تبیان، دستیار زندگی

توحید و خداشناسى در نهج البلاغه

نهج البلاغه اثر شریف و گرانقدری است كه جامع علوم و دانش ها می باشد و منطبق با نیازهای فطری و طبیعی انسان در همه ابعاد و شئون زندگی دنیا رهنمود می دهد و بینش و شناخت می آفریند و راه های رشد و كمال را می نمایاند و مقصد را نزدیك و دست یافتنی می سازد. توحید و خداشناسی یكی از موضوعات بسیار مهم و محوری در نهج البلاغه می باشد و امیر مومنان حضرت علی (ع ) به زیبایی و مهارت تمام این اصل بنیادی را كه زیرساخت های كلیه اصول و مبانی و تعالیم و ارزش های والای اسلامی را تشكیل می دهد تبیین و تشریح می نماید. آنچه در ذیل می آید گزیده ای از این كتاب بزرگ در موضوع مزبور می باشد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
نهج البلاغه

پدیدآورنده هستی



سپاس خداوندی را كه بی آن كه دیده شود شناخته شده و بی آن كه اندیشه ای به كار گیرد آفریننده است خدایی كه همیشه بوده و تا ابد خواهد بود آنجا كه نه از آسمان دارای برج های زیبا خبری بود و نه از پرده های فروافتاده اثری به چشم می خورد نه شبی تاریك و نه دریایی آرام نه كوهی با راه های گشوده نه دره ای پرپیچ و خم نه زمین گسترده و نه آفریده های پراكنده وجود داشت.

خدا پدیدآورنده پدیده هاست... خالق و روزی دهنده آنان است آفتاب و ماه به رضایت او می گردند كه هر تازه ای را كهنه و هر دوری را نزدیك می گرداند. خدا روزی مخلوقات را تقسیم كرد و كردار و رفتارشان را برشمرد از نفس ها كه می زنند و نگاه های دزدیده كه دارند و رازهایی كه در سینه ها پنهان كردند. و جایگاه پدیده ها را در شكم مادران و پشت پدران تا روز تولد و سرآمد زندگی و مرگ همه را می داند.

اوست خدایی كه با همه وسعتی كه رحمتش دارد كیفرش بر دشمنان سخت است و با سختگیری كه دارد رحمتش همه دوستان را فراگرفته است هركس كه با او به مبارزه برخیزد بر او غلبه می كند هركس دشمنی ورزد هلاكش می سازد هركس با او كینه و دشمنی ورزد تیره روزش كند و بر دشمنانش پیروز است هركس به او توكل نماید او را كفایت كند و هركس از او بخواهد می پردازد و هركس برای خدا به محتاجان قرض دهد وامش را بپردازد و هر كه او را سپاس گوید پاداش نیكو دهد.

شناخت آفریدگار



ستایش خدایی را سزاست كه نبخشیدن بر مال او نیفزاید و بخشش او را فقیر نسازد زیرا هر بخشنده ای جز او اموالش كاهش یابد و جز او هركس از بخشش دست كشد مورد نكوهش قرار گیرد. اوست بخشنده انواع نعمت ها و بهره های فزاینده و تقسیم كننده روزی پدیده ها مخلوقات همه جیره خوار سفره اویند كه روزی همه را تضمین و اندازه اش را تعیین فرمود. به مشتاقان خویش و خواستاران آنچه در نزد اوست راه روشن را نشان داد سخاوت او در آنجا كه از او بخواهند با آنجا كه از او درخواست نكنند بیشتر نیست. خدا اولی است كه آغاز ندارد تا پیش از او چیزی بوده باشد و آخری است كه پایان ندارد تا چیزی پس از او وجود داشته باشد. مردمك چشم ها را از مشاهده خود بازداشته است. زمان بر او نمی گذرد تا دچار دگرگونی گردد و در مكانی قرار ندارد تا پندار جابجایی نسبت به او روا باشد. اگر آنچه از درون معادن كوه ها بیرون می آید و یا آنچه از لبان پر از خنده صدف های دریا خارج می شود از نقره های خالص و طلاهای ناب درةهای غلطان و مرجان های دست چین همه را ببخشد در سخاوت او كمتر اثری نخواهد گذاشت و گستردگی نعمت هایش را پایان نخواهد داد در پیش او آنقدر از نعمت ها وجود دارد كه هرچه انسان ها درخواست كنند تمامی نپذیرد چون او بخشنده ای است كه درخواست نیازمندان چشمه جود او را نمی خشكاند و اصرار و درخواست های پیاپی او را به بخل ورزیدن نمی كشاند.

 صفات خدا



ای پرستش كننده درست بنگر آنچه را كه قرآن از صفات خدا بیان می دارد به آن اعتماد كن و از نور هدایتش بهره گیر و آنچه را كه شیطان تو را به دانستن آن وامی دارد و كتاب خدا آن را بر تو واجب نكرده و در سنت پیامبر(ص ) و امامان هدایتگر(ع ) نیامده رها كن و علم آن را به خدا واگذار كه این نهایت حق پروردگار بر تو است. بدان آنها كه در علم دین استوارند خدا آنها را از فرورفتن در آنچه كه بر آنها پوشیده است و تفسیر آن را نمی دانند و از فرورفتن در اسرار نهان بی نیاز ساخته است و آنان را از این رو كه به عجز و ناتوانی خود در برابر غیب و آنچه كه تفسیر آن را نمی دانند اعتراف می كنند ستایش فرمود و ترك ژرف نگری آنان در آنچه كه خدا بر آنان واجب نساخته را راسخ بودن در علم شناسانده است.

پس به همین مقدار بسنده كن ! و خدا را با میزان عقل خود ارزیابی مكن تا از تباه شدگان نباشی.

اوست خدای توانایی كه اگر وهم و خیال انسانها بخواهد برای درك اندازه قدرتش تلاش كند و افكار بلند و دور از وسوسه های دانشمندان بخواهد ژرفای غیب ملكوتش را درنوردد و قلب های سراسر عشق مشتاقان برای درك كیفیت صفات او كوشش نماید و عقل ها با تلاش وصف ناپذیر از راه های بسیار ظریف و باریك بخواهند ذات او را درك كنند دست قدرت بر سینه همه نواخته بازگرداند در حالی كه در تاریكی های غیب برای رهایی خود به خدای سبحان پناه می برند و با ناامیدی و اعتراف به عجز از معرفت ذات خدا بازمی گردند كه با فكر و عقل نارسای بشری نمی توان او را درك كرد و اندازه جلال و عزت او در قلب اندیشمندان راه نمی یابد. خدایی كه پدیده ها را از هیچ آفرید نمونه ای در آفرینش نداشت تا از آن استفاده كند و یا نقشه ای از آفریننده ای پیش از خود كه از آن در آفریدن موجودات بهره گیرد و نمونه های فراوان از ملكوت قدرت خویش وشگفتی های آثار رحمت خود كه همه با زبان گویا به وجود پروردگار گواهی می دهند را به ما نشان داده كه بی اختیار ما را به شناخت پروردگار می خوانند.

در آنچه آفریده آثار صنعت و نشانه های حكمت او پدیدار است كه هر یك از پدیده ها حجت و برهانی بر وجود او می باشند گرچه برخی مخلوقات به ظاهر ساكت اند ولی بر تدبیر خداوندی گویا و نشانه های روشنی بر قدرت و حكمت اویند!

خداوندا گواهی می دهم آن كس كه تو را به اعضای گوناگون پدیده ها و مفاصل به هم پیوسته كه به فرمان حكیمانه تو در لابلای عضلات پدید آمده تشبیه می كند هرگز در ژرفای ضمیر خود تو را نشناخته و قلب او با یقین انس نگرفته است و نمی داند كه هرگز برای تو همانندی نیست. و گویا بیزاری پیروان گمراه از رهبران فاسد خود را نشنیده اند كه می گویند : « به خدا سوگند ما در گمراهی آشكار بودیم كه شما را با خدای جهانیان مساوی پنداشتیم»

دروغ گفتند مشركان كه تو را بابت های خود همانند پنداشتند و با وهم و خیال خود گفتند پیكری چون بتهای ما دارد و با پندار نادرست تو را تجربه كرده و با اعضا گوناگون مخلوقات تشبیه كردند.

خدایا! گواهی می دهم آنان كه تو را با چیزی از آفریده های تو مساوی شمارند از تو روی برتافته اند و آن كه از تو روی گردان شود براساس آیات محكم قرآن و گواهی براهین روشن تو كافر است. تو همان خدای نامحدودی هستی كه در اندیشه ها نگنجی تا چگونگی ذات تو را درك كنند و در خیال و هم نیایی تا تو را محدود و دارای حالات گوناگون پندارند.

وصف پروردگار در آفرینش موجودات گوناگون



آنچه را آفرید با اندازه گیری دقیق استوار كرد و با لطف و مهربانی نظمشان داد و به خوبی تدبیر كرد. هر پدیده را برای همان جهت كه آفریده شد به حركت در آورد چنانكه نه از حد و مرز خویش تجاوز نماید و نه در رسیدن به مراحل رشد خود كوتاهی كند و این حركت حساب شده را بدون دشواری به سامان رساند تا براساس اراده او زندگی كند.

پس چگونه ممكن است سرپیچی كند درحالی كه همه موجودات از اراده خدا سرچشمه می گیرند خدایی كه پدید آورنده موجودات گوناگون است بدون احتیاج به اندیشه و فكری كه به آن روی آورد یا غریزه ای كه در درون پنهان داشته باشد و بدون تجربه از حوادث گذشته و بدون شریكی كه در ایجاد امور شگفت اگیز یاریش كند موجودات را آفرید پس آفرینش كامل گشت و به عبادت و اطاعت او پرداختند دعوت او را پذیرفتند و در برابر فرمان الهی سستی و درنگ نكردند و در اجرای فرمان الهی توقف نپذیرفتند. پس كجی های هر چیزی را راست و مرزهای هر یك را روشن ساخت و باقدرت خداوندی بین اشیا متضاد هماهنگی ایجاد كرد و وسایل ارتباط آنان را فراهم ساخت و موجودات را از نظر حدود اندازه و غرائز و شكل ها قالب ها هیئت های گوناگون تقسیم و استوار فرمود و باحكمت و تدبیر خویش هر یكی از به سرشتی كه خود خواست در آورد.

 چگونگی آفرینش آسمان ها



فضای باز و پستی و بلندی و فاصله های وسیع آسمان هارا بدون اینكه بر چیزی تكیه كند نظام بخشید و شكاف های آن را بهم آورد و هر یك را با آنچه كه تناسب داشت و جفت بود پیوند داد و دشواری فرود آمدن و برخاستن را بر فرشتگانی كه فرمان او را به خلق رسانند یا اعمال بندگان را بالا برند آسان كرد.

درحالی كه آسمان به صورت دود و بخار بود به آن فرمان داد پس رابطه های آن را برقرار ساخت سپس آنها را از هم جدا كرد و بین آنها فاصله انداخت و بر هر راهی و شكافی از آسمان نگهبانی از شهاب های روشن گماشت و با دست قدرت آنها را از حركت ناموزون در فضا نگهداشت و دستور فرمود تا برابر فرمانش تسلیم باشند.

و آفتاب را نشانه روشنی بخش روز و ماه را با نوری كمرنگ برای تاریكی شب ها قرارداد و آن دو را در مسیر حركت خویش به حركت در آورد و حركت آن دو را دقیق اندازه گیری كرد تا در درجات تعیین شده حركت كنند كه بین شب ها قرار داد و آن دو را در مسیر حركت خویش به حركت درآورد و حركت آن دو را دقیق اندازه گیری كرد تا در درجات تعیین شده حركت كنند كه بین شب و روز تفاوت باشد و قابل تشخیص شود و با رفت و آمدن آن ها شماره سالها و اندازه گیری زمان ممكن باشد.

پس در فضای هر آسمان فلك آن را آفرید و زینتی از گوهرهای تابنده و ستارگان درخشنده بیار است و آنان را كه خواستند اسرار آسمان ها را دزدانه دریابند با شهاب های سوزان تیرباران كرد و تمامی ستارگان از ثابت و استوار و گردنده و بی قرار فرود آینده و بالا رونده و نگران كننده و شادی آفرین را تسلیم اوامر خود فرمود. (نهج البلاغه بخش هایی از خطبه 90 و 91 )
منبع: مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت علیهم السلام / روزنامه - جمهورى اسلامى
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.