تبیان، دستیار زندگی

مستندهایی از جنس پول و پورن

مدتی است مستندهای اجتماعی با ورود به موضوعاتی که زمانی اسم بردن از آن هم خط قرمز محسوب می شد درحال تولید است. مستندهایی که به موضوعات روز جامعه می پردازد، اما همچنان پذیرش عمومی برای دریافت آنها وجود ندارد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
پول و پورن

هراندازه در فیلم ‌های داستانی عنصر خیال و تصور کمک کننده و جذاب باشد اما در مورد فیلم‌ های مستند این خود واقعیت است که اهمیت پیدا می کند و همانطور که از معنای مستند دریافت می شود به دنبال کشف و روایت یک واقعیت است.

در میان آثار مستند که هرکدام به فراخور گونه و سوژه ای که دارند دارای یک سری مولفه های خاص هستند، مستندهای اجتماعی به خاطر نزدیکی و همخوانی با زندگی روزمره مردم از اهمیت قابل توجهی برخورداند. معمولا رفتن سراغ سوژه های اجتماعی با وجود اینکه از دل یک واقعیت می آید اما حواشی و حساسیت هایی به دنبال دارد که با طی شدن یک دوره تب و تاب این حساسیت ها کم می شود. در سینمای داستانی با رشد تولید فیلم های اجتماعی، در حال حاضر این فیلم ها سهم زیادی از تولیدات سینمای ایران دارد و زمان زیادی است موضوعات اجتماعی به یکی از مهمترین سوژه های فیلم های سینمایی تبدیل شده است. اما اتفاق تازه در پرداختن به موضوعات اجتماعی جریانی است که در تولید مستندهای اجتماعی شکل گرفته و در چندسال اخیرآثار مستند قابل توجهی با سوژه های اجتماعی ساخته شده است که تعدادی در انتخاب و پرداخت سوژه اولین قدم های جدی در چرخه تولید مستندهای اجتماعی محسوب می شود.

مستندهای ممنوعه و غیرممنوعه


مستندهای اجتماعی به دلیل نزدیکی و ارتباط بی واسطه با متن زندگی مردم جامعه نیازمند یک سری مولفه های مشخص است که کار را نسبت به دیگر گونه های مستند سخت تر می کند. یکی از مهمترین مراحل در تولید یک مستند اجتماعی پژوهش و تلاشی است که مستندساز برای روایت بی طرفانه از موضوعش نیاز جدی به آن دارد و اگر نقص داشته باشد در بیان واقعیت موفق نمی شود. در پرداختن به سوژه های اجتماعی موضوعاتی مانند طلاق، اعتیاد، بزهکاری و... شاید کمتر مورد بحث و نظر باشند اما معمولا حساسیت ها زمانی مطرح می شود که سوژه هایی مانند موضوعات جنسی سوژه یک مستندساز شود، در اینجاست که علاوه بر برخی نهادهای رسمی، باورهای عمومی جامعه هم پذیرش پرداختن به این موضوعات را ندارد.
زمانی که سال 83 مسعود ده نمکی مستند «فقر و فحشا» را ساخت، حساسیت ها نسبت به این موضوع آنقدر بالا بود که بعد از فراهم نشدن امکان اکران فیلم، نسخه های بسیاری از این مستند در محافل عمومی به خصوص در دانشگاه ها دست به دست شد. مستندی که برای فضای عمومی جامعه چه از نظر موضوع و چه از نظر ورود یک فیلمساز به موضوعی ممنوعه دور از ذهن بود. در سال های بعد تولید مستندهای اجتماعی متوقف نشد، اما آنچنان اثرگذار و جدی نبود تا دو سه سال اخیر که تولید این آثار شدت گرفت. در اولین کارهایی که سراغ آسیب های اجتماعی رفتند موضوعاتی مانند کارتن خوابی، اعتیاد، طلاق مورد توجه قرار گرفت. در همین راستا نمایش مستند «آوانتاژ» ساخته محمد کارت با حضور کارتن خواب های بهبودیافته در جشنواره سی و پنجم فیلم فجر اتفاق تازه ای بود. کارت در این مستند سراغ کارتن خواب ها رفته بود.

اما آنچه کار مستندهای اجتماعی را سخت می کند پرداختن به موضوعات ممنوعه ای است که همیشه چه در مقام بحران چه در وضعیت هشدار و حتی در حالت آموزش محدودیت هایی برای پرداخت داشته است. از سال 94 چند مستند مانند «پشت صحنه»، «یک پیشنهاد ساده» و «خیال پرست» به شکل جدی سراغ موضوعات جنسی رفتند و «انقلاب جنسی» عنوان مستندی است به کارگردانی حسین شمقدری که زمان زیادی از تولیدش نمی گذرد. این مستند که در دو سه ماه گذشته در فضای اینترنتی توزیع شده است آزادی‌های جنسی را در ایران نمایش می‌دهد و با طرح جمله «امروز ما در ابتدای مسیری هستیم که غرب از ٢٠٠ سال پیش در راه آزادی‌های جنسی طی کرده‌ است»، با نگاهی متفاوت به زیست جنسی مردم هلند، فرانسه و اسپانیا تلاش می ‌کند مخاطب را نسبت به دنیای غرب آ‌گاه ‌تر کند.

بعد از توزیع این مستند نقدهایی به محتوا و نحوه ارائه این کار مطرح شد که بیشترین آنها نسبت به موضوع حساسیت برانگیز این اثر نقد داشت. مستند «انقلاب جنسی» در یک موسسه خصوصی به نام آرمان مدیا تولید شده است. در فاصله کمی از تولید و توزیع این اثر،بتازگی مستندی دیگر با نام «پول و پورن» با بیان موضوعی مهم درباره انهدام یک باند قاچاق دختران ایرانی به دبی تولید شده است که شرایط تولید و توزیعش نشان از توجه مسئولین به موضوعاتی دارد که زمانی خط قرمز محسوب می شد، توجهی که احتمالا نشان از پی بردن به اهمیت پرداختن به سوژه های اینچنینی است. مستند «پول و پورن» ساخته مهدی نقویان محصول مرکز فیلم مستند سوره است؛ نکته جالب در تولید این مستند تولید آن به سفارش یک نهاد دولتی است که اتفاقا در بعضی موارد نقدهای جدی نسبت به فیلم های سینمایی داستانی با سوژه های اجتماعی دارد.

روی خوش به مستندهای اجتماعی


محسن یزدی مدیر مرکز فیلم مستند سوره در مراسم رونمایی از مستند «پول و پورن» که هفته گذشته در حوزه هنری برگزار شد با اشاره به اینکه این مرکز درصدد ورود به کارهای اینچنینی است اعلام کرد تولید مستند های اجتماعی یکی از اولویت‌ های کاری این مجموعه محسوب می‌ شود و این مرکز بعد از نمایش این مستند آمادگی دریافت طرح ها، نظرات و نقدها را دارد. با توجه به تولید این مستند و فضایی که برای گفت و گو و تبادل نظر در مورد سوژه های اینچنینی مد نظر مسئولین مرکز فیلم مستند سوره است به نظر می‌رسد باید منتظر کارهای بیشتری از این دست باشیم. مستندهایی که باتوجه به رشد آسیب های اجتماعی تولیدشان می تواند اتفاق مبارکی باشد. البته در فرآیند تولید مستندهای اجتماعی بدون خط قرمزها و محدودیت های دست و پاگیر این سوال هم مورد توجه است که در تولید این آثار شرایط یکسان برای مستندسازان فراهم خواهد شد یا اینکه تنها عده ای اجازه ورود به این محدوده را دارند؟