تبیان، دستیار زندگی
ست ابو الحسن علی بن عبید الله مشهور به شیخ منتخب الدین رازی معروف به صاحب فهرست یكی از بزرگان علما و محدثین شیعه در قری ششم هجری است. او دانشمندی فاضل و محدثی صادق بود از احفاد ابن بابویه قمی است. پدرش مُكنّی به شیخ ابوالق...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ابو الحسن علی بن عبید الله مشهور به شیخ منتخب الدین رازی معروف به صاحب فهرست

ابو الحسن علی بن عبید الله مشهور به شیخ منتخب الدین رازی معروف به صاحب فهرست یكی از بزرگان علما و محدثین شیعه در قری ششم هجری است. او دانشمندی فاضل و محدثی صادق بود از احفاد ابن بابویه قمی است. پدرش مُكنّی به شیخ ابوالقاسم فرزند ابومحمد حسن فرزند زاده حسین بن علی بن بابویه قمی است و ترجمه حسین بن علی و محمد بن علی كه آن دو بزرگوار به دعای حضرت صاحب ارواحنا فداه متولد گشتند. از دعاهای حضرت عسکری علیه السلام به ابن بابویه ضمن توقیعی این جمله به چشم می خورد: « وفقك الله لمرضاته و جعل من صلبك اولاد الصالحین» ترجمه صفحه شش منتخب الدین حفید ابن بابویه مشمول این دعای حضرت و مصداق كاملی است در اثبات استجابت دعای آن بزرگوار زیرا خاندان ابوالحسن علی بن بابویه قمی از افتخارات بزرگ مكتب ما در طول تاریخ هستند. اینها دودمانی عالم و محدثانی صادق و شیعیانی عاشق بودند. منتخب الدین از حضور والد فاضل خویش ابوالفتوح رازی، سید راوندی، قطب راوندی، سید مرتضی و سید مجتبی رازی، امین الدین شیخ طبرسی، عمادالدین طبرسی و بعضی از دانشمندان اهل تسنن استفاده ها نموده و از گلزار باغهای مختلف گلها چید و توشه های زیادی برگرفت. شیخ فقیهی محدّث و عالم به علم رجال و حدیث بود و در مسیر جمع آوری سخنان معصومین علیهم السلام مسافرتها نمود، زحمتها كشید، خون دلها خورد تا از هر محفلی و از حضور هر عالمی احادیثی جمع آوری نمود. یافعی (رافعی) معاصر او كه خود از علمای بزرگ اهل تسنن است می گوید: او شیخی است قهار پهلوان حدیث و اخبار و از جهت حفظ و ضبط احادیث در این عصر كم نظیر است. دانشمند فقه و حكمت یعنی میرداماد می نویسد: روایات شیخ منتخب الدین از لحاظ سند با شش واسطه به جدّ او ابن بابویه قمی معاصر نواب اربعه منتهی می شود. سپس اضافه می كند شیخ امامی مؤفق و موثق امین احادیث اهل بیت از دودمانی اصیل و محدث بود. علامه مجلسی در مقدمه بحارالانوار صاحب ترجمه را از مشاهیر محدثین و موثقین آنها برشمرده و سپس از قول شهید ثانی در اوصاف شیخ جملاتی زیبا دارد. علامه اضافه می كند كتاب فهرست او شهرت جهانی دارد. صاحب روضات الجنات می نویسد: «رافعی قزوینی یکی از دانشمندان معروف اهل تسنن از شاگردان شیخ منتخب الدین است وی می گوید شیخ به حد كمال در ضبط احادیث و حفظ و جمع آوری آن موفق بود. آنچه می بایست یادداشت می كرد و در این فن دانشمندی كم نظیر بود. رافعی در شرح حال استادش می نویسد بعضی او را به تشیّع نسبت می دهند. پدران او كه از اهالی قم بودند شیعه مذهبند. پس از نقل این قول مخصوصاً صاحب روضات می نویسد: شیعه بودن شیخ منتخب الدین از آفتاب روشنتر است اما جوّ آن زمان ایجاب نموده است در تقیّه به سر برد و ضمن مسافرتها به بلاد مختلف از اعلام فریقین در جمع آوری احادیث به هدف نزدیكتر بوده و از كتاب فهرست و دیگر آثار او به خوبی نمایان است كه این فهرست به اعلام بعدی ما امثال مجلسی ها كمك شایانی نمود. یکی از آثار معروف او كه به وسیله وارثان خودش و به خط او به دست ما می رسد كتاب اربعین اوست كه این كتاب را به احتمال زیاد امثال رافعی ندیده اند. كتاب اربعین شیخ در فضائل خیرالاوصیاء مولای متقیان و فرزندان آن حضرت روحی و ارواح العالمین لهم الفداء به رشته تحریر رفته و در داستانی به نقل از محدث نوری و شاگرد او محدث قمی ذیلاً از این كتاب اربعین درج می نماید. شیخ منتخب الدین ولادتش به سال 504 و وفات او در سال 585 بوده و احتمالاً در شهر ری مدفون است.
حاج میرزا حسین نوری در كلمه طیبه به نقل از كتاب اربعین شیخ منتخب الدین داستان جالبی نقل می كند (محدث قمی در فواید به نقل از شاذان و سید مدنی از كتاب تحفة الابرار علامه مجلسی در جلد نهم بحارالانوار به اسناد متعدده از ابراهیم مهران كه این ابراهیم گوید:) در همسایگی ما مردی كاسب از شیعیان به نام ابوجعفر فامی سالها به كسب مشغول بود. اكثر مشتریان از داد و ستد او راضی بودند و بعض مشتریانی كه نسیه می بردند در دفتر می نوشت. بعضی سادات و علویان كه از او جنس می خریدند همین كه حس می كرد در جیبش بهایی نیست به او می گفت اشكال ندارد، بفرمائید. هر وقت دارید لطف می كنید. سپس به غلامش می گفت در دفتر به حساب مولا علی علیه السلام فلان مبلغ بنویس. سالها گذشت و به همین منوال بود تا با گذشت ایام از طرز داد و ستد او شخصی از نواصب كه گاه گاه از او جنس می خرید متوجه مطلبی می شود تا در اواخر كار در دوران پیری بدهی بعض طلب كاران خود را از دفتر استخراج می كرد و هر كدام در قید حیات بودند مطالبه و در صورت وفات و عدم دسترسی به وارث نام او را قلم می گرفت. در حین حسابرسی شخص ناصبی كه به مولا ارادتی نداشت و از ماجرای نسیه دادن او به سادات مطلع بود از روی طعنه به او گفت: چه كردی با بدهكار بزرگ خود علی بن ابیطالب! وی از سرزنش او غمگین شد جواب نداد، حجره را بست و مستأصل به خانه خویش رفت. همان شب در عالم رؤیا خواب می بیند كه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با حسنین علیهما السلام به منزل او وارد شدند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پس از ورود از فرزندش سراغ امیرالمؤمنین علیه السلام را گرفتند و فرمودند: پدرتان كجاست؟ بلافاصله امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شدند و به خیرالبشر فرمودند: چه امریست پیامبر عزیز می فرماید: بدهكاری خودت را به این مرد برگردان مولا امیرالمؤمنان بلافاصله كیسه صوفی سفید رنگی به دست آن مرد می دهند. سپس رسول خدا به او می فرمایند احسانت را در حق فرزندان من قطع مساز و دیگر به تو فقر و پریشانی نرسد. مرد از خواب بیدار شد در حالی كه همان كیسه صوفی در دست او بود به همسرش می گوید خوابی یا بیدار؟ جواب داد بیدارم، به او می گوید چراغ را روشن كن چون نظر می كنند در آن كیسه هزار اشرفی موجود می بینند، زن اندیشید كه مبادا شوهرش در حال تهیدستی مال غیری به خانه آورده كه شوهر در جواب سؤال زن ماجرای روز گذشته و خواب شب را بازگو نمود و تا آخر عمر پریشانی به او روی نیاورد. العهده علی الراوی یعنی جناب شیخ منتخب الدین رازی. این داستان كار بسیار كوچكی است از آن سروران بزرگ. مشابه این داستان در بیداری برای فضلای عادل و بعض شیعیان به وقت ضرورت و مصلحت و به هنگام كمال اضطرار مستقیم و غیر مستقیم در حرم ائمه اطهار علیهم السلام بکرّات مشاهده شده كه هزاران بینوا به نوا و صدها معلول و بیماران صعب العلاج شفا یافته اند كه در كتب مختلف درج است و امثال این كرامتها دهان به دهان ما را به تواتر رسیده است.