چگونه کودکی صبور تربیت کنیم ؟

صبر به معنای مقاومت انسان در برابر سختی ها، ناامنی‌ها و ناکامی‌هاست؛ به نحوی که شکایت از آن نداشته باشد در قرآن کریم بارها به این رفتار، توصیه و در برابرش پاداش قرار داده شده است؛ برای نمونه آیه زیر:
«صبر فإنّ الله لا یضیع أجر المحسنین»؛
شکیبایی کن که یقیناً خدا پاداش نیکوکاران را تباه، نمی کند.
تربیت کودک صبوری که بتواند به زیبایی از مشکلات استقبال کند، شاید مشکل باشد، اما اگر والدین در این مسیر حوصله به خرج دهند، می توانند فرزندی صابر را پرورش دهند. تربیت چنین کودکی از آن جهت مهم است که بالا رفتن توان تحمل سختی ها باعث شده فرد در هنگام بروز مشکلات، بر خود مسلط باشد، به خوبی فکر کند و بهترین اقدام را انجام دهد.
ژان ژاک رو سو در این باره می نویسد:
اگر سعی داشته باشید تمام ناراحتی‌ها را از آن‌ها دور کنید زمینه تیره‌روزی بیشتری برای فردای آن‌ها فراهم خواهید کرد؛ یعنی آن‌ها را نازک نارنجی و رفیق القلب بار می‌آورید و این شیوه متفاوت از شیوه پرورش مردان واقعی است، برای این‌که طفل، سعادت‌ها و نعمت‌های بزرگ را درک کند باید با رنج‌های کوچک آشنا شود. این فطری بشر است. اگر جسم زیاد در آسایش باشد، روح فاسد می‌شود کسی که درد و رنج را نشناسد. نه لذّت شفقت را خواهد فهمید و نه حلاوت ترحم از چنین کسی قلبش از هیچ چیز متأثر نخواهد شد و بدین سبب قابل معاشرت نخواهد بود مانند دیوی خواهد بود. در میان آدمیان.

بنابراین، آنچه کودک را مقاوم بار می آورد، زمینه‌سازی برای برخورد با مشکلات و تعارض‌هاست. طفل باید در زندگی طعم تلخ سختی را بچشد و شیوه مقابله با آن‌ها را بیاموزد تا بتواند با انبوهی از تجربیات قدم در اجتماع بگذارد.

راه‌های صبور ساختن فرزندان
پدر و مادر چگونه می توانند کودکی که دائماً بهانه گیر است و تحمل سختی‌های کوچک را ندارد. صبور و بردبار پرورش دهند؛ رعایت نکته های زیر می تواند کارگشا باشد:

خوردن خرما: اگر مادر، اولین چیزی که بعد از زایمان می خورد خرما باشد، فرزندش صبور خواهد شد؛ رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود:
اولین چیزی که زن زاییده باید بخورد رطب است، چنان‌که حق تعالی به حضرت مریم (علیه السلام) فرمود که بعد از زاییدن حضرت عیسی (علیه السلام) رطب بخورد.
گفتند: اگر وقت رطب نباشد چه کند؟
فرمود: نُه دانه خرما از خرماهای مدینه بخورد و اگر نباشد نُه دانه از خرماهایی که باشد بخورد به درستی که حق تعالی می فرماید: به عزّت و جلالم سوگند هر زنی تازه زاییده اگر رطب بخورد فرزند او را بردبار می گردانم.

الگو بودن پدر و مادر: اگر پدر و مادر در برابر مشکلات کوچک و بزرگ، صبور باشند بر کودک آثار مهمی خواهد داشت؛ مثلاً اگر پدر، در برابر خراب شدن وسیله ای کوچک، به مادر گلایه کند. این عمل، کم طاقتی او را می رساند. کودک در این لحظه چه نتیجه گیری خواهد کرد؟ این که به خاطر کوچک ترین مسئله نباید صبر و سکوت را انتخاب کند؛ بلکه باید با غُرغُر کردن، اعتراض خود را نشان دهد.
یا وقتی آنتن تلویزیون قطع می شود یا هنگام انجام فعالیت‌های خانه، اگر والدین لب به اعتراض بگشایند و کم طاقتی خود را ابراز کنند، آیا کودک نیز آموزش خوبی می بیند؟
 قرآن کریم می فرماید: (سوره آل عمران، آیه 20). ای اهل ایمان [در برابر حوادث] شکیبایی کنید و دیگران را هم به شکیبایی وا دارید [چه در حال آسایش و چه در بلا و گرفتاری] با یکدیگر پیوند و ارتباط برقرار کنید و از خدا پروا نمایید تا رستگار شوید.
این آیه شریفه، هم مومنان را به شکیبایی دعوت کرده، و هم دستور داده دیگران را دعوت به صبوری کنید، لذا والدین باید در هنگام رویارویی با مشکلات زندگی، چه بزرگ و چه کوچک، چه هنگام آسایش و چه سختی، با عمل و گفتار، فرزند خود را به صبر و بردباری دعوت کنند.
در روایتی آمده است که لقمان حکیم فرزند خود را این چنین به صبر در مقابل شدائد دعوت می کرد:
فرزند عزیزم! همواره نفس خود را به ادای وظایف شخصی و انجام کارهای خویش الزام کن و جان خود را در مقابل شدائدی که از ناحیه مردم می رسد به صبر و بردباری وادار نما... فرزند من! تو مانند یک کارگر اجیر هستی، در برابر کارهایی که به آن مأمور شدی و در مقابل انجام کارها به تو وعده پاداش داده شده است؛ اینک کارت را انجام ده و اجرت را بگیر.
انجام دادن کارها: برای انجام دادن وظایفی که در خانه بر عهده کودک گذاشته شده مثل «تمیز کردن اتاق خودش» یا «جمع کردن اسباب بازی‌ها» صبور باشید و خود به این کار اقدام نکنید. باید کودک عادت کند که برخی از کارها لذّت بخش نیستند و سختی دارند. لذا برای او زمان تعیین کنید و در انجام دادن آن، نظارت داشته باشید و در انتها او را تحسین نمایید.

مواجهه کودک با مشکلات: اگر طفل به زمین افتاد یا دستش بُرید، به جای وحشت‌زدگی، خونسردی خود را حفظ کنید و کمتر در اطرافش بچرخید. در این مواقع هر چه بیشتر به او توجه شود، بینایی‌اش نیز بیشتر می گردد. به آرامی کارهای لازم را انجام داده و اجازه دهید کودک کمی درد را تحمل کند که به گفته لُرد- آویبوری: در حقیقت هیچ چیز به اندازه رنج و سختی، روح انسان را بزرگ نمی کند.

گوش دادن به حرف‌های فرزند: اگر برای کودک مشکلی پیش آمد، با دقّت تمام گوش دهید؛ کنار آمدن با مشکل و تحمل آن، با درد دل برای پدر و مادری که واقعاً گوش می دهند، آسان تر می شود احساسات آن‌ها را با کلمه‌ای مثل «آه» تصدیق کنید و به طور خیالی آرزوهایش را برآورده و با او همدلی کنید؛ مثلاً: «برای درست کردن این ماشین خیلی زحمت می کشی، کاش درست می شد. اما هر دفعه با مشکل رو به رو می شه». سپس با یکدیگر درباره راه حل آن صحبت کرده و اوّل از کودک سوال کنید که چه راهی به حلّ موضوع کمک می کند؛ مثلاً بگویید: «چه طوری می توانی یک ماشین خوب رو به هم وصل کنی».

آموزش مثبت‌نگری: اگر فرزندتان کار جدیدی که قبلاً برایش دشوار بوده، انجام می دهد به او نگویید: «این کار برای تو خیلی مشکل است» بلکه آموزش داده به مشکلات، با دید مثبت نگاه کرده و به جای شکایت و اعتراض، با حفظ آرامش، صبورانه به هدف فکر کند؛ شما نیز در کنار او کار کنید تا رفتار درست را یاد بگیرد؛ وقتی انگیزه تلاش او بیشتر شد، اجازه دهید تا کارش را انجام دهد و کمکش نکنید.
لقمان حکیم در قرآن کریم، فرزندش را توصیه به صبر می کند و می فرماید:
«و صبر علی ما أصابک»؛
بر آنچه از مشکلات و سختی‌ها به تو می رسد شکیبایی کن.
با الگوپذیری از این آیه شریفه و آن گونه عملکرد، کودک چگونگی وارد عمل شدن در برابر سختی را یاد می گیرد و با مفهوم صبر نیز آشنا می شود.

محروم کردن: گاه محروم کردن به مواقع طفل به سبب انجام ندادن وظیفه اش، مثل نخریدن اسباب بازی مورد علاقه یا مانع شدن برای دیدن کارتون، موجب بلوغ و پختگی شخصیت کودک شده و بالا رفتن آستانه تحمل و مسئولیت پذیر شدنش را به ارمغان می‌آورد. چشاندن این گونه سختی‌ها و ناکامی‌ها، باید در کنار لذت‌ها، کامیابی‌ها و موفقیت‌ها و در حد توان و ظرفیت کودک انجام شود.
اگر طفل با محرومیتی مواجه شد که برای او غیر منتظره بود: مثلاً در مهد کودک به دوست او به جهت انجام فعالیت بهتر، جایزه دادند، برای آرام کردنش، او را به تلاش بیشتر، صبر برای رسیدن به زمان مورد نظر و درخواست از خداوند مهربان، برای موفقیت تشویق کنید و حتماً اگر فعالیت مورد نظر را به پایان رساند، از خرید جایزه غفلت نکنید.
بیان استقامت کودک: گاهی اوقات از صبر و استقامت کودک در برابر رسیدن به هدفی خاص، برای دیگران بگویید، به‌گونه‌ای که او نیز بشنود؛ این عمل موجب تقویت خصلت مورد نظر خواهد شد.

آموزش همدردی: هنگام بروز مشکل، برای دوست کودک یا یکی از اعضای خانواده درک متقابل و همدردی را به او یاد دهید، تا در آینده از ظرفیت تحمل، بردباری، سعه صدر و گشاده رویی برخوردار شود؛ مثلاً اگر اسباب بازی خواهر یا برادر او شکست یا خراب شد. از کودک بخواهیم که او را تسکین و اسباب بازی خود را به او بدهد. این عمل، هم احساس هم دردی و هم حسبی را در کودک تقویت می کند و هم صبر و تحملش به سبب دور شدن از اسباب بازی مورد علاقه اش افزایش می یابد؛ در آن هنگام، کودک را متوجه این آیه قرآن بسازید که: - (سوره مائده، آیه 48). ولی خدا می خواهد شما را در آنچه به شما داده، امتحان کند؛ پس به سوی کارهای نیک بر یکدیگر پیشی گیرید.»
و به او بگویید که پروردگار مهربان به سبب این عمل برای او پاداش در نظر گرفته است، تا به تربیت دینی صحیح، با مفهوم صبر و گذشت، همراه با لذت، دست یابد.

نقل داستان انسان‌های صبور: برای فرزندتان داستان‌هایی را تعریف کنید که شخصیت اصلی آن، با گذشت و تحمل سختی‌ها به هدف می‌رسد در قرآن کریم چنین آمده است: - (سوره انبیاء، آیه 85). و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را یاد کن که همه از شکیبایان بودند.
خواندن داستان زندگی پیامبران به همراه نتیجه گیری، موجب درک کلمه «صبر» توسط کودک می گردد.

امید به آینده: در برابر شیطنت های فرزندتان، اگر موجب خسارت مالی و جانی نیست. صبر پیشه سازید که باعث بردبار شدنش در آینده می گردد. امام معصوم (علیهم السلام) می فرماید:

«خوب است بچّه در کودکی بازی گوش باشد تا در بزرگ‌سالی بردبار گردد و شایسته نیست که غیر از این باشد».

دعا کردن: برای صبور شدن کودک و خود به درگاه خداوند متعال دعا کنید، که چگونگی آن در قرآن کریم چنین آمده است: - (سوره بقره، آیه 25). پروردگارا! بر ما صبر و شکیبایی فرو ریز و گام‌هایمان را استوار ساز.

اگر هنگام خواندن این گونه دعاها، معنای فارسی آن را نیز قرائت کنیم به گونه‌ای که فرزندتان متوجه بود، در واقع، نوعی تلقین است که می تواند به او بفهماند، در برابر مشکلات از خدا یاری خواسته و برای رسیدن به هدف، سعی و تلاش بیشتر کند.

با انجام دادن آنچه که آمد می توان انتظار داشت فرزندی تربیت کرد که صبورانه سختی‌های کوچک و بزرگ را تحمل کند و در این مسیر، توکل به خداوند، را سر لوحه کارهای خود قرار دهد.

---

منبع : کتاب عطیه الهی / فاطمه سادات آقا میری