پیوند انسان با ادبیات
در بین شاخه‌های مختلف هنر، ادبیات جایگاه ویژه‌ای دارد. به این صورت که از گذشته‌های دور تا بحال، افراد مختلفی در حوزه ادب و فرهنگ تلاش‌ها کرده‌اند و آثار فاخری از آنان باقی مانده‌است. بسیاری از آثار گذشتگان در حوزۀ ادب، روایتگر هنجارها و فراز و نشیب‌های اجتماعی و سیاسی آن روزگاران است که در قالب‌های گوناگون ادبی ثبت شده‌اند. غم‌ها، شادی‌ها، محبت، محنت، ظلم و فداکاری های اقوام مختلف در آثار ادبی جای گرفته و به دست ما رسیده‌اند. بزرگان ادب پارسی در این جهت حکایت‌های پندآمیز، رخدادهایی که به نوعی مایه عبرت از گذشتگان است، تاریخ ملت‌ها و حکومت‌های پیشین را در لابه‌لای صفحات رنگارنگ کتب ادبی و در قالب‌های متنوع فرهنگی به تصویرکشیده‌اند.
در گذشته، محور اصلی ادبیات فارسی به دو قالب «نثر» و «نظم» محدود می‌شد و این دو شاخه، بیشترین حرف را برای گفتن داشتند. اما در روزگار ما ادبیات به سرعت در حال تحول و تکامل است، به قدری که بر ارزش آن افزوده شده و آن را سوادفرهنگی نامیده‌اند[1]. ظهور زیرشاخه‌های جذاب ادبی، سبب شده تا ادبیات در عصر ما ارج بیشتری پیداکند و بسیاری از صاحبنظران، آن را «گرامی ترین آثار یک فرهنگ» بدانند. البته تعریف دیگری نیز بیان شده است که ادبیات را نوعی کنش اجتماعی ـ انسانی جدا نشدنی از انسان می‌داند. بر اساس این تعریف، ادبیات جزء لاینفک روح و عاطفه انسان است که در اغلب کنش‌های اجتماعی او تاثیر می‌گذارد[2].
قابل توجه است که ارزش و اهمیت ویژۀ ادب و فرهنگ، غیر از جامعه فارسی زبان و کشورهای اسلامی، در اروپا نیز ارج و منزلتی ستودنی دارد. از دیرباز چنین بوده و مانند ادب فارسی، با گذشت زمان، تنوع و دلپذیری آن رو به افزایش است. در اوایل روزگار مدرنیته در اروپا، گستره وسیعی از آموزه‌های عالیه در قالب‌های خیره‌کنندۀ ادبیات ظاهر شد که نشان‌دهنده سواد و فضل افراد بود؛ اما با گذشت زمان، اقبال مردم به فرهنگ و تمدن و نوآوران ادب روز افزون شده این توجه همگانی، سبب گسترش چشمگیری در دایرۀ ادبیات اروپا شد. طوری‌که تمام آثار خیالی مانند داستان، نمایش‌نامه، رمان و داستان کوتاه، رسما در زمرۀ ادب و فرهنگ آنجابه حساب آمد.
ادبیات داستانی
در بین جلوه‌های پر زرق و برق هنر، داستان، جایگاه والایی دارد که جاذبه‌های زیاد و جلوه‌های منحصر به فرد، نشان‌دهنده اهمیت خاص آن است.
ادبیات داستانی و قصه‌دانی و حکایت‌خوانی، به اندازه‌ای در زندگی انسان مهم است که فراگیری آن در سنین کودکی ضرو به نظر می‌رسد. بنابراین می‌توان گفت هیچ هنری مانند داستان و الهام گیری از آن، در زندگی و فرهنگ مردم جای ندارد. به عبارت دیگر، داستان از کودکی، ساختارهای ذهن و فکر انسان را در اختیار می‌گیرد و همراه او مسیر رشد و تکامل را طی می‌کند، با زندگی او عجین می‌شود و همواره خود را در کنار او و تاثیرگذار بر فکر و اندیشۀ او می‌یابد. صرف نظر از این مطلب، داستان در بالندگی و شکوفایی رسانه‌ها نیز سهم قابل توجهی دارد؛ به طوری که غنا و حیات کانون‌های فرهنگی مانند سینما، تلویزیون، تئاتر و سایر نهاد‌های نمایشی، در گرو هنر داستان نویس و نوآوری‌های نوشتاری است.
ادبیات داستانی، هسته اصلی شکل‌گیری حلقه‌های هنری و تدوین فیلمهای مختلف است. هراندازه داستان نویس بر اسلوب‌های نوشتن داستان مهارت داشته‌باشد و جامعه و روحیات مردم را بشناسد، به همان اندازه داستان زیبا خلق می‌کند و در ادامه بر اساس پیام‌های آن داستان، فیلمهای گوناگون ساخته می‌شود. با وجود این تعریف، اهمیت داستان نویسی و پیوند مستقیم ادبیات داستانی با زندگی و فرهنگ مردم بیشتر روشن می شود.
دربارۀ پیشینه و قدمت داستان و رمان در جامعۀ انسانی بایدگفت چندان زیاد نیست و بشر به تازگی به آن وادی راه پیدا کرده است؛ اما افسانه و قصه‌گویی به اندازۀ تاریخ بشر عمر دارد و برخی قدمت آن را مربوط به دوران شکار می‌دانند.
شاید نتوانیم به طور قاطع اولین داستان سرا و نخستین داستان‌گوی را مشخص کرده نام ببریم. اما
می‌توانیم ادعا کنیم قصه‌گویی و حکایت‌خوانی همواره اثرهای آشکار یا ناپیدایی در زندگی انسان داشته صفحات فرهنگ و تمدن انسانی را زینت بخشیده‌است.
پی نوشت:
[1] . دانشنامه نظریه های ادبی معاصر، ص17.
[2] . همان، ص20.
سید کمیل ادیبی
