مبارزه‌ی مسلحانه برای ایجاد حکومت اسلامی

حزب ملل یكی از نخستین گروههای مبارز مسلمانی

حزب ملل اسلامی نام یكی از نخستین گروههای مبارز مسلمانی است كه در مبارزه با حكومت پهلوی مشی مسلحانه را برگزیده بود. اعضای حزب جوانانی متدین بودند كه با انگیزه‌های دینی پا به میدان مبارزه مسلحانه با حكومت پهلوی می‌گذاشتند.
موسسان حزب ملل اسلامی در نخستین جلسات حزبی، برنامه‌ها و اهداف حزب را در زمینه‌های اقتصادی، قضایی، فرهنگی و سیاسی، در 65 ماده تصویب كردند. براندازی رژیم شاهنشاهی پهلوی و پایه‌گذاری حكومتی اسلامی، مهم‌ترین هدف بنیان‌گذاران این حزب بود. آنها آرمان برقراری حكومتی واحد میان تمام كشور‌های اسلامی را در سر داشتند.این حزب در اسفند 1340 به رهبری سیدمحمدكاظم موسوی بجنوردی و با یاری كسانی چون ابوالقاسم سرحدی‌زاده، محمد‌جوادحجتی كرمانی، سید‌محمد میر‌محمد صادقی، سید‌حسن طباطبایی، عباس دوزدوزانی، محمد‌كاظم سیفیان و سید‌اصغر قریشی پایه‌گذاری شد.
حزب ملل اسلامی برای رسیدن به اهداف خود سه مرحله را در برنامه خود گنجانده بود:‌ 1ـ مرحله ازدیاد و تعلیم 2ـ مرحله استعداد و آمادگی 3ـ مرحله ظهور.
در مرحله اول ایجاد هسته‌های اولیه حزب، عضوگیری و انسجام حزب مدنظر بود. در مرحله استعداد باید با ایجاد سازمانی نظامی، كلیه افراد آموزش نظامی می‌دیدند و پس از جمع‌آوری سلاح و مهمات، در مرحله سوم موجودیت حزب اعلام می‌شد و مبارزات مسلحانه و درگیری نظامی با رژیم پهلوی آغاز می‌گردید. مرحله ظهور، خود دارای سه مرتبه بود. در گام اول موجودیت حزب اعلام می‌شد. در مرتبه دوم عملیات تخریبی در دستگاههای مهم دولتی از قبیل مجلس، وزارتخانه‌‌ها و مراكز دولتی انجام می‌یافت و در نهایت آغاز مبارزه مسلحانه تمام عیار تا پیروزی و برقراری حكومت اسلامی مورد نظر حزب ملل بود.
حزب ملل اسلامی برای در امان ماندن از ضربات ساواك، ساختاری ویژه در نظر گرفته بود و قرار بود هر یك از اعضا از میان مقامات بالاتر حزبی تنها مسئول مربوطه را شناخته و از آشنایی آنها با دیگر مقامات بالاتر جلوگیری شود. در رأس نمودار سازمانی حزب ملل، رهبر و كمیته مركزی قرار داشت. كمیته مركزی چند شبكه را هدایت می‌كرد، هر شبكه از دو گروه و دسته تشكیل می‌شد. هر دسته دارای دو شاخه بود و هر شاخه در ذیل خود دو واحد داشت. هر واحد با دو مدرسه در ارتباط بود و در نهایت در هر مدرسه چند كلاس حزبی وجود داشت.
حزب ملل اسلامی، پیش از آنكه فعالیتهای نظامی و مبارزات مسلحانه خود را آغاز كند توسط شهربانی و ساواك كشف شد. شب بیستم مهر 1344، محمدباقر صنوبری یكی از اعضای حزب، در مأموریتی كه برای عضو‌گیری به شهر ری رفته بود، هنگام بازگشت در اواخر شب مورد سوء‌ظن مأموران شهربانی قرار گرفت و دستگیر شد و مورد بازرسی قرار گرفت. هنگامی كه آنها مشغول بررسی محتویات كیف‌دستی وی بودند، صنوبری در یك لحظه كیف را از دست آنها كشیده و حین فرار، آن را به بام یكی از ساختمانهای اطراف پرتاب كرد. نیرو‌های شهربانی، صنوبری، را دستگیر و كیف را نیز پیدا كردند. كیف حاوی مدارك حزبی و ماهنامه خلق بود. بدین ترتیب وجود حزبی مخفی برای مأموران مسجل شد. صنوبری، مدتی زیر شكنجه‌های مأموران مقاومت كرد تا دوستانش مخفی شوند و در نهایت نام یكی دیگر از اعضا و پس از آن آدرس دفتر مركزی حزب در خیابان ری به دست مأموران افتاد. با كشف دفتر مركزی، كلید كدها و رموز تشكیلاتی، نام افراد و دیگر اطلاعات محرمانه حزب، لو رفت. رهبر و دیگر اعضای حزب پس از اطلاع از موضوع، به كوههای دارآباد در شمال تهران رفته مخفی شدند اما مخفیگاه آنها نیز كشف شد و پس از درگیری مختصری كه در شب 24 مهر 1344 بین مبارزین و مأموران رخ داد و در نهایت همگی دستگیر شدند.
حكومت پهلوی خبر كشف حزب ملل اسلامی را برای انجام تحقیقات بیشتر سه ماه مسكوت گذارد. اخبار و جزئیات كشف و دستگیری اعضای حزب ملل در اواخر دی ماه 1344 در روزنامه‌ها منتشر شد و بازتاب وسیعی یافت.
محاكمه 55 نفر عضو حزب ملل اسلامی در دو دادگاه عادی و تجدید‌نظر برگزار شد رهبر حزب به اعدام و بقیه به حبسهای ابد و سه تا ده ساله محكوم شدند.
مدتی بعد با بازداشت یکی از اعضا و لو رفتن تشکیلات و عملیات، یک به یک اعضا بازداشت شدند. با اعلام حکم اعدام برای کاظم موسوی بجنوردی و زندان‌های طویل‌المدت برای اعضای حزب توسط دادگاه نظامی روند ماجرا تغییر کرد. علما و مراجع نجف، مشهد و قم نسبت به اعلام حکم‌های صادر شده اعتراض کردند و در نامه‌های جداگانه به شاه خواستار آزادی جوانان حزب ملل اسلامی شدند. مدتی بعد با افزایش فشارها، شاه حکم اعدام موسوی بجنوردی را شکست و او را به حبس ابد محکوم کرد. اغلب اعضای آن همچون کاظم موسوی بجنوردی، ابوالقاسم سرحدی‌زاده، میرمحمد صادقی، محمدجواد حجتی کرمانی، صنوبری، نیکوقدم، یوسف رشیدی و... به حبس ابد و زندان‌های طولانی مدت محکوم شدند.
حزب ملل اسلامی با اینكه بیش از چند سال دوام نیاورد و هنوز در مراحل اولیه شكل‌گیری بود كه متلاشی شد و راه درازی تا رسیدن به اهداف خود داشت، اما نگرانیهای مهمی برای رژیم پهلوی به دنبال آورد. حكومت وقت كه پس از انقلاب سفید با تبلیغات گسترده خود سعی داشت مردم را موافق با رژیم جلوه دهد و در سایه همین تبلیغات مبارزات اسلامی مذهبیون و روحانیت را ارتجاع سیاه می‌نامید و قیام 15 خرداد را به عوامل خارجی چون جمال عبدالناصر منسوب می‌كرد، از تشكیل چنین حزبی مخفی و مسلح، ضربه سختی خورد.
برخی از اعضای حزب ملل پس از آزادی از زندان فعالیتهای خود را از سر گرفتند و با تشكیل حزبی تحت عنوان «حزب‌الله» و با همان مواضع حزب ملل، مبارزات خود را ادامه دادند. برخی دیگر از اعضا نیز به سازمان مجاهدین خلق پیوستند. با نزدیك شدن به آخرین روزهای حیات حكومت پهلوی، دیگر اعضای حزب ملل اسلامی از جمله رهبر حزب از زندان آزاد و در كنار قیام مردمی قرار گرفتند.

---

منابع:موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی/تاریخ ایرانی