فضل بن حسن بن فضل معروف به شیخ طبرسی

فضل بن حسن بن فضل معروف به شیخ طبرسی یكی از علما و مفسرین بزرگ اسلامی در قرن ششم هجری است. امین الدین مفسری محقق و مدقق بود كه در فقه و حدیث و رجال ادبیات و لغت مهارت داشت. آغاز جوانی را در مشهد مقدس سرگرم تحصیلات بود و سالهای متمادی در رشته های مختلف علمی و فنون تفسیری كوشش می نمود. مراتب علمی او بیشتر از مكتب ابو علی طوسی ( مفید ثانی ) شیخ منتخب الدین رازی جدّ صاحب فهرست و ابوالوفای رازی نصیبش شد. امین الدین بیست و پنج سال از بهترین ایام خود را در شهر سبزوار به تدریس دانشجویان دینی و تأ لیف و تحقیق گذرانید و اغلب علمای بزرگ آینده از شاگردان وی می باشند.
علامه امینی در شهداء الفضیله می نویسد: ( امین الاسلام معروف به شیخ طبرسی پرچمدار علم و آیت هدایت بود. وی از برجسته ترین زعمای دین و پیشوایان مذهب شیعه به شمار می آید. تفسیر وی به مجمع البیان به تنهائی كافیست كه دریای فضل و تبحر علمی او را بنمایاند تفسیری كه نور حقیقت می بارد و پرتوی دانش و بینش وحی الهی می تابد كتابی كه هیچ كس از آن بی نیاز نتواند بود. همچنین تفسیر مختصرش به نام جامع الجوامع نیز بسیار ارزنده است)، كتب دیگرش اعلام الوری، الوسیط، الوجیز، الوافی (در تفسیر )، تاجع الموالید، آداب دینیه، كنوز نجاح، معارج السئول، اسدارالائمه، نورالمبین، حقائق الانوار، عمده اصول دین، عمده فرایض و نوافل، شواهد و جواهر همگان از آثار ارزنده و سودمندی است كه دالّ بر مراتب كمال و احاطه علمی او دارد . بعضی از مشاهیر شاگردان امین الدین طبرسی عبارتند از: سید فضل الله راوندی ، قطب راوندی ، ابوالفتوح رازی، منتخب الدین رازی، ابن شهر آشوب مازندرانی، شاذان قمی، سید ابومحمد قائنی، سید شرفشاه و حسن بن فضل... اعلام و مراجع فوق از امین الدین نقل روایت دارند. شخص اخیر مرحوم حسن بن فضل آقازاده شیخ طبرسی صاحب كتاب مكارم الاخلاق از فضلای بزرگ عصر خویش بوده كه وی و دودمان او یادگاری ارزنده از پدر مفسر خویشند دلیل عرضم مرحوم افندی صاحب ریاض العلماء می نویسد. علامه طبرسی و فرزند او رضی الدین و نوه او علی بن حسن صاحب مشكوة الانوار و سایر خاندان آنها همگی از بزرگان علما و اهل فضل و ارباب كمال بودند. طبرسی را اغلب منسوب به طبرستان (مازندران) و بعضی منسوب به تفرش (نزدیك آشتیان ) می دانند.
علامه نوری صاحب مستدرك و علامه خوانساری صاحب روضات الجنات همچنین علامه امینی صاحب الغدیر ( در شهداء الفضیله ) می نویسند: « امین الدین طبرسی در آخر عمر شهید از دنیا رفت نهم ذی حجه 548 » از مطالعه تاریخ ایران ( و همچنین كامل ابن اثیر ) چنین استفاده می شود كه در سال 547 طائفه غزان كه از عمّال ستمگر سلطان سنجر سلجوقی به تنگ آمدید به نواحی خراسان ( مرو، طوس ) و بعضی بلاد دیگر هجوم سختی نمودند و در این حمله عدّه زیادی از رجال وعلما و مردم ایران مظلومانه شهید شدند ( زنان نیز به اسارت رفتند) من جمله یكی از شخصیتهای بزرگ علمی كه در این حمله شهید شد امین الدین طبرسی بود بعضی نوشته اند سالها قبل از شهادت به سكته ناقصی وفات كرد. پس از دفن در قبر به هوش آمد نذر كرد اگر از این مهلكه نجات یابم تفسیری بر قرآن مجید بنویسم. در دم نباشی او را بطمع كفن از قبر نجات داد و تفاسیر فوق الذكر را به رشته تحریر درآورد. خواننده عزیز بعضی صاحب تراجم علما این موضوع را ذیل ترجمه ملا فتح الله كاشانی صاحب تفسیر منهج الصادقین نوشته اند. در خاتمه مشهد كه مشرف می شود در اول خیابان طبرسی قبر او را جنب فلكه حضرت زیارت می فرمائید.