قرآن در نهج البلاغه( ناصر ابراهیمی)

قال علی(علیه السلام):
و الله الله فی القرآن لا یسبقکم بالعمل به غیرکم.2
و خدا را،خدا را(توجه به خدا نمایید)درباره قرآن،مبادا دیگران‏ در عمل به آن از شما پیشی بگیرند.

مقدمه

آن زمان که قرآن کریم از عالم اعلی بر قلب مطهر پیامبر اکرم(ص)نازل گشت،در برترین مرتبهء معنا،فصاحت و بلاغت چنان‏ بی‏همتا ظهور کرد که در طول قرون و اعصار متمادی،علما،اندیشمندان و متخصصان علوم اسلامی را به تلاش پیگیر برای‏ استخراج معانی و مقاصد آیات شریفش واداشت.این تکاپو همواره ادامه داشته است و هیچ‏گاه پایان‏پذیر نخواهد بود.چرا که‏ این منبع عظیم الهی بسان اقیانوسی بی‏کران است که غوّاص اندیشه به ژرفای عمق آن نخواهد رسید.در فرهنگ شیعه،کتاب‏ «نهج البلاغه»را«اخ‏ القرآن(3)»یعنی برادر قرآن نامیده ‏اند،زیرا که شیعیان تفسیر کلام وحی را در کلام و عمل اهل بیت عصمت و طهارت(علیه السلام)جست‏وجو می‏نمایند.
قرآن کریم،کتاب انسان‏سازی و علی(علیه السلام)ترجمان و مبیّن قرآن است.
چه کسی غیر از آن حضرت می‏تواند مفسر کتاب خدا باشد؟او که اعلم به وحی و سنّت و سیرهء نبوی و اسبق به ایمان و اقرب‏ به پیامبر اکرم(ص)است.
نهج البلاغه در همه جهات متأثر از قرآن است و در حقیقت فرزند قرآن می‏باشد.و بحق،سخن علی(علیه السلام)را از سخن خالق‏ فروتر و از سخن مخلوق فراتر خوانده ‏اند.
ابن ابی الحدید معتزلی از شارحین بزرگ نهج البلاغه و از بزرگان علمای اهل سنت در قرن هفتم می‏گوید:بحق،سخن‏ علی(علیه السلام)،فوق کلام المخلوق و دون‏کلام الخالق معرفی شده است.4
اگر به دقت در این مصحف شریف بنگریم،آن را تنها کتابی می‏یابیم که بعد از قرآن،جمال ظاهری و کمال معنوی‏اش به سر حد اعجاز رسیده است.سخن حضرت،شعاعی است از انوار کلام الهی و خورشیدی است که فروغ فصاحت منطق نبوی از آن‏ می‏درخشد.
از امتیازات شگفت‏آور بیانات گران قدرش همین بس که چند جنبه‏ای بودن آن حیرت آور و خارج از تصور انسان است.
شریف رضی(ره)می‏نویسد:هنگامی که حضرت از زهد می‏گوید،آن‏چنان است که پنداری شخصی زاهد و پارساست که‏ در گوشهء خانه جز به عبادت نمی‏پردازد،ولی آن‏سان که رشادت و شجاعتش را در میدان‏های جنگ می‏بینی،باور نداری این‏ همان شخص است که چنان سخن می‏گفت.و این از فضایل عجیب و ویژگی‏های لطیف اوست که جمع میان اضداد کرده‏ است.5
قرآن به مقتضای حکمت الهی،در بیان معارف خود گاه به اجمال و گاه به تفصیل،گاه مقیّد و گاه مطلق سخن رانده است.
شناخت موارد اجمال و ابهام و قیودات آن،بنا به گفتهء خود قرآن در گنجینهء علم و معرفت«راسخان در علم»و«اهل ذکر»نهفته‏ است،که مصداق اکمل و والای آنان بعد از وجود مبارک پیامبر ختمی مرتبت(ص)،وصیّ برحقش،امام و حجّت الهی، علی بن ابیطالب(علیه السلام)و بعد از ایشان،فرزندان طارهرش(علیه السلام)هستند.از این‏رو می‏توان گفت که اگر فرمایشات گهربار ائمه اطهار(علیه السلام) دربارهء قرآن و مسائل پیرامون آن نبود،راه شناخت حقایق این کتاب آسمانی و مفاهیم و معنی ژرف آن برای همیشه به روی بندگان‏ و مشتاقان بسته می‏ماند.بدین منظور در این مقاله جایگاه قرآن را در نهج البلاغه مورد بحث و بررسی قرار می‏دهیم تا چگونگی‏ بازتاب آیات الهی را در سخنان نوارنی و گهربار قرآن ناطق به تصویر کشیم.اشارات مستقیم و غیرمستقیم،استشهادات و استنادات‏ حضرت به آیات کریمهء قرآن را دریابیم و شیوهء استفاده از آنها را بشناسیم.

الف-علی(علیه السلام)در معرفی خود و اهل‏ بیت(علیه السلام)
در معرفی علی بن ابیطالب(علیه السلام)باید از کلمات خود آن حضرت(علیه السلام) استفاده‏کرد.او خود و سایر اهل بیت‏ عصمت و طهارت را چشمه جوشان‏ حکمت معرفی می‏کند.آن جا که‏ می‏فرماید:
نحن شجرة النبوة،و محطّ الرّسالة و مختلف الملائکة و معادن العلم،و ینابیع‏ الحکم. 6
ما درخت نبوتیم(درخت نبوت در خاندان ما ریشه دارد)و فیض رسالت در این خانواده فرود می‏آید،فرشته‏های‏ خدای متعال به خاندان ما رفت و آمد دارند،قرارگاه علم و چشمه‏سار حکمت‏ها ما هستیم.
به‏طور کلی،اگر علمی هست، کانون و کان آن علم،علی و اولاد علی(علیه السلام)هستند.همان‏طور که قرآن کریم‏ در تشریح حکمت نظری و عملی،گویا و رساست،امیر مؤمنان(علیه السلام)-که شاگرد بارز این مکتب و خود،قرآن ناطق است‏ -نیز بیانگر این دو حکمت است.
خدا برای قرآن وصفی بیان فرموده‏ است،نمونه آن وصف را علی(علیه السلام)برای‏ خود تشریح می‏کند.خدا دربارهء عظمت‏ قرآن چنین فرموده است:
لو انزلنا هدذا القرآن علی جبل لرایته‏ خاشعا متصدعا من خشیة الله. 7
آن قدر این قرآن وزین است که اگر بر کوه نازل می‏شد،کوه متلاشی‏ می‏گردید.همان طور که هضم مسائل‏ سنگین برای هر کسی میسر نیست و چه بسا او را به صداع و سر درد مبتلا کند،تحمل‏ معارف بلند قرآن میسور کوه نیست و کوه‏ را هم به صداع و در نتیجه به تفرّق و قرآن به مقتضای حکمت‏ الهی،در بیان معارف خود گاه به اجمال و گاه به‏ تفصیل،گاه مقّید و گاه‏ مطلق سخن رانده است. شناخت موارد اجمال و ابهام و قیودات آن،بنا به‏ گفتهء خود قرآن در گنجینهء علم و معرفت«راسخان‏ در علم»و«اهل ذکر» نهفته است که مصداق‏ اکمل و والای آنان بعد از پیامبر(ص)،وصیّ بر حقش،علی(علیه السلام)و فرزندان‏ طاهرش(علیه السلام)هستند.
متلاشی شدن مبتلا می‏کند.و این مثلی‏ است که ممثّل را روشن می‏سازد:
و تلک‏ الامثال نضربها للناس لعلّهم یتفکرون.8
این مثال‏ها را برای مردم بیان می‏کنیم‏ باشد که اهل عقل و فکر شوند.

کوه تحملّ محبّت و ولایت علی(علیه السلام) را ندارد

همان طور که به فرموده خداوند کوه‏ نمی‏تواند حامل قرآن باشد، امیر المؤمنین(علیه السلام)نیز دربارهء معرفت و محبّت خود چنین فرمود:
لو احبّنی جبل لتهافت9
اگر کوهی مرا دوست بدارد در هم‏ فرو ریزد.
وقتی«سهل بن حنیف انصاری»که از اصحاب دیرینه و شاگردان مکتب حضرت‏ علی(علیه السلام)بود در گذشت،حضرت بعد از ارتحال او فرمود:اگر کوه بخواهد محبتم‏ را هضم کند متلاشی می‏شود.
یعنی تحمل محبت علی برای کوه‏ میسر نیست.هضم ولایت و معرفت‏ علی(علیه السلام)مقدور کوه نیست همان‏گونه که‏ هضم معانی بلند قرآن مقدورش نیست.10
آنچه سید رضی(رحمة اللّه علیه)بع عنوان‏ شرح جملهء یاد شده فرمود،گرچه معنای‏ درستی است،لیکن عمق محتوای کلام‏ حضرت نیست.

تحدّی شیخ کلینی دربارهء حضرت‏ علی(علیه السلام)

کلینی(رحمة اللّه علیه)در باب‏ «جوامع توحید»خطبهء توحید را از امیر مؤمنان(علیه السلام)نقل می‏کند که این خطبه از خطبه‏های توحیدی بلند و مفصل حضرت‏ علی(علیه السلام)است که قبل از جمع آوری‏ نهج البلاغه توسط سید رضی(رحمة اللّه علیه)کلینی آن را در کتاب ارزشمند اصول کافی کرده است. وی پس از نقل پایان خطبه می‏فرماید:در مسائل توحیدی‏ اگر کسی اهل اندیشه و تدبّر باشد کافی است پیرامون این خطبه‏ بیندیشد که مسائل عمیق توحیدی را در بردارد.آن‏گاه می‏فرماید: اگر تمام جن و انس جمع شوند و خردمندان همه جوامع بشری‏ گرد هم آیند که در بین این جوامع پیامبری نباشد و این اندیشمندان‏ تنها از راه‏های عادی به مقام علمی رسیده باشند اگر بخواهند دربارهء توحید خداوند سخن بگویند،هرگز آن توان را نخواهند داشت که همانند علی بن ابیطالب(علیه السلام)سخن بگویند.11
این ادعای کلینی(رضوان اللهّ علیه)تقریبا یک نوع تحدّی‏ همگانی است.شبیه همان بیانی که خداوند دربارهء قرآن کریم‏ فرموده است:
قل لئن اجتمعت الجنّ و الانس علی ان یاتوا بمثل هذا القرآن‏ لا یأتون بمثله و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا.12
اگر تمام جنّ و انس گرد هم آیند برای این که نظیر این قرآن‏ را بیاورند،هرگز نمی‏توانند مانند این قرآن را بیاورند،گرچه‏ پشتیبان یکدیگر باشند.

نظر ابن ابی الحدید دربارهء کلام امام علی(علیه السلام)

ایشان در شرح خطبهء توحید می‏گوید:
این خطبه از عمقی عجیب برخوردار است و حاوی الفاظی‏ بلیغ،مشکل و فصیح است که اگر کسی این فصل از نهج البلاغه‏ را بررسی کند،خواهد فهمید که آنچه معاویه گفته است که«علی‏ بلاغت را برای قریش بنیانگذاری کرده است.»درست است.13

سجده برکلام علی(علیه السلام)

ابن ابی الحدید در ادامهء شرح خطبهء توحید می‏گوید:
اگر تمام فصحای عرب در جایی جمع شوند و این خطبه بر آنان قرائت شود،شایسته است همگی به خاک افتاده،سجده‏ کنند.همان طور که قرآن سوره‏هایی دارد و در آن سوره‏ها آیاتی‏ است که اگر خوانده شود باید سجده کرد،علی بن ابی طالب(علیه السلام) خطبه‏هایی دارد که یکی از آنها همین خطبه است اگر آن را برای‏ خردمندان فصیح و بلیغ و کارشناسان فصاحت و بلاغت بخوانند آنان باید سجده کنند.14

کلام علی(علیه السلام)محتوایی قرآنی دارد.

این نکته در حضور استاد،علامه طباطبائی(قدس‏سره) مطرح شد که چگونه ابن ابی الحدید چنین تعبیر بلندی دارد؟
استاد(رحمة اللّه علیه)فرمودند:ابن ابی الحدید گزاف نگفته، زیرا اگر سجده است،برای کلام خداست و همان محتوای قرآنی‏ است که بصورت خطبه‏های علی(علیه السلام)در آمده است.سجده در حقیقت برکلام خداوند است نه برای کلام مخلوق او.15
ابن ابی الحدید سوگند یاد می‏کند و می‏گوید:
به آن مبدئی که همه امت‏ها بدان سوگند یاد می‏کنند،قسم‏ یاد می‏کنم که من این خطبه را از پنجاه سال پیش تا کنون،بیش از هزار بار خوانده‏ام.برایم تازگی داشت و مطالب جدید و موعظه‏ای تازه در قلبم پدید می‏آورد.16

ب-

ویژگی‏های قرآن در نهج البلاغه

 
1.قرآن حبل متین است.
و علیکم بکتاب اللّه،فانّه الحبل المتین
برشما باد به کتاب خدا که ریسمان استوار است.17
متین در لغت از ریشهء«متن»به هر چیز محکمی گفته می‏شود و بدین ترتیب«حبل المتین»یعنی،طناب و ریسمان محکم.
بشر در همهء دوران‏ها برای انجام کارها و بویژه کارهای‏ سخت،از طناب به عنوان ابزاری رایج و وسیله‏ای نیکو،استفاده‏ کرده است ولی چون به محل استفاده و کاربرد طناب دقتی شود، دریافت خواهد شد که در عموم موارد،طناب نقش کارگشایی‏ و نجات بخشی را برعهده دارد و شاید کلمهء
«حبل اللّه»
در آیهء شریفهء:
واعتصموا بحبل اللّه جمعیا و لاتفرقوا.18
نیز ناظر به همین معنا باشد و لذا دیده می‏شود که مفسرین به‏ استناد روایات رسیده چیزهایی از قبیل قرآن،اسلام،اهل‏ بیت(علیه السلام)را از مصادیق واقعی
«حبل اللهء»
می‏دانند.و قرآن رشتهء محکم(ارتباط با خدا)است،چرا که انسان‏ها اگر بر اثر انحرافات‏ و گناهان در دورهء آلودگی و چاه تاریک غرایز یا دریای ژرف جهل‏ و نادانی بیفتد به وسیلهء قرآن نجات می‏یابند و از قعر گرفتاری‏ها بیرون می‏آیند.

2. قرآن نوری آشکار است.
والنوّر المبین
قرآن نور آشکار است.
همان طور که حیات و بقای موجودات زنده در جهان ماده‏ در پرتو برکت نور خورشید است در عالم معنا نیز چنین می‏باشد؛
نهج البلاغه در همه جهات متأثر از قرآن است و در حقیقت فرزند قرآن می‏باشد.و بحق،سخن علی(علیه السلام)را از سخن خالق فروتر و از سخن مخلوق فراتر خوانده‏اند.
یعنی به برکت نور معنویت،از یک طرف تاریکی کفر،شرک، نفاق،جهل،کبر و امثال اینها زدوده می‏شود و از سوی دیگر موجبات حیات دین،ایمان،تقوا،عدالت،انسانیت و......فراهم‏ می‏گردد.
یعنی انسان به خوبی می‏تواند در پرتو نور روشن قرآن،راه‏ را از چاه بشناسد و راه‏های انحرافی را از راه‏های اصلی تشخیص‏ دهد و در پرتو آن از بیراهه و پرتگاه‏ها نجات یابد.

3. تکرار قرآن،موجب کهنگی آن نمی‏گردد
و لا تخلقه کثرةالرّدّ و ولوج السّمع.20
و تکرارش موجب کهنگی و یا ناراحتی سامعه نگردد.
زیرا که قوانین و دستورات آن هماهنگ با فطرت و طبیعت‏ انسان است.از این‏رو همیشه نو و تازه است و هیچ‏گاه کهنگی‏ به آن راه ندارد،یعنی قدر آن را بخوانند و تکرار کنند،باز روح‏پرور در بعد اعجاز لفظی و محتوایی آن جست‏وجو کرد.به‏ فرمودهء استاد فرزانه شهید مطهری(رحمة اللّه تعالی علیه): «عجیب این است که زیبایی قرآن،زمان و مکان را در نوردیده‏ و پشت سر گذاشته است.[چون‏]بسیاری از سخنان زیبا مخصوص یک عصر است و با ذائقه عصر دیگر جور در نمی‏آید فرهنگی مخصوص برخوردار می‏باشند،ولی زیبایی قرآن نه‏ زمان را می‏شناسد و نه نژاد و فرهنگ مخصوص.[به همین‏ سبب‏]پس از اختراع رادیو،هیچ سخن روحانی نتوانست با قرآن از نظر زیبایی و تحمّل آهنگ‏های روحانی برابری کند،و علاوه برکشورهای اسلامی،کشورهای غیر اسلامی نیز از نظر زیبایی و آهنگ،قرآن را در برنامه‏های رایویی خویش‏ گنجانیدند.
بنابراین هرچه زمان می‏گذرد و به هر اندازه ملت‏های‏ مختلف با قرآن آشنا می‏شوند بیش از پیش مجذوب زیبایی قرآن‏ می‏شوند.»21
و از این جهت است که قرآن با گذر زمان غبار کهنگی‏ برنداشته و هرگز تکرار آن برگوش ها سنگینی نمی‏کند.

4. کسی که براساس قرآن سخن بگوید،راست گفته‏ است.
من قال به صدق 22کسی که از قرآن سخن بگوید،راست گفته است.
قرآن،سخن خدا و گفتار حق است.در آن کژی و انحراف‏ راه ندارد و هر آنچه در آن بیان گشته است جز حقیقت و واقعیت‏ نمی‏باشد.بنابراین کسی که مطابق قرآن سخن بگوید در سخنش‏ کژی و انحراف و دورغ نیست،بلکه عین حق است.

5. کسی که به قرآن عمل کند بردیگران پیشی گرفته‏ است.
و من عمل به سبق 23
کسی که به آن عمل کرد پیش افتاد. قرآن باید سرلوحهء برنامه‏های مسلمانان قرار گیرد،و از آن‏ بهترین بهره‏های معنوی را ببرند که در پرتو آن،دارای دنیایی‏ پاک و بی درد و رنج نیز خواهند داشت.و علاوه بر این در آخرت‏ نیز روسفید و مشمول رحمت واسعهء خداوند قرار خواهند گرفت.
عمل به قرآن در ابعاد مختلف عوامل کامل پیشروی به سوی‏ تکامل در جهات گوناگون است،هم در جهت ظاهر و مادی و هم در جهت باطن و معنوی،که اگر به راستی مسلمانان به آن‏ عمل می‏کردند،از همهء مردم دنیا از هر جهت سبقت می‏گرفتند، همچنان‏که آن حضرت در وصیت خود به امام حسن(علیه السلام)و امام‏ حسین(علیه السلام)فرمودند:
واللّه اللّه فی القرآن لا یسبقکم بلعمل به غیرکم 24
خدا را خدا را در مورد توجه به قرآن،نکند که دیگران در عمل به آن از شما پیشی گیرند.
هدف آن حضرت توجه دادن مسلمانان به کتاب آسمانی‏ قرآن،بزرگ‏ترین و محکم‏ترین سند مسلمین است،که با توجه‏ به آن و پیمودن راه‏های روشن آن،و اجرای اصول و احکام آن، باعث پیروزی همه جانبهء مسلمانان شده و موجب نجات انسان‏ها خواهد گردید.

6. قرآن،مصباح هدایت
نقش هدایتی قرآن کریم در فرازهای بسیاری از نهج البلاغه‏ ملاحظه می‏شود از جمله:
الف- انّ اللّه تعالی انزل کتابا هادیا بیّن بیه الخیر و الشّرّ. فخذوا نهج الخیر تهتدوا،واصدفوا عن سمت الشّرّ تقصدوا.
25 خدای تعالی کتابی(قرآن کریم)هدایت‏کننده نازل کرد و در آن نیکی‏ها و بدی‏ها را بیان فرمود.پس به راه نیکی روید تا هدایت شوید و از بدی دوری کنید تا در راه راست قرار بگیرید.
ب) و استضی بنور هدایته. 26
و از نور هدایت آن(کتاب خدا)بهره‏ گیر.
ج) اعلمو انّ هذا القرآن هو النّاصح الّذی لا یغشّ، والهادی الّذی لا یضلّ،و المحدّث الّذی لا یکذب،و ما جالس هذا القرآن احد الاقام عنه بزیادة او نقصان:زیادة فی‏ هدی،و نقصان من عمی.واعلموا انّه لیس علی احد بعد القرآن‏ من فاقة،و لالا حد قبل القرآن من غنی،فاستشفوه من ادوائکم، واستعینو به علی لاوائکم. 27
بدانید که این قرآن پند دهنده‏ای است که انسان را نمی‏فریبد، هدایت‏کننده‏ای است که گمراه نمی‏سازد و سخنگویی است که‏ هرگز دروغ نمی‏گوید.هر کس با قرآن مجالست کند،از کنار آن‏ با«زیادی»و«نقصانی»برمی‏خیزد،زیادی در هدایت و نقصان‏ از کور دلی و جهل.آگاه باشید،هیچ کس پس از داشتن قرآن‏ فقر و بیچارگی ندارد و هیچ‏کس پیش از آن غنا و بی‏نیاز نخواهد داشت؛بنابراین از قرآن برای بیماری‏های خود شفا و بهبودی‏ بطلبید و برای پیروزی برشداید و مشکلات از آن استعانت‏ جویید.
یکی از ویژگی‏های جهان هستی موضوع تاثیر و تاثر است، به این معنا که همهء پدیده‏های جهان در رابطه با یکدیگر حالت‏ اثرگذاری در حوزهء حیات خود و اثرپذیری از شرایط و امکانات‏ محیطی دارند.انسان نیز از این قاعده مستثنی نیست.هرگاه با نور علم و ایمان مربوط باشد،این ارتباط مفید باعث روشنی‏ ضمیر و نورانیت قلب او می‏گردد و اگر با پلیدی و مظاهر شیطان‏ مرتبط باشد،همین پیوستگی موجب آلودگی دل و اندیشه و عمل‏ او خواهد شد.
با توجه به این واقعیت غیر قابل انکار،امام(علیه السلام)قرآن را عامل‏ افزایش آگاهی و هدایت و باعث کاهش جهل و ناآگاهی می‏داند و این براثر مجالست با قرآن است؛زیرا قرآن کریم به اذن الهی‏ باعث خروج انسان از ظلمت به نور است.

7. قرآن بهار دل‏ها و شفای سینه‏های بیمار است.
و تعلّموا القرآن فانّه احسن الحدیث،و تفقّهوا فیه فانّه ربیع‏ القلوب،و استشفوا بنوره فانّه شفاء الصدور.واحسنوا تلاوته‏ فانّه احسن القصص.
قرآن را فرا گیرید،که بهترین گفتار است و در آن ژرف بنگرید که بهار دل‏هاست و از نور آن شفا بجویید که شفای سینه‏های‏ بیمار است؛آن را به نیکوترین وجه تلاوت کنید که‏ سود بخش‏ترین سرگذشت‏ها است.28
بهترین سخن بودن قرآن به خاطر این است که مشتمل است‏ برحقّ محض،حقّی که باطل بدان رخنه نمی‏کند،نه در عصر نزولش،نه بعد از آن،و نیز به خاطر این که کلام مجید خداست.29
امام سجاد(علیه السلام)می‏فرمایند:«آیات قرآن گنجینه‏هایند.پس‏ هر زمان که گنجینه‏ای گشوده شود،سزاوار است که با دقت در آن بنگری.»
حضرت علی(علیه السلام)که به حق طبیبی آگاه و متخصص و دلسوز برای بیماری‏های روحی است به انسان‏های بیمار دل توصیه‏ می‏کند تا پیام شفابخش قرآن کریم را به خوبی بشنوند و رهنمودهایش را به نیکی‏پذیرا شوند تا به برکت عمل به قرآن‏ مجید روح وروان آنان از کفر و الحاد شرک و نفاق،کبر و ریا،بخل و حسد،کینه و عداوت وامثال اینها منزه و پاک گردد و بهبودی یابد.

8. قرآن ظاهری زیبا و باطنی ژرف دارد.
انّ القرآن ظاهره أنیق و باطنه عمیق.
قرآن دارای ظاهری زیبا و شگفت انگیزه و باطنی ژرف و عمیق‏ است.قرآن مجید از نظر فصاحت و بلاغت و صناعات ادبی و نیز محتوا و علوّ معنا در حدی از شیوایی و رفعت قرار دارد که‏ هر سخن‏شناس را به حیرت و تعجب واداشته و از این طریق‏ معجزه بودن خویش را به اثبات می‏رساند و دانشمندان با انصاف‏ و حتی دشمنان را به اعتراف وادار می‏کند.

اعتراف ابوالعلاء معری

ابوالعلاء معری(متهم به مبارزه با قرآن)می‏گوید:
«این سخن در میان همه مردم اعم از مسلمانان و غیر مسلمانان‏ مورد اتفاق است که کتابی که حضرت محمّد(ص)آورده است‏ عقل‏ها را در برابر خود مغلوب ساخت و تا کنون کسی نتوانسته‏ است مانند آن را بیاورد؛سبک این کتاب با هیچ یک از سبک‏های‏ معمول میان عرب،اعم از خطابه،رجز،شعر،سجع کاهنان‏ شباهت ندارد.امتیاز و جاذبه این کتاب به قدری است که اگر یک آیه از آن در میان کلمات دیگر قرار گیرد،هم چون ستاره‏ای‏ فروزان در شب تاریک می‏درخشد.»30
بنابراین بر هر ادیب منصف و محقق حق‏پذیر لازم است که‏ از صمیم قلب کلام علی(علیه السلام)را نقش بر دل و ورد برزبان کند که‏
«انّ القرآن ظاهره انیق و باطنه عمیق»

9. به فرزندان خود قرآن بیاموزید.
انّ للولد علی الوالد حقّا،و انّ للوالد علی الولد حقّا،فحقّ‏ الوالد علی الولد ان یطیعه فی کلّ شی الاّ فی معصیة اللّه سبحانه، و حقّ الولد علی الوالد ان یحسّن اسمه،و یحسّن ادبه و یعلّمه‏ القرآن. 31
فرزندان را برپدر حقّی و پدر را برفرزند حقّی است.حق پدر آن است که فرزندش وی را در هر امری جز در معصیت خدای‏ سبحان فرمان برد و حق فرزند آن است که پدرش او را نام نیکو نهد و او را با ادب و آراسته بار آورد و قرآن را به او بیاموزد.

پی نوشتها:

(1)نهج البلاغه،خطبهء 189
(2)نهج البلاغه،نامهء 47.
(3)کتاب المعجزة الخالده.نوشتهء هبة الدین شهرستانی.
(4)شرح نهج البلاغه.مقدمه مؤلف،تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم- دار احیاء الکتب العربیه،مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
(5)مقدمهء شریف رضی برنهج البلاغه.
(6)نهج البلاغه،خطبهء 109،بند 38.
(7)سورهء حشر آیهء 22،اگر ما این قرآن را برکوه نازل می‏کردیم مشاهده‏ می‏کردی که کوه از ترس و عظمت خدا خاشع و متلاشی می‏گشت.
(8)سوره حشر آیه 22
(9)نهج البلاغه،حکمت 111.
(10)شرح سید رضی(ره)از کتاب حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه. استاد جوادی آملی،ص 43.
(11)اصول کافی،ج 1،ص 136،باب جوامع التوحید.
(12)سوره اسراء 88
(13)شرح ابن ابی الحدید،ج 3،ص 51،تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم- دار احیاء الکتب العربیه،مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
(14)همان.
(15)استاد جواد آملی.کتاب حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه، ص 51.
(16)شرح ابن ابی الحدید.ج 3،ص 51.
(17)نهج البلاغه،خطبهء 156.
(18)سوره آل عمران،آیه 103.
(19)خطبهء 156،نهج البلاغه.
(20)نهج البلاغه،خطبهء 156.
(21)وحی و نبوت،ص 65.
(22)خطبهء 156،نهج البلاغه.
(23)خطبهء 156،نهج البلاغه.
(24)نامهء 47،نهج البلاغه.
(25)نهج البلاغه،خطبهء 167.
(26)نهج البلاغه،خطبهء90
(27)نهج البلاغه،خطبهء 176.
(28)خطبهء 109،نهج البلاغه.
(29)ترجمه نفسیر المیزان،ج 34،ص 78.
(30)تفسیر نمونه.چاپ هجدهم،سال 1362،ج 1،ص 135
(31)حکمت 391،بند 1-3.

---

 منبع: مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت علیهم السلام /ناصر ابراهیمی؛مجله رشد آموزش معارف اسلامی - بهار 1380 - شماره 44 .