تبیان، دستیار زندگی

تک فرزندی خطری برای نسل جدید

مساله ی تعداد فرزند بستگی زیادی به توافق همسران، برنامه ریزی آنها برای خود و کودک، ویژگی های شخصیتی، توانایی اجتماعی و اقتصادی و شبکه‌ی حمایتی خانواده آنها دارد و نمی توان برای همه‌ی خانواده‌ها نسخه واحدی پیچید.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تک فرزندی، والدین، روان شناختی،ازدواج ها موفق، افزایش سن، استرس، سلامت روان، سالمندی، سقط جنین، سرمایه های خانواده، شبکه های اجتماعی ، خانواده، جوان و ازدواج، ماهنامه خانواده شاد
 از طرفی، زندگی در جامعه ی روستایی و شهری متفاوت و همچنین نگرش کلان سیاسی- اجتماعی برای افزایش جمعیت به دلیل پیر شدن جمعیت کشورمان مطرح است که این نگرانی کاملاً بجا و درست است به طوری که طبق گزارش های بین‌المللی، جمعیت ایران با این نرخ رشد در 80 سال آینده به 30 میلیون نفر می رسد که بیش از نیمی از آنها افراد مسن هستند و خطرات امنیتی و اقتصادی فراوان کشور را تهدید خواهد کرد.

از سوی دیگر، افزایش جمعیت در یک اقتصاد پویا و رشدی و نه صرفاً اقتصاد وابسته به نفت معنا دارد تا زمینه برای نیروی کار و مصرف فراهم شود مخصوصاً در افراد دارای توانمندی‌های مالی، هوشی و اجتماعی متوسط به بالا که مهارت های زناشویی و فرزندپروری را هم یاد گرفته اند و گرنه افزایش جمعیت به هر قیمت ممکن است یا افزایش تقاضا برای کار و مسکن و بهداشت جسم و روان و امنیت، مانند شمشیر دولبه باعث افزایش فقر و بیکاری و تورم و رفتارهای پر خطر و مانع توسعه شود و البته هدف‌گذاری نرخ جمعیتی در مناطق مختلف کشور باید با یکدیگر تفاوت داشته باشد و نسخه ی واحد برای کل کشور داده نشود و برای جمعیت‌های شهری و روستایی تعاریف منطبق بر واقعیت آن جمعیت‌ها مطرح شود، مثلاً اگر در جمعیت روستایی حیات خانواده به تعداد فرزندان برای دامپروری، کشاورزی و... معطوف باشد، فرزندآوری متناسب رشدی خواهد بود به شرطی که در روستاها امکانات کاری، تحصیلی و رفاهی کافی ایجاد شود تا باعث مهاجرت افراد به شهر و تشدید مشکلات شهرنشینی و تورم نشود.

بدون لحاظ این دو مورد و فقط از لحاظ علمی معایب و محاسن تک فرزندی، کم فرزندی و چند فرزندی را مقایسه خواهیم کرد.

- نگاه جمعیتی
در این خصوص گاهی مقالات بسیار ضد و نقیض وجود دارد و نتایج تحقیقات با یکدیگر همخوانی ندارد که نشان دهنده ی این است که بحث جامعه شناسی در هر جمعیتی هم مطرح است. در ضمن اساس کار نوع تربیت والدین است که در صورت الگوهای تربیتی نادرست، در روند شکل گیری شخصیت آثار منفی می گذارد نه تعداد فرزندان هر چه تعداد فرزندان، مخصوصا از دو فرزند بیش‌تر شود، به دلیل ناسازگاری های بین کودکان و احتمال ایجاد رقابت های ناسالم در جلب توجه والدین و تقسیم امکانات مالی و عاطفی و رضایت نداشتن کودکان از این تقسیم و دعواهای زیاد در کودکی که باعث می شود احتمالا بزرگسالان بعد از ازدواج دچار سردی عاطفی خواهری و برادری شوند و نیز ناتوانی والدین در اکثر موارد در برقراری عدالت بین کودکان مخصوصا از دید کودکان و ایجاد حس لجبازی یا کشمکش بین والد- کودک مثل واکنش شب اداری و مکیدن انگشت و کتک زدن بچه تازه دنیا آمده یا بی توجهی به آن و ناتوانی کودک در مدیریت بهنجار این موارد مخصوصا در کودکان دشوار و نیز فرسودگی بیش از حد والدین در رسیدگی به این خواسته ها و تعارضات و فراموشی حقوق انسانی خود در اکثر مواقع، حس نشاط و رضایت در شبکه ی خانواده کاهش می یابد که البته باز هم به روش تربیت خانواده بستگی دارد و فقط تعداد فرزندان ملاک نیست.
به عبارت دیگر، شکل‌گیری شخصیت افراد با ژنتیک و تربیت والدین ارتباط مستقیم دارد نه تعداد فرزندان، هر چند تعداد بیش‌تر از پتانسیل های واقعی خانواده و والدین، ممکن است مهارت های والدین را هم تحت تأثیر قرار دهد. در ادامه، نگاهی می اندازیم به مزایا و معایب روان شناختی تک فرزندی.

- برخی نگاره های تک فرزندی

1- توانایی های زبانی
تک فرزندان به دلیل تعامل ارتباطی بیشتر با والدین، دایره لغات وسیع تری نسبت به کودکان دیگر دارند. هر چند در صورت چند فرزندی، کودک به دلیل یادگیری از برادر و خواهر بزرگ تر خود می تواند در سنین پایین تری ضمایر و مفاهیم پیچیده را به کار ببرد و نیز زبان را راحت تر از برادر و خواهر خود یاد بگیرد.

2- توانایی های فکری و شناختی
تک فرزندان یا خانواده های کم فرزند، به دلیل ارتباط بیش تر از با والدین و بزرگ شدن بین بزرگسالان، به نوعی به بلوغ اجتماعی زودرس می رسند یعنی زودتر از کودکان دیگر رفتار بالغانه و بزرگسالانه از خود نشان می دهند و اکثراً منطق گرا و تحلیل گرا هستند. آنها زندگی اجتماعی موفق تری دارند و اکثراً صاحب شغل های رده بالا هستند و ازدواج های موفق تری دارند. البته بعضی مقالات ذکر می کنند این استقلال اجتماعی بیش‌تر ظاهری است و در قبال والدینی شکل گرفته که در برابر خواسته های آنها معمولا کوتاه آمدند و مراقبت بیش از حد والدین و وابستگی زیاد والد و کودک باعث به خطر انداختن استقلال اجتماعی آنها می شود و چون به نوعی مرکز توجه و محبت بوده اند، به محض ورود به اجتماع و عدم دریافت و بازخورد محبت والدین، ممکن است دچار سرماخوردگی و یاس شوند. به عبارت دیگر، از اجتماع هم توقع رفتار حمایتی والد دارند و وقتی این حمایت دیده نمی شود، دچار درماندگی می شوند.

3- توانایی های روانی
خانواده کم فرزند و فرزندان اول به‌خصوص تک فرزند، افرادی حمایتگر و تشویق کننده ی دیگران هستند و در قبال خود و خانواده و دیگران احساس مسوولیت می کنند. به دلیل وابستگی بین فردی وقت کم‌تری را با دوستان سپری می کنند و دوستی های آنها محدود ولی عمیق است. آنها افراد وابسته ای نیستند ولی در روابط محتاطانه عمل می کنند. البته بعضی مقالات برخلاف این قضیه نشان می دهند این افراد مهارت‌های ارتباطی ضعیفی در خصوص همسالان خود دارند که البته با افزایش سن بر طرف می شود.
در ضمن این افراد گرایش به بازی های انفرادی دارند و بیشتر پای تلویزیون و رایانه هستند و به انزوا و گوشه گیری تمایل دارند. همچنین به دلیل وابستگی زیاد به والدین، دچار اضطراب جدایی هستند که مخصوصا در زمان مدرسه و جدا نشدن راحت از والد خود را نشان می دهد. در ضمن این کودکان به دلیل حس نکردن بازی و رقابت و دعوا با برادر و خواهرهای خود و یاد نگرفتن مدیریت این گونه هیجان‌ها، از لحاظ مراتب رشد روانی - اجتماعی و شکل گیری شخصیت ممکن است شخصیت ضعیف و شکننده ای داشته باشند و نتوانند فشارهای روانی را تحمل کنند و گاهی دچار سرخوردگی اجتماعی شوند زیرا همیشه از والدین حمایت و تأیید گرفته اند ولی اجتماع با زبان دیگری با آنها برخورد می کند.

همچنین حساسیت بیش از حد والدین به رفتار و گفتار تک فرزندان ممکن است آنها را توجه طلب و انحصارطلب بار بیاورد و خانواده را فرزند سالار کند. تک فرزندها احتمالا غالبا نه همه، خودخواه، خودمخور، سلطه جو، کم طاقت تر و کم تحمل تر هستند. آنها به دلیل رسیدگی بیش از حد والدین، سازش، تعامل، گذشت، همیاری و همکاری را یاد نگرفته اند و بُعد انسانی و اخلاقی آنها به دلیل ورز نیامدن در یک محیط رقابتی با سایر فرزندان احتمالا رشد نایافته تر است.

ضربه ی عاطفی و اضطراب آنها نیز به دلیل از دست دادن یکی از والدین یا هر دو خیلی سنگین تر است و در آن شرایط تنهایی و بی پناهی آزارشان می دهد که البته باز تمام این مصدایق به روش تربیتی خانواده و شخصیت فرد نیز بستگی دارد.

4- احساس رضایت از زندگی
اثبات شده خانواده های کم جمعیت شادتر هستند و با افزایش تعداد فرزندان، شادی کم تر می شود. البته رضایت و شادی والدین هم بیش تر است زیرا تک فرزندان با تمرکز و توجه عاطفی و مادی والدین و تقسیم نشدن منابع مالی عاطفی خانواده بین فرزندان، بیش ترین خدمات را در این خصوص می گیرند. والدین هم با انرژی کم تر و وقت بیش تر و تمرکز روی کودک، هم در تربیت او موفق تر هستند و هم می‌توانند به تفریحات و خواسته های خود برسند.

به دلیل نبود فرزندان دیگر و کاهش تعارضات و ناسازگاری های موجود بین فرزندان و والدین، آرامش بیش تری در خانواده های کم جمعیت دیده می شود. در ضمن هزینه های مادی و معنوی کم تر و کنترل راحت‌تر هم مزید بر علت است. هر چند مقالات دیگری هم نشان داده والدین تک فرزند گاهی حتی بیش‌تر از خانواده های چند فرزند به دلیل حساسیت روی تک کودک خود، انرژی و وقت می گذارند و این کودکان نگرانی های زیادی برای والدین از جهت تربیتی و رشدی ایجاد می کنند.

به دلیل تمرکز همه جانبه ی والدین بر آنها، هم والدین و هم کودک زیراسترس این نوع روش و انتظار نامتعارف از والد خوب بودن و کودک خوب بودن، شادی و آرامش واقعی نخواهد داشت.

5- سلامت روان
خانواده‌های کم جمعیت، از لحاظ سلامت روان مشابه چند فرزندان هستند و حتی وضعیت بهتری هم دارند. هر چند عملکرد خانواده و نوع تربیت نقش اساسی در سلامت روان دارد نه تعداد فرزندان. البته به دلیل توقع بیش از حد از تک فرزندان، گاهی آنها استرس و فشار روانی زیادی را در خصوص نتایج رشدی، تحصیلی و شغلی حس می کنند.

6- والدین با تجربه
بچه های دوم و سوم از امتیاز تجربه قبلی والدین در تربیت کودک برخوردار هستند.

7- از بین رفتن نسل فامیلی
به خاطر نبود برادر و خواهر، عملاً تا نسل بعد خبری از عمه، عمو، خاله و دایی نخواهد بود و باعث کاهش روابط خانوادگی و شکل گیری شبکه اجتماعی فردی می شود.

8- آسیب روانی و معنوی
احتمال آسیب های فراوان روانی و معنوی در اثر بیماری یا مرگ خانواده کم فرزند و بویژه تک فرزند بسیار بیش تر است.

9- شبکه خانوادگی حمایتی
در صورت مرگ والدین، اتکا و حمایت اجتماعی خواهر و برادر در تک فرزند وجود ندارد.

10- نبود افق روشن برای کهنسالی
در خانواده ی کم جمعیت به خصوص تک فرزندان، اطمینان خاطر کم تری از نظر عاطفی برای حمایت در سالمندی والدین وجود دارد.

11- احتمال افزایش سقط
تک فرزندی باعث به هم خوردن توازن جمعیتی زن و مرد به دلیل ترجیح یک جنس و احتمال رفتارهای پر خطر مانند سقط های غیرقانونی می شود.

12- کودکان وابسته به سرمایه های خانواده
خانواده های کم جمعیت بویژه تک فرزندان اکثراً زندگی اجتماعی موفقی دارند ولی اگر این کودکان به دلیل اتکا به تک فرزندی و دارایی والدین، انگیزه ی رشد و پیشرفت خود را از دست بدهند، عواقب زیاد اجتماعی و روان شناختی خواهد داشت.

13- تعداد همه چیز نیست
تک فرزندی و چند فرزندی ضامن حمایت و پشتیبانی از والدین در سنین کهولت نیست و کاملاً به تیپ شخصیتی فرزندان و شبکه‌ی اجتماعی حمایتی ای که با آن ارتباط دارند، بستگی دارد.

منبع : ماهنامه خانواده شاد
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.