخش موزه باغ فین كاشان است.

امامزاده ناصر(ع)

بنای چهار ضلعی امامزاده ناصرالدین (ع) در شهرقم از آثار سده دوازده هـ . ق یا اواخر دوره صفویه به شمار می رود. این بقعه به صورت چهار گوش مختلف الاضلاع به طول 50/4 متر وعرض 20/4 متر است . جداره های بنا تا حدود یك متر از سنگ مرمر پوشیده شده و بقیه آن با كاشی های فیروزه فام ساده وخشتی و آینه كاری تزیین یافته است.

سقف زیارتگاه از داخل مزین به آینه و گچبری است. نمای بیرونی بنا از آجر و كاشی ساخته شده است . این بنا دو مدخل دارد، اما فاقد صحن ، ایوان و بیوتات است. در این بنا یكی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) مدفون است.

امامزاده هادی (ع)

دركنار جاده جمیزقان – قاهان  در دامنه كوه ، بقعه ای به نام امامزاده هادی (ع) قرار دارد. وی یكی از فرزندان امام موسی كاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) وحضرت معصومه (س) است . بنای این زیارتگاه از هشت صد سال پیش به جای مانده است.

شاهزاده هادی

این زیارتگاه از دوره صفویه باقی مانده و در روستای وشنوه قرار دارد . بنای آن دارای ساختمانی چهار ضلعی است كه با گنبدی ترك از كاشی تزیین یافته است . برجدارهای ساختمان نقاشی قدیمی به جای مانده است . این نقوش حدود هفتاد سال پیش توسط " میر حسن نقاش " انجام شده است.

از دیگر امامزاده های استان قم می توان به موارد زیر اشاره  نمود: امامزاده ابراهیم در بخش كهك در روستا ی  سیرو، امامزاده فاضل از بناهای دوره قاجاریه در روستا ی  بیدهند بخش كهك از دوره صفویه ، بقعه متبركه سكینه خاتون یكی ازنوادگان امام كاظم (ع) كه از سال های آغازین دوره صفویه دربخش مركزی روستای زالون آباد به جای مانده است ، بنای شاهزاده مهدی غایب از دوره صفویه در بخش خلجستان روستای كاسوا، بنای امامزاده عاقب متعلق به دوره قاجاریه در بخش خلجستان روستای بنابر، شاهزاده ابوطالب از بناهای دوره صفویه در بخش خلجستان روستای نویس ، شاهزاده احمدبن علی متعلق به سده نهم هـ . ق در بخش خلجستان روستای كاسوا، بقعه علمدار احتمالاً از سده های پنجم وششم هـ. ق در روستای كیاب بخش خلجستان ، بقعه سلطان محمود از دوره صفویه در بخش كهك درروستای صرم ونیز مقبره شیخ اباصلت در محله مسجد جامع قم از دوره صفویه ، آرامگاه شاهزاده احمد بن محمد حنیفه از آثار سده های هشتم تا دهم هـ . ق دركنار امامزاده شاه سید علی قم، امامزاده ابوالعباس احمد (ع) ، مجاور " در بهشت " قم از آثار سده هشتم هـ . ق ، امامزاده شاهزاده احمد وعلی حارث در خاكفرج ، امامزاده شاهزاده جعفر غریب مدفن ، یكی از نوادگان حضرت امام كاظم (ع) در شرق شهر قم ، چهار امامزاده از دوره قاجاری در كنار مسجد جامع  و گورستان قدیمی شهر كهك و...

مقابر باغ گنبد سبز

شهر قم درسده هشتم هـ . ق شاهد ساخت یادمان های مذهبی تاریخی متعددی بود كه درفرهنگ معماری ایران به نام " برج های آرامگاهی " شناخته می شوند. شاخص ترین این بناها مجموعه ای را تشكیل می دهند كه تحت عنوان " مقابر دروازه كاشان قم" شناخته می شوند .

دراین سه بنا كه از نظر هنر گچبری از نمونه های منحصر به فرد به شمار می روند، امرای خاندان " علی صفی"  فرمانروایان مستقل قم در سده هشتم هـ . ق مدفونند. این مجموعه از سه برج آرامگاهی تشكیل شده كه از جنوب به شمال قرار گرفته اند.

مقبره " خواجه اصیل الدین " كه دو تن از امرای خاندان صفی در آن به خاك سپرده شده اند و تاریخ 761 هـ . ق در این برج مشاهده می شود.

مقبره " خواجه علی صفی "  مدفن سه تن از امرای خاندان صفی . تاریخ 792 هـ. ق  در این آرامگاه به چشم می خورد .

مقبره شمالی به اواخرسده هشتم و اوایل سده نهم هـ . ق تعلق دارد.

شلجمی : اگر دو قوس از دایره بر سطحی محیط شود كه هر دو از نصف دایره طولشان بیشتر باشد و انحداب یا كوژی آن دو در دو جانب باشد آن شكل را شلجمی گویند.

ازاره : آن قسمت ا ز دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود.

کتاب میراث فرهنگی استان قم

زهره پری نوش - سایت تبیان