فضیلت مهمانداری

مقدمه

فضیلت مهمانداری

میزبانی حضرت ابراهیم ‏علیه السلام

پذیرفتن دعوت مؤمنان

دعوت به دین در مهمانی

نشانه ایمان

حكایت ملكشاه و روستایی

ثواب مهمانداری نزد خدا

حكایت مهمان‏نوازی بادیه نشین

مهمانداری در جوامع مختلف

عمل كردن به وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله

مذمت ‏خانه‏ای كه مهمان در آن وارد نشود

مقدمه

اصولا هر آنچه در جامعه بشری از ارزش و اهمیت والایی برخوردار است، اندیشه‏ای است كه ریشه در اعتقادات، سنت‏ها و باورهای مردم دارد و در بین سایر جوامع زبانزد عام و خاص است.

آنچه موضوع بحث و مشترك بین تمامی جوامع است، مهمانداری است، كه از زمان‏های بسیار دور و در میان تمام ملل و اقوام مختلف وجود داشته است و همه ‏انسان‏ها با هر خصوصیت و تیره و نژادی، در هر منطقه دنیا كه زندگی می‏كنند، این ‏خصیصه را در جان و دلشان ثبت كرده و این كار پسندیده را ارج می‏نهند و به آن عمل‏ می‏كنند.

این خصلت ‏بسیار خوب و نیك، با ظهور دین مقدس اسلام در بین جوامع و پذیرش ‏آن از طرف مردم برای همیشه ثبت و جاودانی شد و دین مبین اسلام، این خصلت نیك ‏را تایید و بر آن تاكید كرد.

آداب و چگونگی پذیرایی از مهمان در جوامع متعدد، مختلف است و در هر جامعه‏ای به نوعی، از مهمان پذیرایی می‏كنند كه بعضی از آن مطابق شرع مقدس اسلام ‏است و برخی دیگر مخالف با فرمان‏های انسان‏ساز الهی است.

از باب نمونه، در بعضی از جوامع غیر اسلامی بهترین پذیرایی از مهمان، این است‏ كه جام شرابی را به وی تعارف كنند و او نیز برای قدردانی از میزبان جام را سر بكشد،كه این‏گونه پذیرایی از نظر اسلام مردود، بلكه حرام است.

خداوند تبارك و تعالی برای مهمان و میزبان ارزش زیادی قایل‏شده و برای آنها پاداش‏های بسیار زیادی در نظر گرفته است؛ هم برای مهمان كه به خانه برادر دینی‏اش‏ می‏رود و با او دیدار كرده و در خانه او غذا می‏خورد و هم برای میزبان كه از او پذیرایی ‏می‏كند و غذا و امكانات رفاهی را در اختیار او قرار می‏دهد اگر انسان بعد از انجام ‏واجبات و ترك محرمات، جز مهمانداری عمل نیك دیگری را انجام نداده باشد، خداوند به ‏واسطه همین عمل، او را به بهشت می‏برد.

فضیلت مهمانداری

یكی از صفات بسیار پسندیده - كه اگر در هر فرد وجود داشته باشد، فضیلتی بزرگ محسوب می‏شود - مهمانداری و مهماندوستی است.

تمامی پیامبران به این صفت زیبا و پسندیده آراسته بودند و یكی از صفات بارز آنان مهماندوستی بود. ما هیچ پیامبری را سراغ نداریم كه از مهمان روگردان بوده باشد.

بعضی از پیامبران اگر شب در منزل مهمان نداشتند، لب به غذا نمی‏زدند و گرسنه می‏خوابیدند!

میزبانی حضرت ابراهیم ‏علیه السلام

حضرت ابراهیم ‏علیه السلام یكی از پیامبران عظیم‏الشان بود كه هیچ‏ وقت ‏بدون‏ مهمان غذا نمی‏خورد و لب به غذا نمی‏زد. از قضا روزی مهمان برای ‏آن حضرت نرسید و او گرسنه بود. از خانه به جست‏وجوی مهمان ‏بیرون آمد. دید در صحرا جماعتی در حال سفرند.

حضرت ابراهیم ‏علیه السلام خود را به آنها كه پانزده نفر بودند، رساند و آنها را به ‏مهمانی دعوت كرد.

آنها گفتند: ما گروهی كارگر بیچاره هستیم. هر یك از ما اطفال و عیال ‏زیادی داریم. اگر خود مهمان شویم، اهل و عیال ما گرسنه خواهند ماند.

حضرت ابراهیم فرمود: اجرت عملگی شما را نیز خواهم داد. به هر حال‏ آنها را راضی كرد و به خانه آورد و مهمان نمود.

وقتی كارگران در ضیافت ‏شركت كردند و اجرت هم گرفتند، با خود گفتند: حقیقتا دین ابراهیم بر حق است؛ زیرا مهمان می‏كند و اجرت هم‏ می‏پردازد.

در همان ساعت نزد حضرت ابراهیم ایمان آوردند و به سوی خانواده خود برگشتند.(1)

پذیرفتن دعوت مؤمنان

تمامی مؤمنان وظیفه دارند در حد توان، دیگران را به مهمانی دعوت كنند و اگر كسی آنها را به مهمانی دعوت كرد، بپذیرند؛ هر چند مسافت دور باشد و مشقت داشته باشد.

پیامبر گرامی اسلام‏ صلی الله علیه و آله می‏فرماید: به حاضران و غائبان امتم وصیت ‏می‏كنم: دعوت برادر مسلمان خود را اجابت كنند؛ حتی اگر مسافت آن‏ پنج میل باشد، چون این عمل جزء ایمان شما است.(2)

حضرت امام جعفر صادق ‏علیه السلام می‏فرماید: یكی از حقوق مؤمن بر برادر مؤمنش این است كه دعوت او را اجابت كند.(3)

نپذیرفتن دعوت برادر مؤمن، ظلم و پایمال ‏كردن حق او است، در حالی كه ‏ادای حقوق برادر مؤمن واجب است و انسان فردای قیامت ‏باید جوابگو باشد.

رسول ‏خدا صلی الله علیه و آله می‏فرماید: اگر شخصی برادر دینی‏اش را به غذایی دعوت ‏كند و او نپذیرد، در حق او ظلم كرده است.(4)

وقتی كسی رسول گرامی اسلام را به مهمانی دعوت می‏كرد، می‏پذیرفت و به مهمانی می‏رفت؛ حتی اگر میزبان او غیرمسلمان بود، و از این راه مردم را ارشاد می‏كرد و به دین اسلام دعوت می‏فرمود.

دعوت به دین در مهمانی

در زمان رسول ‏خدا صلی الله علیه و آله در میان مشركان شخصی به نام «عقبه‏» بود. وی ‏مردی سخی و بلند نظر بود. هر وقت از سفر برمی‏گشت، سفره مفصلی ترتیب ‏می‏داد و دوستان و بستگانش را به مهمانی دعوت می‏كرد. در همان حال كه در صف مشركان بود، دوست داشت پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه و آله را مهمان كند.

او در مراجعت از یكی از مسافرت‏هایش، سفره گسترده‏ای ترتیب داد و جمعی از جمله رسول ‏خدا صلی الله علیه و آله را دعوت كرد.

دعوت شدگان به خانه او آمدند و كنار سفره غذا نشستند. پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه و آله ‏نیز وارد شد و كنار سفره نشست، ولی دست‏ به غذا نزد.

عقبه از حضرت پرسید: چرا غذا میل نمی‏فرمایید؟!

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: من از غذای تو نمی‏خورم، مگر این‏ كه به یكتایی خداوند و رسالت من گواهی دهی!

«عقبه‏» چون خیلی به آن حضرت علاقه داشت و نمی‏خواست كسی‏ گرسنه از كنار سفره او برخیزد، به یكتایی خداوند عزوجل و رسالت‏ پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه و آله گواهی داد و به این ترتیب اسلام را قبول كرد. اما متاسفانه ‏به ‏خاطر همنشین بد، از دین اسلام برگشت و مرتد شد و در جنگ احد به هلاكت رسید.(5)

پیامبر گرامی اسلام‏ صلی الله علیه و آله فرمود: اگر مؤمنی مرا به [خوردن] شانه گوسفندی ‏دعوت كند، دعوت او را اجابت می‏كنم، چون این عمل جزو ایمان است.(6)

3

نشانه ایمان

امام جعفر صادق ‏علیه السلام می‏فرماید: از جمله چیزهایی كه رسول ‏خدا صلی الله علیه و آله به ‏فاطمه زهرا علیهاالسلام، تعلیم داد، این بود: كسی كه به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید مهمانش را اكرام كند.(7)

وقتی انسان، این موجود ضعیف آن‏قدر سخاوت داشته باشد كه همنوعانش‏ را دعوت كند و از حاصل دسترنجش به آنها بخوراند، خداوند تبارك و تعالی ‏كه سخی‏ترین بخشندگان است، چگونه فردای قیامت ‏با مهمانانش رفتار خواهد كرد.

حكایت ملكشاه و روستایی

آورده‏اند: روزی ملكشاه آلب ارسلان به شكار رفته بود. به دهی از نواحی ‏نیشابور رسید و گرسنگی بر وی غالب شد، مردی را دید كه كشت ‏خود را آب ‏می‏داد. نزدیك رفت و پرسید: ای روستایی! آیا آب و نان همراه داری؟

كشاورز گفت: دارم، ولی نه برای تو!

سلطان گفت: یاوه مگوی! اگر داری دو سه تا به من بده.

روستایی جواب داد: یاوه تو می‏گویی كه به من می‏گویی نان بده!

سلطان دانست ‏سختی و درشتی در وی تاثیر ندارد. از این رو كارد خود را از میان باز كرد و گفت: این را بگیر و چند عدد نان بده.

روستایی گفت: به دكان طباخ ببر كه اگر من از سر كشت‏ بروم و فرار كنم، از كجا مرا می‏یابی؟!

سلطان گفت: این كارد را به تو می‏بخشم.

روستایی جواب داد: بهتر از این چیزی نداری كه به من ببخشی؟ یا دست از سر من برداری؟!

سلطان ناراحت ‏شد و خواست ‏برود. روستایی عنان اسب او را گرفت ‏و بوسه داد و گفت: مرا ببخش، چون با تو شوخی می‏كردم! او را فرود آورد و دوید جامی آب حاضر كرد و بره شیر مستی را ذبح كرد. آتش افروخت‏ و كباب كرد و برای او حكایت‏های مضحك می‏گفت و سلطان می‏خندید.

چون لشكر از دنبال او برسید، روستایی دانست او سلطان است. سر در پیش افكند و به كار خود مشغول شد.

وقتی سلطان غذا خورد، به او گفت: باید به درگاه ما بیایی تا حق تو را به جای آورم!

روستایی گفت: ما در عهد سلطان جهان آسوده‏ایم و این‏قدر خدمت، ارزش ندارد كسی مكافات آن كند و ما عادت نكرده‏ایم از مهمان مزد بستانیم.

سلطان از آن سخن بسیار خوشش آمد و انتظار كشید تا شاید روستایی ‏به خدمت او بیاید، اما خبری نشد، روستایی بعدا هم به هیچ كس نگفت ‏سلطان مهمان او بوده است.(8)

ثواب مهمانداری نزد خدا

امام جعفر صادق ‏علیه السلام می‏فرماید: هر كس مسلمانی را سیر گرداند، جز پروردگار عالم هیچ یك از مردمان و فرشتگان مقرب و پیامبران ندانند اجر و پاداش او در قیامت چقدر خواهد بود.

سپس فرمود: از جمله چیزهایی كه سبب آمرزش خواهد شد، سیر كردن ‏مسلمان گرسنه است.(9)

حكایت مهمان‏نوازی بادیه نشین

ابوالحسن می‏گوید: روزی جمعی با امام حسن مجتبی ‏علیه السلام به حج می‏رفتند و زاد و توشه آنها از پیش رفته بود. آنها گرسنه و تشنه شدند. ناگاه از دور خیمه كهنه‏ای را دیدند. به آن ‏جا رفتند. زنی پیر در آن ‏جا نشسته بود. به او سلام كردند.

زن بادیه نشین پیش دوید و ایشان را اكرام كرد و گوسفندی داشت. فوری آن را دوشید و شیرش را پیش مهمانان آورد و گفت: این شیر را بنوشید و گوسفند را ذبح كنید و طعام سازید. مهمانان چنان كردند و بعد از غذا به ‏پیرزن گفتند: ما از طایفه قریشیم. وقتی بازگردیم، باید به نزد ما بیایی تا پاداش احسان تو را بدهیم. این را گفتند و حركت كردند. شب كه شد، شوهر زن از صحرا آمد و گوسفند را ندید.

زن ماجرا را به او گفت. مرد خشمگین شد و گفت: در دنیا یك گوسفند داشتی و آن را به قومی دادی كه ایشان را نمی‏شناختی!

زن گفت: اگر ایشان را می‏شناختم، بازرگان بودم، نه میزبان. میزبان آن ‏است كه طعام به كسی دهد كه او را نشناسد.

بعد از چند روز، زن و شوهر از محنت فقر و فاقه به مدینه رفتند. پیرزن ‏به كوچه‏ای داخل شد. امام حسین ‏علیه السلام كنار در منزل ایستاده بود. آن زن ‏را شناخت و به او فرمود: ای زن! آیا مرا می‏شناسی؟

زن گفت: نه.

حضرت فرمود: من آنم كه آن روز مرا به شیر و گوسفند مهمان كردی. امام به او هزار گوسفند و هزار درهم بخشید و او را نزد امام حسن‏ علیه السلام برد. حضرت پرسید: برادرم به تو چقدر كمك كرد؟

گفت: این‏قدر گوسفند و درهم.

امام حسن‏ علیه السلام دو برابر آن را به زن داد و او را به نزد عبدالله جعفر فرستاد. او از زن پرسید: ایشان به تو چقدر دادند؟

گفت: هر یك این مقدار گوسفند و درهم.

عبدالله دو هزار گوسفند و دو هزار درهم به او داد و گفت: اگر تو از اول ‏به نزد من می‏آمدی، تو را مستغنی می‏كردم.

آن زن و شوهر به خاطر یك گوسفند كه در دنیا داشتند و آن را برای ‏مهمان ذبح كردند، با پنج هزار گوسفند و پنج هزار درهم بازگشتند.(10)

انسان در مهمانداری و پذیرایی از مهمان نباید خساست ‏به خرج دهد، بلكه در حد توان خود باید پذیرایی كند، چون مهمان حبیب خدا است. خدای‏ متعال فردای قیامت ‏به كسی كه عزیزش را خدمت كرده است، آن‏قدر نعمت ‏می‏دهد كه تمامی مردم حسرت حال او را می‏خورند. در آن روز است كه ‏انسان افسوس می‏خورد ای كاش تمام اموالم را برای مهمان خرج می‏كردم و تمام وقتم در پذیرایی از مهمان می‏گذشت، تا الآن جزو زیان‏كاران نباشم.

مهمانداری در جوامع مختلف

مهمانداری و مهمان‏نوازی یكی از صفات برجسته هر خانواده، شهر و یا كشور است، وقتی كسی می‏خواهد از خوبی‏های شخصی یاد كند، می‏گوید: آدم ‏مهمان‏نوازی است و یا می‏گوید: مردم فلان شهر، آدم‏های مهماندوستی هستند و از مهمان، خوب پذیرایی می‏كنند.

مهمان‏نوازی از سجایای برجسته اخلاقی است و ملت‏هایی كه بهره ‏بیشتری از این سجیه اخلاقی دارند، به آن مباهات و افتخار می‏كنند.

یكی از صفات برجسته بت‏پرستان زمان جاهلیت كه اسلام نیز آن را تایید كرده و زبانزد خاص و عام بوده و هست، مهماندوستی و مهمانداری آنها بوده است؛ حتی بعضی از طوایف عرب شب‏ها آتش در صحرا روشن می‏كردند تا اگر غریبه‏ای وارد منطقه‏شان شد، آتش را ببیند و به مهمانی آنها برود.

اعراب به افرادی كه زیاد برای آنها مهمان می‏آمد صفاتی را نسبت ‏می‏دادند؛ مثلا می‏گفتند: «فلانی كثیر الرماد است‏»؛ یعنی خاكستر خانه‏اش زیاد است؛ كنایه از این كه چون مهمانش زیاد است، پخت و پز بسیار دارد و در نتیجه خاكستر خانه‏اش زیاد است.

یا می‏گفتند: فلانی حیاط خانه‏اش در ندارد؛ كنایه از این ‏كه چون مهمان‏ زیاد به خانه‏اش رفت و آمد می‏كند، گویا برای رفاه حال مهمانان، برای‏ خانه‏اش در نگذاشته است.

یا می‏گفتند: سگ‏های خانه فلانی زیادند؛ كنایه از این ‏كه، چون پخت و پز زیاد دارد، سگ‏ها برای چرب كردن دندان به آن‏جا می‏آیند. این قبیل اوصاف هنوز در بین آنها مرسوم است.

افراد غریبه‏ای كه از كشورهای دیگر به مملكت ما سفر می‏كنند و این‏جا را با ممالك خود مقایسه می‏كنند، یكی از صفات برجسته مردم كشور اسلامی ما را مهمان‏نوازی می‏دانند. آری، ایرانیان چون از امامان خود سرمشق می‏گیرند و به دستورهای آنان عمل می‏كنند، مهمان‏نواز هستند.

خداوند تبارك و تعالی در حدیث قدسی می‏فرماید: ای فرزند آدم! مالی كه در دست تو است، مال من است و تو هم بنده من هستی و مهمانی كه‏ برای تو می‏رسد، فرستاده من است. اگر مال مرا از فرستاده‏ام منع كنی، به ‏بهشت من امید نداشته باش و نخواه تو را به بهشت ‏ببرم.(11)

متاسفانه در عصر ما كه عصر مادیگری است، این سنت انسانی چنان ‏محدود شده كه در بعضی از جوامع غربی تقریبا برچیده شده است. شنیده‏ایم ‏هنگامی كه بعضی از آنها به كشورهای اسلامی سفر می‏كنند و گستردگی‏ مهمانداری و مهمان‏نوازی را كه هنوز در خانواده‏های اصیل این مرز و بوم ‏به صورت گرم و مملو از عواطف برقرار است می‏بینند، شگفت زده می‏شوند و با خود می‏گویند چگونه ممكن است افرادی بهترین وسایل موجود در خانه ‏و بهترین غذاهای خود را برای پذیرایی از مهمان‏هایی كه اصلا آنها را نمی‏شناسند و یا گاهی با آنها ارتباط دارند، بگذارند.

عمل كردن به وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله

یكی از وصیت‏های پیامبر گرامی اسلام ‏صلی الله علیه و آله به حضرت علی ‏علیه السلام این بود: تو را وصیت می‏كنم به خوب همسایه‏داری و اكرام كردن مهمان و پذیرایی ‏از آنها.(12)      وصیت‏های پیامبر گرامی اسلام بر دو گونه است: یكی سفارش‏ها و وصیت‏های خصوصی است كه شامل حال دیگران نمی‏شود و فقط منحصر به‏ موضوع معینی است و دیگر وصیت‏هایی كه جنبه عمومی دارد كه شامل حال ‏تمامی مؤمنان است و همه باید به آن وصایا عمل كنند تا در دنیا و آخرت ‏سعادتمند گردند.

یكی از مواردی كه پیامبر صلی الله علیه و آله وصیت كرده و جنبه عمومیت دارد، مهمانداری است كه بارها حضرت علی و فاطمه ‏علیهماالسلام را در جاهای مختلف به‏ آن سفارش كرده است.

مذمت ‏خانه‏ای كه مهمان در آن وارد نشود

اسلام خانه‏ای را كه مهمان داخل آن نمی‏شود و همچنین كسی را كه ‏مهمانداری نمی‏كند و از مهمان فراری است، مذمت كرده است.

یكی از فرق‏های اساسی انسان با موجودات دیگر این است كه او همنوعان ‏خویش را در غذا، مسكن و اموال خود شریك می‏كند، ولی موجودات دیگر مثل حیوانات، همنوعان خود را فراری می‏دهند.

رسول گرامی اسلام ‏صلی الله علیه و آله می‏فرماید: هر خانه‏ای كه مهمان در آن وارد نمی‏شود، ملائكه نیز داخل آن نمی‏شوند.(13)

ملائكه مایه رحمت الهی هستند و با ورود آنها نعمت نیز وارد می‏شود. پس هر خانه‏ای كه ملائكه در آن نمی‏آیند، نعمت و بركت نیز از آن خانه ‏برداشته می‏شود.

گویند: روزی حضرت امیرالمؤمنین علی ‏علیه السلام ناراحت و غمگین بود. از او علت ناراحتی را سؤال كردند.

حضرت فرمود: هفت روز است مهمان وارد خانه من نشده است!(14)

رسول گرامی اسلام ‏صلی الله علیه و آله می‏فرماید: بدترین غذاها، غذایی است كه افراد سیر به آن دعوت شوند و افراد گرسنه از آن منع گردند.(15)

پی‏نوشت‌ها:

2- المحاسن، ج 2 ، ص 180 .

3- همان، ج 2 ، ص 179 .

4- قرب الاسناد، ص 160 .

5- مجمع البیان، ج 7 ، ص 166 .

6- المحاسن، ج 2 ، ص 180 .

7- وسائل‏الشیعه، ج 16 ، ب 40 ، ص‏460 .

8- جوامع الحكایات، ص 211 ، با اندكی تصرف .

9- همان، ص 305 .

10- جوامع الحكایات، ص 213 ، با اندكی تصرف .

11- چهل حدیث قدسی، ح 35 .

12- بحارالانوار، ج 74 ، ص 411 ، ح 22 .

13- جامع الاخبار، ص 378 ، ح 1058 .

14- بحارالانوار، ج 41 ، ص 28 ، ح 1 .

15- كنزالعمال، ح 25881 .

"نورمراد محمدی "