معاد در نهج البلاغه
یکى از برنامه هاى مهمى که تمامى پیامبران الهى پس از خداپرستى، مردم را به آن توجه مى دادند، اعتقاد به معاد بوده است؛ زیرا در سایه اعتقاد به معاد است که هدف از آفرینش تحقق مى یابد و اعمال و رفتار انسان ارزش و معنا پیدا مى کند. از این رو ما مسلمانان معتقدیم که خداوند بارى تعالى در روز قیامت، همه انسانها را دوباره زنده خواهد کرد تا در پیشگاه او، به حساب اعمال و رفتارشان رسیدگى شود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : سه شنبه 1396/08/02
ویژگى هاى روز قیامت
روز قیامت، یکى از روزهاى بسیار مهم وحساسى است که هر انسانى در پیش رو دارد. امیرمؤمنان على علیه السلام درباره این مسئله مى فرماید: «اى بندگان خدا! شما را به پرهیزکارى سفارش مى کنم که عامل کنترل و مایه استوارى شماست. پس به رشتههاى تقوا چنگ زنید و به حقیقتهاى آن پناه آورید تا شما را به سر منزل آرامش، جایگاههاى وسیع، پناهگاههاى محکم و منزلگاههاى پر عزت برساند، در روزى که چشمها خیره مى شود و همه جا در نظر انسان تاریک است و گلههاى شترومال و اموال فراوان فراموش مى گردد؛ زیرا به هنگام قیامت، به گونهاى، در صور اسرافیل مى دمند که قلبها از کار مى افتد، زبانها باز مى ایستد، کوههاى بلند و سنگهاى محکم فرو مى ریزد و قسمتهاى سخت آن، نرم چون سرابى مى ماند، کوهستانها با زمین هموار مى گردد چنان که نه پستى و نه بلندى موجود است. پس در آن هنگام نه شفاعتکنندهاى است که شفاعت کند و نه دوستى که نفع رساند و نه پوزش خواستن سودى دارد».
قیامت، دادگاه الهى
قیامت روزى است که انسان در دادگاه عدل الهى باید پاسخگوى همه اعمال و رفتار خویش باشد. در این دادگاه، عذرهاى بیهوده، دروغگویى و ادعاهاى باطل ناممکن است؛ زیرا هر کس حقیقت اعمال خویش را مستقیما مشاهده مى کند و شاهدان که عبارتند از خدا، پیامبر، مؤمنان و نیز اعضا وجوارح او، جملگى بر اعمال او شهادت مى دهند و راهى براى فرار از کرده خویش نخواهد داشت. امیر مؤمنان مى فرماید: «آن گاه که زمین سخت بلرزد و نشانههاى هولناک قیامت تحقق پذیرد و پیروان هر دینى به آن ملحق شوند و هر پرستشکننده به معبود خود و هر اطاعت کنندهاى به فرمانده خود رسد، نه چشمى برخلاف عدالت گشوده و نه قدمى بر خلاف حق آهسته بر زمین نهاده مى شود. در آنروز چه دلیلهایى که باطل مى گردد و عذرهایى که پذیرفته نمى شود. پس در جستوجوى عذرى باش که پذیرفته شود و دلیلى بجوى که استوار باشد. ازدنیاى فانى براى آخرت جاویدان توشه بردار و براى سفر آخرت وسایل لازم را آماده کن».
حسابرسى انسانها در قیامت
یکى از برنامه هاى مهمى که تمامى پیامبران الهى پس از خداپرستى، مردم را به آن توجه مى دادند، اعتقاد به معاد بوده است؛ زیرا در سایه اعتقاد به معاد است که هدف از آفرینش تحقق مى یابد و اعمال و رفتار انسان ارزش و معنا پیدا مى کند. از این رو ما مسلمانان معتقدیم که خداوند بارى تعالى در روز قیامت، همه انسانها را دوباره زنده خواهد کرد تا در پیشگاه او، به حساب اعمال و رفتارشان رسیدگى شود. امیرمؤمنان على علیهالسلام در باره این روز مى فرماید: «قیامت روزى است که خداوند همه انسانهاى گذشته و آینده را براى رسیدگى دقیق حساب و رسیدن به پاداش اعمال، گرد آورد. پس همه فروتنانه به پاخیزند، در حالى که عرق از سر و رویشان وکنار دهانشان جارى است و زمین زیر پایشان لرزان است. نیکوحالترین آنان کسى است که جاى گذاشتن دو پایش را پیدا کند یا جایى براى آسوده ماندن بیابد».
ضرورت توجه به معاد
سراسر زندگى دنیا، تنها گذرگاهى است براى رسیدن به مقصد نهایى. امیرمؤمنان على علیهالسلام در نامهاى به فرزندش امام مجتبى علیهالسلام باتوجه دادن به این مطلب مى فرماید: «پسرم! من تو را از دنیا و تحولات گوناگون و نابودى و دست به دست گردیدنش آگاه کردم و از آخرت و آنچه براى انسانها در آنجا فراهم است، اطلاع دادم و براى هر دو مثالها زدم، تا پندپذیرى و راه و رسم زندگى بیاموزى. همانا داستان آن کس که دنیا را آزمود، چونان مسافرانى است که در سرمنزلى بى آب و علف و دشوار زندگى مى کنند و قصد کوچ به سرزمینى دارند که در آنجا آسایش و رفاه فراهم است. پس مشکلات راه را تحمل مى کنند و جدایى دوستان و سختى سفر و ناگوارى غذا را با جان و دل مى پذیرند تا به جایگاه وسیع و منزلگاه امن و با آرامش قدم بگذارند. آنها از سختى هاى طول سفر احساس ناراحتى ندارند و هزینههاى مصرف شده را غرامت نمى شمارند و هیچ چیز براى آنان، دوست داشتنى نیست، جز آنکه به منزل امن و محل آرامش برسند».
خلقت دوباره انسانها
یکى از ادعاهایى که منکران معاد بیان مى کردند، این بود که آفرینش دوباره انسانها ناممکن است؛ لیکن قرآن مجید در پاسخ آنها مى فرمود که آیا خلقت دوباره انسانها، از آفرینش نخستین آنها دشوارتر است. آرى، خداوند متعال با قدرت خویش، انسانها را بار دیگر خواهد آفرید تا با حسابرسى اعمالشان، زندگى همراه با نعمت و رحمت، یانقمت وعذاب براى ایشان شروع شود. در فرمایشى از امیرمؤمنان آمده است: «تا آن زمان که پرونده این جهان بسته شود و خواست الهى فرا رسد و آخر آفریدگان به آغاز آن بپیوندد و فرمان خدا در آفرینش دوباره در رسد، آنگاه آسمان را به حرکت آورد و از هم بشکافد و زمین را به شدت بلرزاند و تکان سخت دهد که کوهها از جا کنده شده و در برابر هیبت و جلال پروردگارى بر یکدیگر کوبیده و متلاشى شده و با خاک یکسان گردد. سپس هر کس را که در زمین به خاک سپرده شده، درآورد و پس از فرسودگى تازهشان گرداند و پس از پراکنده شدن، همه را گرد آورد. سپس براى حسابرسى و روشن شدن اعمال از هم جدا سازد».
ضرورت یاد قیامت و عذاب الهى
امیرمؤمنان على علیهالسلام در سخنانى راجع به شدت عذاب الهى و آتش دوزخ چنین مى فرماید: «مردم! شما چونان مسافران در راهید که در این دنیا فرمان کوچ داده شدید. دنیا خانه اصلى شما نیست. پس به جمعآورى زاد و توشه بپردازید. آگاه باشیداین پوست نازک تن، طاقت آتش دوزخ را ندارد. پس به خود رحم کنید. شما مصیبتهاى دنیا را آزمودید، آیا ناراحتى آدمى را بر اثر خارى که در بدنش فرورفته یا ریگهاى داغ بیابان او را رنج داده دیدهاید؟ پس چگونه مى شود تحمل کرد که در میان دو طبقه آتش، در کنار سنگهاى گداخته، همنشین شیطان باشید؟ آیا مى دانید وقتى مالک دوزخ بر آتش غضب کند، شعلهها بر روى هم مى غلتند و یکدیگر را مى کوبند و آن گاه که بر آتش بانگ زند، میان درهاى جهنم به هر طرف زبانه مى کشد».
انسانها در پیشگاه الهى
در خطبهاى از نهج البلاغه امیرمؤمنان على علیهالسلام درباره زنده شدن انسانها در روز قیامت و حاضر شدن آنها در محضر الهى براى پاسخگویى اعمالشان چنین آمده است: «... تا آنجا که امور زندگانى پیاپى بگذرد و روزگاران سپرى شود و رستاخیز برپا گردد. در آن زمان، انسانها را از شکاف گورها و لانههاى پرندگان و خانه درندگان و میدانهاى جنگ بیرون مى آورند و آنها با شتاب به سوى پروردگار مى روند و به صورت دستههایى خاموش و صفهاى آرام و ایستاده حاضر مى شوند.چشم بیننده خدا آنها را مى نگرد و صداى فرشتگان به گوش مى رسد. در آن هنگام، انسان لباس نیاز و فروتنى مى پوشد و مى بیند که درهاى حیله و فریب بسته شده و آرزوها قطع گردیده است. دلها آرام و صداها آهسته است و عرق از گونهها چنان جارى است که امکان حرف زدن نیست. اضطراب و وحشت همه را فرا گرفته، بانگى رعدآسا و گوشخراش، همه را لرزانده، به سوى پیشگاه عدالت براى دریافت کیفر و پاداش مى کشاند».
توصیف بهشت و جهنم
در سخنانى از امام على علیهالسلام در توصیف بهشت و جهنم چنین آمده است: «خداوند، فرمانبرداران و اهل طاعت را در جوار رحمت خویش جاى دهد و در بهشت جاویدان قرار دهد؛ خانهاى که مسکن گزیدگان آن هرگز کوچ نکنند وحالات زندگى آنان تغییر نپذیرد. در آنجا دچار ترس و وحشت نشوند و بیمارى ها در ایشان نفوذ نخواهد کرد. خطراتى دامنگیرشان نمى شود و سفرى در پیش ندارند تا از منزل به منزل دیگر کوچ کنند. اما گنهکاران را در بدترین منزلگاه درآورد و دست و پاى آنها را با غل و زنجیر به گردنشان درآویزد؛ چنان که سرهایشان به پاها نزدیک گردد. جامههاى آتشین بر بدنشان پوشاند و در عذابى که حرارت آتش آن بسیار شدید و صداى شعلهها هراسانگیز است، قرار دهد؛ جایگاهى که هرگز از آن خارج نگردد و براى اسیران آن غرامتى نپذیرند».
براى غیر دنیا آفریده شده اید
امیرمؤمنان على علیهالسلام در خطبه اى مردم را به موقتى بودن زندگى دنیا توجه داده است و مى فرماید: «اى مردم! دنیا سراى گذر و آخرت خانه جاویدان است. پس از گذرگاه خویش براى سر منزل جاودانه توشه برگیرید و پردههاى خود را در نزد کسى که بر اسرار شما آگاه است، پاره نکنید. پیش از آنکه بدنهاى شما از دنیا خارج گردد، دلهایتان را خارج کنید. شما را در دنیا آزمودهاند و براى غیر دنیا آفریدهاند. کسى که بمیرد، مردم مى گویند: چه باقى گذاشت، اما فرشتگان مى گویند: چه پیش فرستاد؟ خدا پدرانتان را بیامرزد، مقدارى از ثروت خود را جلوتر بفرستید تا در نزد خدا باقى ماند و همه را براى وارثان مگذارید که پاسخگویى آن بر شما واجب است».
فراهم نمودن زاد و توشه
در فرمایشى از امیرمؤمنان على علیهالسلام خطاب به فرزند گرامى شان امام مجتبى علیهالسلام درباره ضرورت توجه به منازل مختلفى که پس از مرگ در پیش روى انسان است و نیز تلاش و کوشش در راه فراهم آوردن زاد و توشه براى این مسافرت بسیار مهم چنین آمده است: «بدان! راهى پر مشقت و بس طولانى در پیش روى دارى و در این راه، بدون تلاش بایسته و فراوان و زاد و توشه و سبک کردن بار گناه، موفق نخواهى بود. بیش از تحمل خود بار مسئولیت بر دوش منه که سنگینى آن براى تو عذابآور است. اگر مستمندى را دیدى که توشهات را تا قیامت مى برد و فردا که به آن نیاز دارى به تو باز مى گرداند، کمک او را غنیمت بشمار و زاد و توشه را بر دوش او بگذار و اگر قدرت مالى دارى، بیشتر انفاق کن و همراه او بفرست؛ زیرا ممکن است روزى در رستاخیز در جستوجوى چنین فردى باشى و او را نیابى. به هنگام بى نیازى، اگر کسى از تو وام خواهد، غنیمت بشمار تا در روز سختى و تنگدستى به تو باز گرداند. بدان که در پیش روى تو، گردنههایى وجود دارد که در آن، حال سبکباران به مراتب بهتر از سنگینباران است».
ناگهانى بودن مرگ
یکى از ویژگى هاى مهم مرگ، ناگهانى بودن آن است. هیچ کس نمى داند چه روز و چه ساعتى اجل او فرا مى رسد و از این دنیا رخت بر مى بندد. چه بسیار افرادى که در کمال سلامت روز را شروع کردند و تا غروب آن روز اجلشان فرا رسید، در حالى که هیچ کس احتمال چنین اتفاقى را نمى داد. از این رو انسان باید همیشه آمادگى لازم را براى مسافرت آخرت داشته باشد. در فرمایشى از امیرمؤمنان علیهالسلام آمده است: «چه بسیار کسانى که در آغاز روز بودند و به شامگاه نرسیدند و چه بسیار کسانى که در آغاز شب بر اوحسد مى بردند و در پایان شب عزاداران به سوگش نشستند».
گویى زندگى دنیا، یک روز بود
امیرمؤمنان على علیهالسلام درباره زودگذر بودن عمر هشدار داده، مى فرماید: «اى بندگان! خدا را خدا را، پرواکنید که دنیا با قانونمندى خاصى مى گذرد. شما با قیامت به رشتهاى اتصال دارید؛ گویا نشانههاى قیامت آشکار مى شود و شما را در راه خود متوقف کرده با زلزلههایش سر رسیده است و سنگینى بار آن را بر دوش شما نهاده، رشته پیوند مردم با دنیا را قطع کرده و همه را از آغوش گرم دنیا خارج ساخته است. گویى یک روز بود و گذشت یا ماهى بود و سپرى شد. تازههاى دنیا کهنه شد و فربههایش لاغر گردیدند. سپس به سوى جایگاهى تنگ، در میان مشکلاتى بزرگ و آتشى پر شراره مى روند که صداى زبانههایش وحشتزا، شعلههایش بلند و غرشش پرهیجان و گدازنده است. ... در آن میان، پرهیزکاران از کیفر و عذاب در امانند و از سرزنشها آسوده و از آتش به دور و در خانههاى امن الهى، از جایگاه خود خشنودند».
عبرت از گذشتگان
مطالعه و تأمّل در زندگى گذشتگان، همواره در بردارنده نکات آموزنده اخلاقى و تربیتى است. مشاهده مى کنیم آنها که همواره بر شوکت، قدرت و ثروت خویش مغرور بودند و دست به هر ستمى مى زدند، اکنون در گوشهاى از این زمین پهناور زیر انبوهى از خاک رها شدهاند و روحشان در عالم برزخ پاسخگوى رفتار و اعمالشان است. امام على علیهالسلام دراین باره مى فرمایند: «همانا گذشتگان را دیدى که ثروتها اندوختند و از فقر و بیچارگى وحشت داشتند و با آرزوهاى طولانى فکر مى کردند در امانند و مرگ را دور مى پنداشتند، دیدى چگونه مرگ بر سرشان فرود آمد و آنان را از وطنشان بیرون راند؟... آیا ندیدید آنان را که آرزوهاى دور و دراز داشتند و کاخهاى استوار مى ساختند و مالهاى فراوان مى اندوختند، چگونه خانههایشان گورستان شد واموال جمعآورى شدهشان تباه و پراکنده و از آنِ وارثان گردید و زنان آنها با دیگران ازدواج کردند؟ آنها نه مى توانند چیزى به نیکى هاشان بیفزایند ونه از گناه توبه کنند».
آمادگى براى سفر آخرت
هر انسان عاقلى که سفرى در پیش داشته باشد، از مدتها قبل آمادگى هاى لازم و نیز زاد و توشه این سفر را فراهم مى آورد تا بتواند در کمال موفقیت و سلامت این سفر را پشت سر بگذارد. حال این سؤال مهم مطرح مى شود که آیا شایسته نیست انسان براى مهمترین و حساسترین سفرى که در زندگى پیش روى خود دارد، زاد و توشهاى نیکو و شایسته فراهم آورد. امیرمؤمنان على علیهالسلام در سخنانى مى فرماید: «وابستگى به دنیا را کم کنید و با زاد و توشه نیکو به سوى آخرت باز گردید که پیشاپیش شما گردنهاى سخت و دشوار و منزلگاههایى ترسناک وجود دارد که باید در آن جاها فرود آیید و توقف کنید. آگاه باشید که فاصله نگاههاى مرگ بر شما کوتاه است و گویا هم اکنون چنگالهایش را در جان شما فرو مى بَرَد. کارهاى دشوار دنیا، مرگ را از یادتان برده و بلاهاى طاقتفرسا، آن را از شما پنهان داشته است. پس پیوندهاى خود را با دنیا قطع کنید و از پرهیزکارى کمک بگیرید».
از دگرگونى روزگار عبرت بگیرید
گذشت زمان و گذر عمر، به انسانها هشدار مى دهد که خویشتن را براى مسافرت آخرت و کوچ کردن از این سراى فانى آماده سازند؛ زیرا عالم قبر و برزخ و پس از آن قیامت، منزلگاههاى بسیار حساس و مهمى است که بدون آمادگى براى انسانها بسیار سخت و وحشتناک خواهد بود. امیرمؤمنان على علیهالسلام در سخنانى راجع به این مسئله مى فرماید: «فردا به امروز نزدیک است. امروز با آنچه در آن است مى گذرد و فردا مى آید و بدان مى رسد؛ گویى هر یک از شما در دل زمین به خانه مخصوص خود رسیده و در گودالى که کندهاند، آرمیدهاید. وه که چه خانه تنهایى و چه منزل وحشتناکى و چه سیهچال غربتى! گویى هماکنون بر صور اسرافیل دمیدهاند و قیامت فرا رسیده و براى قضاوت و حسابرسى قیامت بیرون شدهاید. پندارهاى باطل دور گردیده، بهانهها از میان برخاسته و حقیقتها براى شما آشکار شده و شما را به آنجا که لازم بود کشاندهاند. اگر چنین است، از عبرتها پند گیرید و از دگرگونى روزگار عبرت پذیرید و از هشدار دهندگان بهرهمند گردید.»
توصیف مرگ
اگر انسان اندکى به واقعیت مرگ بیندیشد و باور کند که دیر یا زود از این سراى فانى کوچ خواهد کرد، دیگر تحت تأثیرخواهشهاى نفسانى خویش قرار نخواهد گرفت و هرگز به لذتهاى فانى و زودگذر دنیا دل خوش نخواهد شد؛ بلکه همواره با اعمال نیک به فراهم آوردن زاد و توشه براى سفر آخرت همت خواهد گمارد. امیرمؤمنان در سخنانى، این گونه به توصیف «مرگ» پرداخت است: «مرگ، نابود کننده لذتها و خواهشهاى نفسانى و دور کننده اهداف شماست. مرگ، دیدار کنندهاى دوست نداشتنى، هماوردى شکستناپذیر و کینهتوزى است که بازخواست نمى شود. دامهاى خود را هماکنون بر دست و پاى شما آویخته و سختى هایش شما را فرا گرفته و تیرهاى خود را به سوى شما پرتاب کرده است. قهرش بزرگ، دشمنى اش پیاپى و تیرش خطاناپذیر است. چه زود است که سایه مرگ، شدت دردهاى آن، تیرگى هاى لحظه جان کندن، بیهوشى سکرات مرگ، ناراحتى و خارج شدن روح از بدن، تاریکى چشم پوشیدن از دنیا و تلخى خاطرهها شما را فرا گیرد».
مرگ از شما غفلت نمى کند
انسان چه بخواهد و چه نخواهد، مرگ و اجلش فرا خواهد رسید و هرگز براى همیشه در این دنیا زندگى نخواهد کرد. حتى انبیاى الهى که بهترین بندگان خدا بودند، پس از چند سال زندگى در این دنیا، از این جهان رخت بربستند.
امیرمؤمنان على علیهالسلام در این باره مى فرماید: «مردم! شما را به یادآورى مرگ سفارش مى کنم. از مرگ کمتر غفلت کنید. چگونه آن را فراموش مى کنید، در حالى که شما را فراموش نمى کند؟ چگونه طمع مى ورزید، در حالى که به شما مهلت نمى دهد؟ مرگ گذشتگان براى عبرت شما کافى است. آنها را به گورشان بردند، بى آنکه بر مرکبى سوار باشند. ایشان را در قبر فرود آوردند، بى آنکه خود فرود آیند. چنان از یاد رفتند، گویى از آباد کنندگان دنیا نبودند و آخرت همواره خانهشان بود. ... از چیزهایى که با آنها مشغول بودند جدا شدند و آنجا را که سرانجامشان بود، ضایع کردند. اکنون نه قدرت دارند از اعمال زشت خود دورى کنند و نه مى توانند عمل نیکى بر نیکى هاى خود بیفزایند».
ضرورت یاد مرگ
به یاد مرگ بودن، یکى از عوامل بسیار مهم و تأثیرگذار در رشد و تکامل اخلاقى آدمى است؛ زیرا انسانى که همواره به یاد مرگ باشد، ظواهر فریبنده دنیا او را از مسیرحق و حقیقت منحرف نمى سازد. از این رو امیرمؤمنان على علیهالسلام در نامهاى به فرزند برومندش امام حسن علیهالسلام مى نویسد: «پسرم! بدان تو براى آخرت آفریده شدى نه دنیا. براى رفتن از دنیا، نه پایدار ماندن درآن. براى مرگ، نه زندگى جاودانه در دنیا که هر لحظه ممکن است از دنیا کوچ کنى و به آخرت در آیى. تو شکار مرگى که فرارکننده آن نجاتى ندارد. هر که را بجوید به او مى رسد و سرانجام او را مى گیرد. از مرگ بترس. نکند زمانى سراغ تو را گیرد که در حال گناه یا در انتظار توبه کردن باشى و مرگ مهلت ندهد و بین تو و توبه فاصله اندازد که دراین حال خود را تباه کردهاى.
پسرم! فراوان به یادمرگ باش و به یاد آنچه به سوى آن مى روى و پس از مرگ در آن قرار مى گیرى تا هنگام ملاقات با مرگ، از هر نظر آماده باشى. نیروى خود را افزون کن و کمر همت را بسته نگهدار که ناگهان نیاید و مغلوبت نسازد».
تاریکى و وحشت قبر
امیرمؤمنان على علیهالسلام در سخنانى راجع به قبر و دشوارى هاى آن چنین مى فرماید: او را در سرزمین مردگان مى گذارند و در تنگناى قبر تنها خواهد ماند. حشرات درون زمین، پوستش را مى شکافند و خشت و خاک گور بدن او را مى پوساند. تند بادهاى سخت آثار او را نابود مى کند و گذشت شب و روز، نشانههاى او را از میان برمى دارد. بدن پس از آن همه طراوت متلاشى مى گردد و استخوانها بعد از آن همه سختى و مقاومت پوسیده مى شود و روح درگرو سنگینى بار گناهان است. آنجاست که به اسرار پنهان یقین مى کند، اما نه بر اعمال نیکش چیزى اضافه مى شود و نه مى تواند از اعمال زشت توبه کند».
پیام مردگان
زیارت قبرمؤمنان، یکى از اعمال مستحبى است که در روایات اسلامى بسیار بر آن تأکید شده است؛ زیرا این زیارت، نه تنها براى انسان زیارت کننده پاداش به همراه دارد، بلکه یادآورى و تذکرى براى اوست تا براى لحظاتى در احوالات آنان بیندیشد و عبرت بگیرد. امیرمؤمنان على علیهالسلام درسخنانى در این باره مى فرماید: «حال اگر چه آثارشان نابود و اخبارشان فراموش شده، اما چشمهاى عبرت بین آنها را مى نگرد و گوش جان اخبارشان را مى شنود که با زبان دیگرى با ما حرف مى زنند و مى گویند: چهرههاى زیبا، پژمرده و بدنهاى ناز پرورده، پوسیده شد. بر اندام خود لباس کهنگى پوشاندهایم و تنگى قبرما را در فشار گرفته، وحشت و ترس را از یکدیگر به ارث بردهایم و خانههاى خاموش قبر بر ما فرو ریخته و زیبایى هاى اندام ما را نابود و نشانههاى چهرههاى ما را دگرگون کرده است. اقامت ما در این خانههاى وحشتزا طولانى است؛ نه از مشکلات رهایى مى یابیم ونه از تنگى قبر گشایشى فراهم مى شود».
منبع: مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت علیهم السلام - حمزه کریم خانى/ ماه نامه گلبرگ - 1384 - شماره 66، شهریور