"نور" و "رنگ سایه‌ها"، بُنیانِ نقاشی‌های هوشنگ پزشک‌نیا

روز جمعه 14 مهرماه 1396، مراسم افتتاح نمایشگاهی از نقاشی‌های هوشنگ پزشک نیا در یکصد سالگی، این نقاش نوگرای ایران در گالری شهریور، با استقبال چشمگیری روبرو شد! هر چند، این نقاش تأثیرگذار، روند تحول‌های تعیین کننده‌ی نقاشی نوین ایران را ایجاد کرد. اما، جریان و فکری نو را، در نقاشی معاصر نیز بوجود آورد! و، خیلی زود، نقاب خویش، قلم و ادامة آفرینش‌های نوین خود را در خاک کشید!! اما، آثاری که از وی باقی مانده است، گویای قدرت تفکر تجسمی او. و، بیانگر قدرت خلق اندیشه‌های نوتر در رنگ شناسی و ارائه‌ی خلاقیت‌های محکم در ساختمان فرم‌ها و کمپوزسیون‌های بی‌بدیل او هستند.

هوشنگ پزشک نیا، دانش آموخته‌ی علوم تاریخ و جغرافی بود و در بیان اهمیت نگاه خلاقه و هنرمندانه‌اش، همین بس که، سیر تفکر هنرمندانه‌ی او، بر تمام سالیان نقاشی و نقاشانِ بعد از وی، تأثیری بسزا و چشمگیر، داشته است! و بسیاری از ابداع‌های نقاشی معاصر ایران، وامدار خلاقیت و کشف و شهودهای نواندیشانه‌ی هوشنگ پزشک نیاست. تفکیک‌های سطوح در نقاشی‌های "علیرضا اسپهبد"، خیال و نقش‌های اسطوره‌ای "قاسم حاجی زاده"، پدیدارنمائی‌های کاهگلی "مارکو گریگوریان" و تجریدگرایی‌های محض "سهراب سپهری" و همه‌ی ریشه‌ها و اندیشه‌های رنگ شناسانه‌ی «حسین زنده رودی» را هم، می‌توان به عبارتی سرشاخه‌هایی از خلاقیت‌های نقاشانه‌ی هوشنگ پزشک‌نیا داشت! و، نیز، حتی، پدیدارهای هندسی در آثار «پرویز کلانتری» را. و، حرکت‌های «نور» در نقاشی‌های «جعفر روحبخش» را. و، در کل، تمام بنیانهای تحول اساسی در دوره‌ی اول نقاشی معاصر ایران را می‌توان در بُن مایه‌ی نقاشی‌های هوشنگ پزشک‌نیا و تأثیر او، بر نقاشان بعد از وی، جستجو کرد!

در کنار، این آوردگاههای تازه، برای نحله‌ی نقاشان تجددگرا، که نگاه‌های خویش را بر شیوه و نگاه هوشنگ پزشک نیا تمرکز بخشیده‌اند، باید از ادراک هنرمندانه‌ی پزشک نیا بر نقاشی و منش‌های انسانی او نیز، حرفی تازه گفته شود!

او، هوشنگ پزشک نیا، نقاشی را از جمله روش‌هایی دانست که با ابداع شیوه‌های «جامعه‌شناسی رنگ» در آثارش، «زمانِ نور» و «زبانِ فرم‌های تازه» را با استیل خلاقه‌ی خویش و با بیان معنای تفکر انسان شرقی. که او، بود. نقاشی سه دهه‌ی، «20» و «30» و «40» ایران را تبیین نماید(1) و راهی تازه را برای نقاشان پس از خود ترسیم کند. و، با تأملی اندک و آشکارا، از حیث تحلیل جامعه شناسی، در می‌یابیم که نقاشی معاصر، پس از هوشنگ پزشک نیا، وامدار نگاه پیشرو و پدیدار شناسانه‌ی او، بوده است!. تا جائیکه، هوشنگ پزشک نیا را می‌توان در ردیف بزرگترین پدیدارشناسانِ «تحول‌گرا» در نقاشی معاصر و امروز ایران به حساب آورد.

رنگ و شدت ضربه‌های قلم و حرکت‌های خط در آثار هوشنگ پزشک نیا و تجربه‌ی عناصر بصری متشکل هر اثر، قادر هستند به تنهایی همه‌ی آثارش را مبنایی برای مطالعه و پژوهش‌هایی نو، در هنر معاصر قرار دهند.

طرح‌ها، در آثار. و، همچنین نقاشی‌های هوشنگ پزشک نیا و هر آنچه در این نمایشگاه پیش روی ما هستند در گالری شهریور.، همه، قسمت‌های نخست و پاره‌ای از آنها، دوره‌های میانی آثار نقاش هستند. که، شاید به عبارتی می‌توان گفت اینها، فقط پیش‌درآمدهای اندیشه‌ی خلاقه‌ی نقاش‌اند و این نمایشگاه، فاقد دوره‌های تکمیلی و بعدی آثار اوست!! و، این آثار، شاید به عنوان دلیل تحلیل و دلیل تحوّل بزرگ در صورت‌ها و تمهید تکنیک‌های این دوره از نقاشی نوین ایران. و، فقط قابل پژوهش و زمان بندی، برای این دوره‌ی خاص از آثار هوشنگ پزشک‌نیا باشند!(2)
 
بخش نخست نمایشگاه، صرفاً، تحلیل روش‌های جستجوگرایانه‌ی نقاش است. که، خود با جهان خویشتن داشته است! و، نیز صورتهایی‌ هستند از جهانی که نقاش در پی ادراک‌های مکاشفانه و خلاقه‌ی خویش، اینگونه، و با مناسبات جامعه شناسی نقاشی در دهه‌ی «20» و «30» اینچنین نو، پدید آورده است!


صورت‌های تمهیدی(3) و زمان‌بندی‌های آثار این دوره، خود شارحان مناسبی هستند، بر جدا شدن، تفکر نقاش، از دوره‌های ماقبل از خویش، و باز دلایلی هستند محکم، بر پیوندهای او با جهانی نو و با مضامینی گوناگون. که، تاریخ مند شدن نقاشی را، او با خلق این آثار، اینگونه پی ریخته است!

پرده‌هایی اینگونه، از آثار هوشنگ پزشک نیا، که با شناخت مبانی و پیدایش آموزه‌های او در بخش دوم نمایشگاه در نگاه مخاطب قرار می‌گیرد. تماماً در بیان شاکله‌های نقش و طرح و ادراک نقاش و ارائه‌ایی تازه از سویژکتیوها و شیوه‌های طرح نو در بیان و بنیانهای نقاشی‌های او می‌باشند. که، نقاش در تحلیل و تأثیر نقش زمان بر نقاشی‌هایش به اذعان او، خود بازگوینده‌ی معنای این دوره از آثارش بوده است! و، نیز، این ظهور، اوج ادراک در طرح‌ها و نقش‌هایش بوده است. که «افقِ استعلایی» انسان را، نقاش با خود. و، با فهم بنیادین معنا، در آثارش برای مخاطبان و برای نقاشان بعد از خویش، البته بصورت «ناکافی» و «نامطلوب»، تبیین ساختار کرده است! و، این ناکافی بودن! که، در واقع، تأثیر همان ضایعه‌ی وقوع مرگ نابهنگام نقاش است. و، همین نابهنگام بودن مرگش بود. که، آغازگر و مبنای کژ راهه‌هایی، در پس از او شد. و، در رسیدن به پاسخ همان پرسش آغازین و رفتن به سمتِ افق استعلایی نقاشی معاصر که، بنیانش را هوشنگ پزشک نیا در دوره‌های متفاوت آثارش بطور دقیق، پی‌ریخته است. که در نیمه‌ی راه با مرگ او به کژراهه رفته است. و، تا، امروز و اکنون!! نیز.

گرچه، ضربآهنگ‌های قلم و تجریدها و خلاصه انگاری‌های این نقاش. که، در هر دو دوره‌ی آثارش، در این نمایشگاه در کنار هم آورده شده است. بیانگر بنای عظیم و جذاب نگاه او، در درس گفتارهای رنگ‌هایش نیز هستند! اما، رفته رفته و تا به امروز. و، اکنون، فاصله‌ گرفتن از ابداع‌های او، نقاشی معاصر را در کژ راهه‌ای انداخته است که امروز در آن، تا این حد از تُهی مایگی و در ترجمان نقاشی و معنای نقاشی معاصر، اینچنین، مبتلابه آن هستیم(4).!!

هر چند، نقاشی امروز، سخت محتاج مطالعه‌ی عمیق، در مبانی پدیدارشناسانه در فرم و رنگ و طرح و ادراک‌های تاریخ مند نهفته در متن آثار هوشنگ پزشک‌نیا ست! اما، نکته‌ی حائزاهمیت دیگر، فهمِ اهمیتِ صورت وتمهیدتکنیک‌های نوین در نقاشی‌های اوست. تکنیک‌هایی که، حیات فکری او را از جهت بیان رویکردهایش به نقش و ایجاد حجم، در هستی شناسی رنگ، با آغازِ دوره‌ی سوم، در کارهایش پدیدار می‌سازد. که شرح و بسط دوره‌ی سوم آثارش را لازم است با مرکزیت یافتن «نور» و حاکمیت «رنگ سفید» در آثار و متدهای مکاشفانه‌ی، او که ترکیبی از شفافیت و صداقت انسانی نقاش در آثار این نقاش بی‌بدیل است. و امروزه به منزله‌ی میراثی بزرگ برای نقاشی معاصر ایران بحساب می‌آیند، و، لازم بازشناسی‌اند.

گالری شهریور، در حد امکانات و با مقدورات امروزاش، تنها توانسته است، زوایایی چند و اندک، از نگاه خلاقانه، پدیدارشناسانه،‌ تاریخ مند و تفکر زیبایی‌شناسانه‌ی هوشنگ پزشک نیا را که به عبارتی «ذات حقیقت» وجودی این نقاش، در تاریخ هنر معاصر است. را در نگاه و قضاوت مخاطب آگاه قرار دهد!!

همانطور که در بالا و به ایجاز در بیان مبانی رنگ و طرح در آثار هوشنگ پزشک نیا گفته شد، این دو دوره از آثار نقاش، فقط مبنای بنیاد تفکر نو در رفتن به سمتِ افق استعلایی و جامعه‌شناسی نقاشی نوین است. و نه آنگونه که تصوّر می‌شود، جامع و کامل نیست! است؟! بلکه در اینجا، برای سهولت، می‌توان به افق‌های فراروی نقاشی معاصر و اکنون ایران در بعد از هوشنگ پزشک نیا، یعنی همرنگ شدن با کژآفرینی‌ها را بازشناخت و فقط در این ساحت است که می‌توان دانست که هوشنگ پزشک نیا در طرحِ «پرسش حقیقت» و در ذات نقاشی‌معاصر، تغییری ایجابی، ایجاد کرده است! که، «نور» «در فهمِ حقیقتِ رنگ» بدور از ایجاز، در طراحی است. و، این نظر، یک تأکید بر اختصار رنگ، در آثار اوست. که، اکنون. و، تماماً نقاشی معاصر، در بعد از هوشنگ پزشک نیا، از این ادراک، تماماً تُهی و در حال انقراض از این معناست!

گالری شهریور، واقع در خیابان الهیه، خیابان خزر شمالی، بن‌بست هرمز، پلاک 9. از 14 مهر تا 12 آبان ماه 1396، میزبان نقاشی‌های هوشنگ پزشک‌نیا و بازدیدکنندگان آثار اوست.

پی‌نویس‌ها :

1- تمام نقل قول‌های معنایی که در این مبحث است، بر گرفته از آثار همین نمایشگاه است.

2- در این باره بنگرید به نقش مایه‌های پدیدار شناسانه‌ی رنگ در همین نمایشگاه هوشنگ پزشک نیا که در گالری شهریور، هم اکنون در نگاه مخاطب است.

3- نگاه کنید به تکنیک‌ها، ضربآهنگ‌ها و شیوه‌های خلق آثار، در نقاشی‌های هوشنگ پزشک نیا (همین نمایشگاه)

4- نقاشی‌ها، همه، ترجمان تصویری و تجسمی‌ی صورت و تمهیدهای تکنیک برتر، یعنی همان مبدع بودن است که در مشرب نقاش از پیرامون و جغرافیای خویش در طرح‌هایش، تمام آنها را با ترجمانی این چنین خلق کرده است که بنیان دگرگونی‌هایی تازه در نقاشی معاصر ایران است.

5- نگاه کنید به دو بخش «نخست» و بعد از آن، در آثار هوشنگ پزشک نیا که در این نمایشگاه فراهم آمده است، هر چند که نمایشگاه و طرح موضوعاتش منفک شده از صورتها و تمهیدهای تکنیک در آثار و همه‌ی دوره‌های کاری نقاش است.

6- برگرفته از گفتگوها و نظرگاه‌های نقاش که در کاتولوگ نمایشگاه آورده شده است.

---

منبع: هنر آنلاین