تبیان، دستیار زندگی

فرازی از خطبه های نهج البلاغه در باب توحید

شیعیان علاوه بر قرآن که کتاب زندگی و راهگشای مسلمانان در پیمودن مسیر تعالی است، به توصیه پیامبر اکرم(ص) مراجعه به امامان معصوم(ع) را نیز برای درک و شناخت بهتر رسالت خویش در زندگی و قدم گذاشتن در صراط مستقیمی که مد نظر پرودگار است در دستور کار خود دارند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
نهج البلاغه
نهج‌البلاغه، مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های امام علی(ع)، امام اول شیعیان است. گردآورنده نهج‌البلاغه، ابوالحسن محمد بن حسین موسوی معروف به سید رضی و شریف رضی است. نهج‌البلاغه عنوانی است که سید رضی برای منتخبی از خطبه‌ها و مواعظ، نامه‌ها و عهدنامه‌ها، و کلمات کوتاه و قصار علی بن ابی‌طالب برگزیده است. مطالب این کتاب از جمله شیواترین متون عربی محسوب می‌شود.

نخستین گردآورنده کلمات قصار علی ابوعثمان عمرو بن بحر جاحظ صاحب در ۲۵۵ ه.ق است. وی صد کلمه از کلمات قصار امیرالمومنین را انتخاب کرده و آن را (مطلوب کل طالب من کلام امیرالمومنین علی بن ابی طالب(ع)) نامیده‌است.

تاریخ‌نگاران و حدیث‌دانان دیگری نیز به گردآوری سخنان و اندرزهای امام علی(ع) اقدام کرده‌اند. برای نمونه قاضی محمد بن سلامه معروف به قضاعی در ۴۰۵ هجری مجموعه‌ای از سخنان امیرالمومنین علی (ع) را به نام «دستور معالم الحکم و ماثور مکارم الشیم» گردآوری کرده است. ترجمه این کتاب به زبان فارسی نیز به نام «قانون» چاپ شده است. بسیاری از خطب و نامه‌های نهج‌البلاغه پیش از آن در کتاب «الغارات» تالیف ابواسحاق ثقفی کوفی، از دانشمندان قرن سوم (متوفی ۲۸۳ هجری قمری) آمده است. همچنین بخش بزرگی از خطبه‌های توحیدی نهج‌البلاغه در کتابهایی که یک قرن پیش از نهج‌البلاغه تالیف شده، نظیر کتاب «الکافی» شیخ کلینی و «کتاب التوحید» شیخ صدوق آمده‌است.

خطبه های امام علی (ع) که جمع آوری شده است بیشتر در زمینه امور اجتماعی زمان ایشان است. یکی از خطبه هایی که به زمان ما رسیده و زمینه آموزشی دارد، خطبه توحید (خطبه 288 ترجمه شهیدی) است که در ذیل آمده است:

«...این خطبه كه در توحید است، و این خطبه از اصول علم چیزى را فراهم آورده كه در هیچ خطبه نیست. یگانه اش ندانسته، آن كه براى او چگونگى انگاشته و به حقیقت او نرسیده، آن كه برایش همانندى پنداشته و نه بدو پرداخته آن كس كه او را به چیزى همانند ساخته و نه قصد او كرده، آن كه بدو اشارت نموده یا به وهمش درآورده.

هر چه به ذات شناخته باشد ساخته است و هرچه به خود بر پا نباشد دیگرى اش پرداخته. سازنده است نه با به كار بردن افزار. هر چیز را به اندازه پدید آرد، نه با اندیشیدن در كیفیت و مقدار. بى نیاز است بى آنكه از چیزى سود برد. با زمان ها همراه نیست و دست افزارها او را یارى ندهد.

هستى او بر زمان ها پیش است و وجودش بر عدم مقدم است و ازلیت او را آغازى نیست- و از ازل تا به ابد قائم به خویش است- و با نهادن قوه ادراك- در انسان- معلوم گردید كه او را مركزى براى ادراك نیست- چه ذات او با ادراك، چون دیگر قوه هاى او، یكى است-، و از اینكه برخى آفریده ها را ضد دیگرى آفرید، نبودن ضدى براى او دانسته گردید و با سازوارى كه میان چیزها پدید آورد، دانسته شد كه براى او قرینى تصور نتوان كرد.

روشنى را ضد تاریكى قرار داد، و سپیدى را ضد سیاهى، و ترى را مخالف خشكى، و گرم را مخالف با سردى نهاد. ناسازواری هاى طبیعت را با یكدیگر سازوارى دهنده است و جداها از هم را فراهم آورنده، و دورها از یكدیگر را نزدیك سازنده، و نزدیكها را جدا گرداننده.

نه در حدى درآید و نه در شمار آید، كه افزارها- جسمى- چون خود را محدود كردن تواند، و آلت ها به نظر خود اشارت راند.- افزارها محدود به زمان است و یا موصوف به كمال و نقصان. چنانكه گویند- از كى پدید گردید، و به تحقیق بود،- یا- اگر چنین نبود- بهتر مى سزید. از كى، و به تحقیق و اگر نه، ممكن را شاید-، و با قدیم و ازلى و به كمال، درست نیاید.

به آفریده ها، آفریننده، بر خردها آشكار گردید- و با دیدنى بودنشان مسلم شد- كه آفریننده را هرگز نتوان دید. نه آرام است و نه گردان است و چگونه چنین بود؟ كه خود پدید آرنده هر دوان است و چسان صفتى را كه در چیزى آفرید، به آفریننده باز تواند گردید، یا چیزى در او پدید گردد كه آن چیز را خود پدید گردانید، كه اگر چنین بود دگرگونى گیرد و كنه- ذات- او تجزیه پذیرد. آنگاه نتوان گفت ازلى است- چه با دیگر ممكنات یكى است-، و اگر او را پشت سرى بود- به ناچار- پیش رویى هم باید، پس ناقص بود در این حال و نیازش بود به كمال، و نشانه مخلوق در آن آشكار و خود دلیلى گردد از آن پس كه خالق بود و نشان او در آفریده ها پدیدار.- و چون قدرتش چیره است بر همگان- پس آنچه در جز او اثر كند، اثر نكند در آن.»

منبع :  مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت علیهم السلام

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.