توسعه بام های سبز در ایران - جلسه هشتم

اهداف جلسه:

·         آشنایی با ویژگی های بام سبز شهری

·         آشنایی با دیدگاه و راهکار در ایجاد بام سبز

·         آشنایی با توسعه بام های سبز در ایران

·         آشنایی با راهکارهای توسعه بام سبز


وسایل مورد نیاز:

·         کامپیوتر مجهز به اینترنت


مقدمه

رشد روزافزون و نامتعادل شهر تهران موجب افزایش روند تقاضای زمین برای احداث کاربری‏ های گوناگون، به ویژه مسکن، شده است. در برنامه ریزی کاربری ‏های شهری میزان سرانه ها ابزار مهمی است که می تواند در تهیه طرح های شهری و نحوه توزیع و تقسیم اراضی در شهر نقش اساسی داشته باشد. با توجه به توسعه الگوی طرح های راهبردی و منسوخ شدن طرح‏های جامع سنتی، نگرش استفاده از سرانه های شهری تا حدود زیادی تغییر کرده است.


یکی از دستاوردهای مهم این رویکرد جدید، اهمیت یافتن مسئله کیفیت در برابر کمیت و بها دادن به مشارکت مردمی است. بر اساس اطلاعات موجود 9/67 درصد از مساحت 730 کیلومتر مربعی شهر تهران را اراضی ساخته شده (مسقف) با کاربری های مختلف تشکیل داده اند و بقیه مربوط به معابر و فضاهای باز می باشد. با توجه به جمعیت محدوده شهر تهران سرانه زمین به طور متوسط 9/81 متر مربع می باشد. بیشترین سرانه کاربری ها مربوط به سرانه مسکونی با 22 متر مربع می باشد که 27 درصد کل اراضی ساخته شده را به خود اختصاص داده است. به موجب آمارهای شهرداری، مساحت فضای سبز شهر تهران حدود 48000 هکتار می باشد که بیشترین سرانه فضای سبز مربوط به شهروندان منطقه 19 با 61 مترمربع و کمترین سرانه مربوط به منطقه 10 با 8/1 مترمربع می باشد و میانگین سرانه فضای سبز در شهر تهران تقریباً 15 متر مربع می باشد (45)، که تقریباً همسو با استاندارد جهانی است، این نکته شایان ذکر است که در سرانه مطرح شده، باغ ها و فضای سبز خصوصی نیز قید شده است. بررسی های انجام شده حاکی از آن است که با تشویق شهروندان به اجرای طرح «بام سبز»، می توان حداقل نزدیک به یک پنجم سطح شهر تهران را به فضای سبز تبدیل کرد و میزان آلودگی هوا را نیز به میزان محسوسی کاهش داد.


8-1 ویژگی های بام سبز شهری


قابلیت های اجرائی معماری بام سبز تفاوت چندانی با بامهای معمول نداشته و مثل انها دارای عایق رطوبتی حرارتی پوشش ضد آب ماسه و درز پوش می‌باشند و در کنار آن شامل مصالح و عناصری هستند که بتوانند عمل نگهداری زهکشی رطوبت و اسباب نگهداری گیاهان (مطابق استاندارد) را در ساختمان سازی فراهم آورند. توسعه فضای سبز بام ها باید بر اساس نگرش صحیح به نیازهای زیست محیطی و اجتماعی شهر و نیز امکانات و قابلیت های شهری صورت بگیرد و هر چند این فضاها جزء فضاهای خصوصی و نیمه خصوصی به حساب می‌آیند ولی در بازدهی اکولوژیکی فضای سبز نقش موثری دارند. آنچه در اینجا مورد نظر است شناخت گونه‌های گیاهان بومی سازگار با شرایط اقلیمی، میزان آب و خاک مورد نیاز و چگونگی ایجاد بستری مناسب برای رویش گیاهان در پشت بام خانه هاست. در این تکنیک گیاهان شناسایی شده و مناسب در بستر ویژه با ترکیبی از مواد معدنی و آلی کاشته می‌شوند.


از آنجا كه فضاهای باز و سبز شهری، اغلب فاقد ارزش های مستقیم اقتصادی به نظر می رسند، گسترش ساخت و سازهایی كه در كوتاه مدت سود بیشتری را در سرمایه گذاری حكومت های محلی و بخش دولتی خواهد داشت، موجب بالا رفتن میزان استفاده از زمین در خدمت منافع اقتصادی كوتاه مدت شده است و گسترش فضاهای سبز شهری در مقایسه با سایر سرمایه گذاری ها، از حمایت مالی كمتری برخوردار است. این معضل در كشورهای توسعه یافته و در كشورهای در حال توسعه، بویژه در مراكز شهرها وجود دارد .اما در كشور های در حال توسعه، به دلیل توجه ویژه گردانندگان شهری به منافع اقتصادی در كوتاه مدت، حضور پر رنگ تری دارد . تعهدات كشورهای توسعه یافته به موافقت نامه ها و منشورهای زیست محیطی، همچنین فشار افكار عمومی كه دید آگاهانه تری به مسائل زیست محیطی دارند، ایجاد انگیزه ای برای شناسایی راه حل های نو در راستای توسعة فضای سبز شهری می نماید. از سوی دیگر توسعه دهندگان بخش خصوصی نیز در بخش ساخت وساز برای كاهش هزینه ها و به دست آوردن سود بیشتر در ساخت بناها، درصد اختصاص یافته به فضاهای سبز را به شیوه های مختلف به زیربنای كل بنا می افزایند.

 

8-2 دیدگاه و راهکار در ایجاد بام سبز

 در ایران، هنوز به بام سبز به عنوان بخشی از سیستم فضای سبز پایدار، در كنار سایر خطی مشی های برنامه ریزی و طراحی فضاهای سبز شهری در جهت بهبود كیفیت فضای شهری نگریسته نمی شود. كه آن از عدم نگرش راهبردی و دید منفی در كنار عدم شناخت قابلیت ها و فواید دراز مدت، و چند وجهی این سیستم سازگار به لحاظ زیست محیطی نشأت می گیرد.

همچنین ارزان بودن انرژی در عدم جهت گیری به استفاده از بام های سبز نقشی حساس را داراست كه به مطرح شدن و در مد نظر بودن موضوع بام سبز به عنوان یك گزینه، معنی و مفهوم می بخشد . مهمترین مانع در توسعة بام سبز در ایران هزینه های متفاوت استقرار بام سبز نسبت به بام معمولی است.البته بخشی از این امر به خاطر هزینه پایین مواد به كار رفته ₍همانند قیر₍ در بام های معمولی است. از سوی دیگر استحكام و كارآیی بناها در نوع استقرار سیستم بام سبز و به تبع آن در قیمت تمام شده آن نیز عامل تعیین كننده است. بطور کلی عدم شناخت كافی از مزایای بام های سبز در بین مدیران و برنامه ریزان شهری و سرمایه گذاران خصوصی در بخش ساخت و ساز و عامه مردم، كمبود انگیزه چه در بخش دولتی ، یا خصوصی، موانع اقتصادی مرتبط با هزینه های اضافی فناوری بام سبز و عدم شناخت منافع اقتصادی در دراز مدت و سرانجام عدم قبول ریسك  از موانع پیشرفت می باشد.


 بعلاوه،نبود تسهیلات مالی دولتی به منظور بهره گیری از حداقل قابلیت ها در این زمینه، عدم تعریف راهكارهایی در شهرداری ها و معاونت های فضای سبز در جهت رفع نیازها و مشكلات موجود در زمینه بام سبز در طیف بعدی، موانع مهم عدم توسعة بام سبز می باشند.

در این مقاله در خصوص آنچه که از راهکارها و مزایای  معماری  بام سبز ذکر شد و.،  که این راهکارها در طراحی پایدار  شهری بنا بر دانش و فن معماران و طراحان، روش‌های مختلفی را در اجرای بنا عرضه  شده است. اما آنچه مسلم است آن است که همه این روش ها جهت برقراری چندین اصل از جمله حفظ انرژی، هماهنگی با محیط و اقلیم، کاهش استفاده از منابع و نیز برآوردن نیازهای ساکنین می‌باشد.


از آنجائی که چرخه حیات به هم پیوسته و زنجیروار است لذا برای رسیدن به این اهداف باید تمام اصول معماری پایدار در یک پروسه کامل (که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم می‌شود)  در نظر گرفت که در معماری سنتی ایران روی داده است. معماری سنتی ایران در مکانهای متفاوت با توجه کامل به تمام عوامل اقلیمی فرهنگی و اجتماعی شکل گرفته و به دلیل استفاده از سوختهای غیر فسیلی و انرژی‌های پاک و تجدید پذیر و نیز رشد ارگانیک در راستای احترام به محیط زیست طراحی شده است.

  امروزه می‌توان معماری سنتی ایران  را به عنوان الگویی مناسب برای معماران مطرح گردد. با توجه به این كه بام سبز شهری دارای ابعاد متنوعی است كه در تأثیر متقابل با یكدیگرند، استفاده از روش تحلیل چند هدفی برای چنین مسئله ای مناسب به نظر می رسد. همچنین به ما این امكان را می دهد تا بتوانیم معیارهای كمی و كیفی مسئله مورد نظر را بررسی كنیم. این فرایند تحلیلی، گزینه های مختلف را در تصمیم گیری مدنظر قرار می دهد و امكان تحلیل حساسیت را بر روی معیارها و زیر معیارها به وجود می آورد.

8-3 نتیجه گیری و پیشنهاد ها

 از آنچه که بعنوان راهکارهائی برای ایجاد بام سبز کار برده شده است، در طراحی پایدار بنا بر دانش و فن معماران و طراحان روش‌های مختلفی را در اجرای بنا  را عرضه می‌کنند. همین موضوع سبب تحمیل هزینه های مازاد استقرار این سیستم می شود . به عبارت ساده تر به علت هزینه های اولیه و متعاقب اقتصادی و محیطی اولیه، سرمایه گذاری در بام سبز را در بدو امر پرهزینه و متغییر ساخته است. كه درك مزیت های آتی و بلند مدت آن را مشكل ساخته است. همچین به ابعاد مدیریتی و سیاست گذاری های سازمانی برمی گردد.

 بعلاوه، فقدان ضوابط مدون الزام آور جهت ایجاد بام سبز همانند قوانین دستوری در ساخت بام سبز برای ساختمان هایی با مساحت زیربنای بالا همچون بعضی قوانینی كه در بعضی كشورهای اروپایی اجرا می شود، سازگاری هنجاری بام های معمول در برابر عدم ارائه شیوه های نو و اقتصادی تر همانند بام های سبز به منظور ترغیب شهروندان برای شناخت و پذیرش این سیستم، نبود صنعت بومی بام سبز جهت ساخت و تولید لوازم مورد نیاز همراه با اطلاع رسانی، ترغیب، سا خت، تجهیز و استقرار این سیستم، و عدم مطلوبیت به لحاظ جغرافیایی و نیاز به انجام مطالعات، انتخاب تجهیزات و نوع استقرار خاص، و نبود فضای مشاركت و مدیریت بین مردم به دلیل ایجاد و نگهداری بام های سبز در اماكن مسكونی و تجاری و... قرار گرفته است.


در نهایت نبود پژوهش های كاربردی و طرحهایی با توجیه اقتصادی به عنوان شاخص موفقیت و اعتماد شهروندان و مدیران شهری، و نبود اگاهی عمومی در مورد بام سبز در میان شهروندان به واسطه دامنه گسترده و البته پیچیده مفاهیم و فرایند ها در طیف آخر موانع موجود بر سر راه توسعة بام سبز است.

البته باید توجه داشت كه با تمام مزایای گسترده زیست محیطی بام های سبز و گسترش پیش از پیش آن باید اذعان كرد كه بعضی از موانع بر سر راه گسترش بام های سبز صرفا خاص ایران نیست، بلكه ناشی از مبهم بودن بعد اقتصادی و اجتماعی آن نیز هست. برای نمونه در سال ۱۹۹۹ سازمان مسكن كانادا با حمایت و پشتیبانی سازمان محیط زیست كانادا تحقیقاتی را برای شناخت بیشتر مزایای بام های سبز و موانع پیش رو در راستای كمك به گستردگی بام های سبز در سطح ملی آغاز كرد.


8-4 راهکار های توسعه بام های سبز


در كشور ما كاربرد بام سبز تا به امروز متداول نبوده است و با توجه به آثار مثبت محیطی بام سبز و كمبود فضاهای سبز در شهرهای بزرگ كشور، استفاده و كاربرد آن را در كشور ضرورت می بخشد.  (شکل روبرو)که این نیازمند شناخت و مشوق های ویژه است. بررسی موانع موجود در گسترش با م های سبز شهری و پیش نیازهای توسعة آنها در كلانشهرهای كشور نشان می دهد كه توسعة بام های سبز در ایران نیازمند سازما نی با تشكیلات و ساختار منسجم و نیروی انسانی متخصص و مجرب است كه با استفاده از تجارب سایر كشورها در این زمینه برای توسعة آن باید از توان بخش خصوصی استفاده شود و بخش دولتی باید سیاست ها و راهبردهای لازم را تعیین، و زیر ساخت های لازم را فراهم كند و با ارائه مشوق هایی در زمینه توسعة آن همت گمارد و با بسترسازی حقوقی و قانونی به منظور هر چه بیشتر عملی كردن دولت سبز گام بردارد. با توجه به موانع موجود در توسعة بام های سبز و با استفاده از تجربیات جهانی، عمده ترین پیش نیازهای توسعة بام های سبز در ایران شامل موارد زیر است:

v  ارئه طرح هایی به منظور ایجاد بام های سبز ارزان و متناسب با شرایط محیطی با ارائه تسهیلات مالی 

v تعیین گونه های گیاهی سازگار به محیط شهری در مناطق مختلف اقلیمی و رویشی كشور

v ارئه طرح هایی برای جلب استقبال بخش خصوصی به منظور سرمایه گذاری و تبلیغ بام های سبز. توسعة زیرساخت های لازم، لوازم و تجهیزات مورد نیاز به طور گسترده و فروش آن

v تدوین سیستم نرم افزار جامعی در مورد مشاوره، دسترسی به تجهیزات مورد نیاز بام های سبز

v انجام مطالعات كاربردی در زمینه گسترش بام های سبز و انجام چند نمونه


v افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت مسائل كیفیت محیط زیست شهری و لزوم مشاركت همه مردم در آن

v همكاری و ارتباط با مراكز تحقیقاتی و پژوهشی و حمایت از پایان نامه های كار بردی در این زمینه توسط ارگان ها و مؤسسات مرتبط با شهر

v  همكاری شهرداریی ها با سازمان های غیردولتی و NGOهای حفظ محیط زیست در زمینه بام های سبز وآگاه كردن مدیران و مسئولا ن میانی شهرداری ها در خصوص منافع بام های سبز و برگزاری همایش هایی در این زمینه ،همكاری معاونت های فضای سبز با نهادها و توسعه دهندگان شخصی( به منظور رفع نیازها و مشكلات موجود (از طریق ارائه مشاوره، در اختیار قرار دادن گونه های گیاهی مناسب و   استفاده از تجارب دیگر كشورها (همچون تجربه ژاپن كه با اراضی ارزشمند و تراكم ساختما نی بسیار بالا، كاربرد عملی باغچه بام با هدف تفریحی را بشدت دنبال می كند).

v  بسترسازی حقوقی برای بام های سبز همچون كارهایی كه در كشورهایی چون اتریش، لینز و ژاپن صورت گرفته كه ایجاد بام های سبز را در مواردی الزامی كرده است.

 
تکلیف1: با توجه به مطالب ارائه شده در این درس چه راهکارها و پیشنهاداتی برای توسعه بام های سبز در کشورمان ارائه می دهید؟


محل بازدید/ اردو/ خرید: _________

 
منابع مطالعه: برای کسب اطلاعات بیش تر در زمینه مطالب مرتبط این درس به وب سایت زیر مراجعه نمایید.

http://chekadbam.com
 

مطالب مرتبط:

توسعه بام های سبز در ایران ، جلسه اول

توسعه بام های سبز در ایران ، جلسه دوم

توسعه بام های سبز در ایران ، جلسه سوم

توسعه بام های سبز در ایران ، جلسه چهارم

توسعه بام های سبز در ایران ، جلسه پنجم

توسعه بام های سبز در ایران ، جلسه ششم

توسعه بام های سبز در ایران ، جلسه هفتم

توسعه بام های سبز در ایران ، جلسه هشتم


تهیه کننده: الهام گارسچی
تنظیم کننده: محبوبه همت