صاحب بن عباد

در شانزدهم ذیقعده سال 326 هجری قمری و در شهر «اصطخر» فارس كودكی پا به عرصه دنیا گذاشت كه بعدها از جمله علماء بزرگ شد. ( برخی سال تولد او را 324 و برخی 320 نقل كرده اند و مكان تولدش را برخی طالقان، قزوین و یا دیلم دانسته اند). این كودك را «اسماعیل» نام نهادند. كنیه اش «ابوالقاسم» بوده است، اگر چه فرزندی به نام قاسم نداشته تا او را به این كنیه بخوانند.
او به دو لقب «صاحب» و «كافی الكفاه» شهره است. او را از این جهت صاحب می خوانند كه مصاحب و شاگرد «ابوالفضل ابن عمید وزیر» بوده و یا مصاحب «امیر موید الدوله دیلمی» بوده است.
صاحب بن عباد در مدت نزدیك به شصت سال عمر خویش توانست علوم فراوانی را كسب نماید. وی در علوم تفسیر، فقه و حدیث، كلام (اصول دین)، لغت عرب، صرف و نحو، عروض (میزان الشعر)، نقد ادبیات عرب، تاریج رجال و طب متجر بود و در بسیاری از آنها سر آمد زمان خویش بود. از ویژگیهای بارز او احترام به علما بود. وی كه وزارت سلاطین دیلمی را از پدر به راث برده بود، همیشه علما را احترام و به امور ایشان رسیدگی می كرد.
وی علاوه بر تربیت شاگردانی خبره، تألیفاتی هم داشته است كه برخی از آنها موجود است و برخی هم مفقود شده است.
مهمترین حركت او ترویج مذهب حق شیعه بوده است. تا زمان او مذاهب چهارگانه اهل سنت در بسیاری از دیارهای مسلمانها حاكم بوده است. او با استفاده از قدرت علمی و وزارت خویش به این مهم پرداخت و مذهب شیعه را رواج داد و از همین جهت است كه او را مروج مذهب شیعه می دانند.
و سرانجام چراغ عمر او در شب جمعه ششم یا بیست و چهارم ماه صفر سال 385 هجری قمری خاموش گشت. هم اكنون مرقد او در شهر اصفهان، زیارتگاه مومنین است و مشهور است كه هر گاه كسی به زیارت او برود بعد از هفت روز پس از زیارت خبر خوشی به او می رسد.
اقتباس از كتاب هدیة العباد فی شرح حال صاحب بن عباد، تألیف آیة الله شیخ عباسعلی ادیب رحمة الله علیه.