مشتركات قرآن و نهج البلاغه(3)

15ـ خداوند برای بعضی دنیا و آخرت را جمع می‌كند

قرآن مجید بعد از آنكه گفتار سربازان غزوة احد را نقل می‌كند كه آنها دعا می‌كردند خدایا قدمهای ما را استوار كن و بر گروه كافران پیروزمان ساز، می‌فرماید:
«فَآتاهُمُ اللَّهُ ثَوابَ الدُّنْیا وَ حُسْنَ ثَوابِ الْآخِرَةِ ؛ (آل عمران/ 148) خدا پاداش دنیا و پاداش نیك آخرت را به آنها داد.»
«مَنْ كانَ یُرِیدُ ثَوابَ الدُّنْیا فَعِنْدَ اللَّهِ ثَوابُ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ كانَ اللَّهُ سَمِیعاً بَصِیراً؛ (نساء/134) هركس پاداش دنیا را می‌خواهد پس پاداش دنیا و آخرت نزد خداست و خدا شنوا و بینا است.»
«اِنَّ المْالَ وَ الْبَنینَ حَرْثُ الدُّنْیا وَالْعَمَلَ الصّالِحَ حَرْثُ الْاخِرَةِ وَ قَدْ یَجْمَعُهَا اللهُ لِأَقْوامٍ؛ (خطبة 23) مال و فرزندان متاع دنیا و كار شایسته، متاع آخرت است و گاهی خداوند هر دو را برای گروهی جمع می‌كند.»
علی(علیه السّلام)در نامه‌یی به محمد بن ابی بكر چنین می‌نویسد:
«وَ اَعْلَمُوا ـ عِبادَ اللهِ ـ اَنَّ الْمُتَّقینَ ذَهَبُوا بِعاجِلِ الدُّنْیا وَ اجِلِ الْاخِرَةِ... سَكَنُوا الدُّنْیا بِأَفْضَلِ ما سُكِنَتْ وَ أَكَلُوا بِأَفْضَلِ ما أُكِلَتْ فَحَظُوا مِنَ الدُّنْیا بِما حَظِیِ بِهِ الْمُتْرَفُونَ وَ أَخَذُوا مِنْها ما أَخَذَهُ الْجَبابِرَةُ الْمُتَكَبِّرُونَ ثُمَّ اَنْقَلَبُوا عَنْها باِلزّادِ الْمُبَلِّغِ وِ الْمَتْجَرِ الرّابِحِ... وَ تَیَقَّنُوا اَنَّهُمْ جیرانُ اللهِ غَداً فی اخِرَتِهِمْ لا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةً وَ لا یُنْقَصُ لَهُمْ نَصیبُ مِنْ لَذَّةٍ؛ (نامة 27) ای بندگان خدا، بدانید پرهیزگاران دنیا و آخرت را به دست آوردند... در دنیا در بهرتین منزل جا گرفتند و نیكوترین خوردنی را خوردند پس از دنیا بهره‌یی بردند كه مردم خوش گذران بردند و كامی گرفتند كه گردنكشان گرفتند؛ سپس از دنیا رفتند با توشه‌یی كه به مقصد می‌رساند و تجارتی كه سود دارد... یقین دارند كه فردا در آخرت در جوار خدا هستند، درخواستشان رد نشود و بهره‌شان از لذت كم نشود.»
و نیز در كلمات قصار آن حضرت چنین می‌فرماید:
و دیگر كسی است كه در دنیا برای آخرت كار می‌كند. برای او آنچه از دنیا مقدّر است، بی‌آنكه كار كند، می‌رسد. پس او هر دو بهره را بدست آورده و هر دو سرا را مالك شده است.

16ـ امتحان خداوند از همه افراد، مسلم است

«أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَكُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ؛ (عنكبوت/ 2 و 3) مگر این مردم پنداشته‌اند، به صرف اینكه گویند ایمان آوردیم، رها می‌شوند و امتحان نمی‌شوند، در حالی كه كسانی را كه پیش از ایشان بودند، امتحان كردیم.»
علی(علیه السّلام)در نهج‌البلاغه می‌فرماید:
«أَیُّهَا النّاسُ... إِنَّ اللهَ قَدْ أَعاذَكُمْ مِنْ أَنْ یَجُورَ عَلَیْكُمْ وَ لَمْ یُعِذْكُمْ مِنْ أَنْ یَبْتَلِیَكُمْ؛ (خطبة 102) ای مردم... همانا خدا شما را پناه داده است از اینكه بر شما ستم كند، ولی پناه نداده اینكه امتحان كند.»

17ـ فرستادن پیغمبران، برای اتمام حجّت است

قرآن بعد از اینكه دوازده نفر از پیغمبران را به نام یاد می‌كند، می‌فرماید:
«رُسُلاً مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ لِئَلاَّ یَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَی اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ؛ (نساء/ 165) اینها پیغمبرانی بودند نوید آور و بیم رسان تا مردم را پس از آمدن این پیغمبران، بر خدا دست‌آویزی نباشد.»
مولی الموحّدین نیز در نهج البلاغه می‌فرماید:
«بَعَثَ رُسُلَهُ بِما خَصَّهُمْ بِهِ مِنْ وَحْیِهِ وَ جَعَلَهُمْ حُجَّةً لَهُ عَلی خَلْقِهِ لِئَلّا تَجِبَ الْحُجَُّة لَهُمْ‌ بِتَر‌كِ الْإعْذارِ إِلَیْهِمْ؛‌(خطبة 144) خداوند پیغمبرانش را با اختصاص وحی، برانگیخت و ایشان را بر مخلوقش، حجّت گردانید تا آنها را بر خدا دستاویزی و عذری نباشد.»

18ـ حسرت در قیامت و تقاضای برگشت به دنیا

قرآن كریم بعد از آنكه به متابعت و پیروی از اوامر خویش دستور می‌دهد و از عذاب ناگهانی برحذر می‌سازد، می‌فرماید:
«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِینَ... أَوْ تَقُولَ حِینَ تَرَی الْعَذابَ لَوْ أَنَّ لِی كَرَّةً فَأَكُونَ مِنَ الُْمحْسِنِینَ؛ (زمر/ 56-58) تا، كسی نگوید دریغا از آنچه من دربارة خدا كوتاهی كردم و از مسخره كنان بودم... یا هنگامی كه عذاب را ببیند بگوید: ای كاش برای من بازگشتی بود تا از نیكوكاران می‌شدم.»
علی(علیه السّلام)در نامه‌یی به یكی از عمّالش می‌نویسد:
«فَكَأَنَّكَ قَدْ بَلَغْتَ الْمَدی وَ دُفِنْتَ تَحْتَ الثَّری وَ عُرِضَتْ عَلَیْكَ اَعْمالُكَ بِالمَحَلِّ الَّذی ینُارِی الظّالِمُ فیهِ بِالحَسْرَةِ وَ یَتَمَنَّی الْمُضَیِّعُ فیهِ الرَّجْعَةَ؛ (نامة 41) به آن ماند كه تو به آخرت رسیده‌یی و زیر خاك پنهان گشته‌یی و كردارت به تو نمایانده شده است در جایی كه ستمگر به صدای بلند، دریغ می‌گوید و تبهكار آرزوی برگشت به دنیا می‌كند.»

19ـ نیكی را به نیكی بهتر، تلافی كنید

«وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلی كُلِّ شَیْ‏ءٍ حَسِیباً؛ (نساء/ 86) چون شما را درود گفتند، درودی بهتر از آن بگویید یا همان درود را باز گویید، همانا خدا همه چیز را حسابگر است.»
«إِذا حُیِّیْتَ بِتَحِیَّةٍ فَحَیِّ بِأَحْسَنِ مِنْها وَ إِذا أَسْدِیَتْ إِلَیْكَ یَدٌ فَكافِئْها بِما یُرْبی عَلَیَها وَ الْفَضْلُ مَعَ ذلِكَ لِلْبادی؛ (حكمت 59) چون كسی به تو درود فرستد، درودی بهتر از آن فرست و هرگاه دستی سویت دراز شد، آن را به زیادتر پاداش ده، چرا كه فضیلت برای كسی است كه ابتدا كرده است.»

20ـ تا مردم بد نشوند، نعمت خدا از آنها برنمی‌گردد

«إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ؛ (رعد/ 11) و خدا نعمتی را كه نزد گروهی هست، تغییر نمی‌دهد تا آنچه را در ضمیرشان هست، تغییر دهند.»
«وَ أَیْمُ اللهِ ما كانَ قَوْمٌ قَطُّ فی غَضِّ نِعْمَةٍ مِنْ عَیْشٍ فَزالَ عَنْهُمْ اِلاّ بِذُنُوبٍ اجْتَرَحُوها؛ (خطبة 177) سوگند به خدا هرگز قومی در فراخی نعمت و خوشی نبوده‌اند كه از ایشان گرفته شده باشد مگر بر اثر گناهانی كه مرتكب شده‌اند.»

21ـ خوف و رجا با هم پسندیده است

«أُولئِكَ الَّذِینَ یَدْعُونَ یَبْتَغُونَ إِلی رَبِّهِمُ الْوَسِیلَةَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ وَ یَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَ یَخافُونَ عَذابَهُ...؛ (اسراء/ 56) قرآن مجید، مردمی را كه:‌«به رحمت خدا امیدوارند و از عذابش بیم دارند»می‌ستاید و همچنین در ضمن ستایش خانوادة زكریا می‌فرماید:»
«وَ یَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً؛ (انبیاء/ 90) و ما را با امید و بیم می‌خوانند.»
علی(علیه السّلام)در خطبة «همام»و ضمن بیان صفات متّقین می‌فرماید:
«وَ لَوْلا الْأَجَلُ الَّذی كَتَبَ اللهُ عَلَیْهِمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْواحُهُمْ فی أَجْسادِهِمْ طَرْفَةَ عَیْنٍ شَوْقاً اِلَی الثَّوابِ وَ خَوْفاً مِنَ الْعِقابِ؛ (خطبة 184) و اگر نبود اجلی كه خدا برایشان تعیین فرموده از شوق ثواب و بیم عذاب، چشم برهم زدنی جان در بدنشان قرار نمی‌گرفت.»
و نیز در خطبه‌یی كه در طلب باران بیان نموده‌اند، می‌فرماید:
«أَللَّهُمَّ إِنَا خَرَجْنا إِلَیْكَ... راغِبینَ فِی رَحْمَتِكَ وَ راجینَ فَضْلَ نِعْمَتِكَ وَ خائِفینَ مِنْ عَذابِكَ وَ نِقْمَتِكَ؛ (خطبة 143) رو به سوی تو آورده‌ایم در حالی كه خواهان رحمتت و امیدوار به زیادی نعمتت و بیمناك از خشمت می‌باشیم.»

22ـ در تنگدستی صدقه دهید

«وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ لا یُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ ما آتاها سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً؛ (طلاق، 7) و هر كه روزی او تنگ باشد، باید از آنچه خدا به او داده است انفاق كند. خدا، هیچكس را بیش از آنچه به او داده، مكلّف نمی‌كند. خدا از پس سختی آسانی قرار می‌دهد.»
«اَسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ وَ مَنْ أَیْقَنَ بِالْخَلَفِ جادَ بِالْعَطِیَّةِ؛ (حكمت 132) روزی را به وسیله صدقه طلب كنید و كسی كه به گرفتن عوض باور داشته باشد به بخشش جوانمردی كند. »
«اِذا أَمْلَقْتُمْ فَتاجِرُوا اَللهَ بِالصَّدَقَةِ؛ (حكمت 250) چون تنگدست گشتید به وسیلة صدقه دادن با خدا معامله كنید.»

---

منبع: مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت علیهم السلام- سیّد جواد مصطفوی