تبیان، دستیار زندگی

امیر المؤمنین علی علیه السلام در سفرنامه مادام دیولافوآ

امیر المؤمنین علی علیه السلام در سفرنامه مادام دیولافوآ
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
 

امیر المؤمنین علی علیه السلام در سفرنامه مادام دیولافوآ
مقدمه

«سفرنامه مادام دیولافوآ» عنوان كتابی است كه توسط یك محقق و مستشرق فرانسوی به رشته تحریر درآمده و به فارسی ترجمه شده است.در این سفرنامه، ستایشی از مولای متقیان، علی ابن ابیطالب علیه السلام به عمل آمده كه از یك فرد غیرمسلمان، جای تامل دارد.

برای برطرف شدن این شبهه كه مبادا مترجم كتاب چیزی بر آن افزوده باشد به متن اصلی مراجعه و مجددا جملات مذكور از زبان فرانسه به فارسی ترجمه شد. (1)

پیش از بیان این جملات، لازم است برای آشنایی بیش تر با اثر مذكور و نویسنده آن، معرفی كوتاهی از این كتاب به عمل آید.

عنوان اصلی كتاب سرزمین پارس (كلده و شوش) (2) می باشد.متن اصلی به زبان فرانسوی است و در سال 1887 میلادی در فرانسه به چاپ رسیده است.تعداد صفحات كتاب 739 صفحه همراه با فهرست الفبایی موضوعی و فهرست تصاویر است.محتوای كتاب حاصل یادداشت های خانم دیولافوآ، همسر دانشمند آقای مارسل دیولافوآ، مهندس و باستان شناس فرانسوی می باشد كه در دهه 1880 سفر خود را از بندر مارسی در جنوب فرانسه آغاز نموده، پس از عبور از دریای مدیترانه و تركیه و قفقاز به ایران و عراق آمده، سپس از طریق راه آبی خلیج فارس و دریای عرب و دریای سرخ و دریای مدیترانه، به فرانسه بازگشته اند. (3)

نقشه مربوط، مسیر این سفر را نشان می دهد. (4)

این كتاب كه نشان ملی لژیون دونر، (Legion Dhonneur) فرانسه را به خود اختصاص داده است (5) ، توسط آقای بهرام فره وشی، با عنوان سفرنامه مادام دیولافوآ (ایران و كلده) ترجمه شده است. (6)

این سفرنامه دارای اطلاعات فراوانی از اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ایران - همچون نحوه اداره كشور توسط زمامداران قاجار، آداب معاشرت و عادات و رسوم مردم، نوع خوراك و پوشاك آن ها، ویژگی های معماری و خصوصیات كالبدی شهرهایی مانند تبریز، قزوین، قم، اصفهان، شیراز و اوضاع و احوال اقلیت ها و مانند آن ها می باشد و بدین لحاظ، یكی از منابع ایران شناسی در اواخر قرن نوزدهم به شمار می رود.

از ویژگی های این اثر، تصاویر و نقاشی هایی است كه توسط این زوج هنرمند تهیه شده و تعداد آن ها بیش از سیصد مورد است.این تصاویر و نقاشی ها چشم اندازهایی را از مساجد، كلیساها، خیابان ها، آب انبارها، كاروان سراها، اجتماعات و حتی چهره و پوشاك اقشار مختلف مردم ارائه می دهد كه از طریق آن ها می توان تصویر روشنی از ایران آن زمان به دست آورد.به عنوان نمونه، طراحی چشم انداز بغداد، از صفحه 562 متن اصلی ارائه گردیده است.

خانم دیولافوآ، تنها گزارش گر سفر نبوده است.بلكه در ارتباط با مسائل مختلف، اظهارنظرهایی نموده كه حاكی از اطلاعات وسیع وی درباره تاریخ و فرهنگ ایران و سایر نقاطی است كه در مسیر وی سفر قرار داشته است.به عنوان نمونه، هنگامی كه به خرابه های تیسفون رسیده، ضمن مقایسه آن با شهر یونانی سلوسی كه در مجاورت تیسفون قرار داشته است، از این كه كاخ شاهان ایرانی، آشیانه كلاغان شده است ابزار تاسف نموده، خطاب به «باربد» می نویسد: "ای شاعر، چنگ خود به دست گیر و آن را با اشعار دلپذیرت هماهنگ ساز و پیش از آن كه انگشتان خود را قطع كنی و سازت را بسوزانی، برای آخرین بار در مقابل این كاخ ویران، مرثیه سرایی كن." (7) خانم دیولافوآ در این جا 37 بیت از اشعار فردوسی را كه مربوط به نوحه سرایی "باربد" برای خسروپرویز است، به زبان فرانسه ذكر كرده است. (8)

آشنایی نگارنده به تاریخ ادبیات فارسی، محدود به فردوسی نبوده است و بلكه به تناسب مطالب، به بیان احوال و افكار شاعرانی همچون خاقانی، خیام و حافظ پرداخته و ابیاتی از قصیده انوری را نقل كرده است كه به دنبال فتنه "غز"ها در خراسان، سروده شده است:

بر سمرقند اگر بگذری ای باد سحر نامه اهل خراسان به بر خاقان بر

خبرت نیست كزین زیر و زبر شوم غزان نیست یك پی ز خراسان كه نشد زیر و زبر (9)

وی همچنین به تاریخ سیاسی ایران آشنایی زیادی داشته و در خلال كتاب به بیان تحلیل هایی در این زمینه پرداخته است.سفرنامه دیولافوآ به دلیل توصیف هایی كه از اوضاع جغرافیایی ایران و تركیه و قفقاز و عراق (مانند وضعیت شهرها، راه ها، كشاورزی، سد و بندها، فعالیت های صنعتی و نظایر آن ها) در اواخر قرن گذشته ارائه داده است، می تواند به عنوان یكی از منابع جغرافیای تاریخی نیز محسوب گردد.وی همچنین با تاریخ اساطیری و پژوهش های باستان شناسی، به خصوص در ارتباط با كلده و شوش و آشور و بابل، آشنایی داشته است.

یكی از ویژگی های مهم نگارنده كتاب و همسرش، آقای مارسل دیولافوآ، گرایشات به معنای خدا و "لافوآ"، (Lafoy) به معنای ایمان تشكیل شده است.در سطور زیر كه از سفرنامه وی نقل می گردد، وجود یك روحیه ایمانی، در تعابیر و اصطلاحاتی كه به كار رفته است به خوبی نمایان می باشد.وی به هنگام خروج از ایران و ورود به قلمرو امپراتوری عثمانی در خاك تركیه، چنین می نویسد: «پریروز مارسل می گفت: هنگام مسافرت در ایران من هوش صنعتی و فهم و ادراك و نیروی روحانی و معنوی ایرانیان را می ستودم ولی از طرز اداری دولت و اخلاق مردم معمولی شكایت داشتم و آنان را مورد ملامت قرار می دادم.اكنون می بینم كه خداوند در حین خلق كردن عثمانی ها، نظرش این بوده كه من از جداشدن از ایرانیان بی نهایت متاسف شوم.از موقعی كه ایران را ترك كرده و قدم به خاك تركیه گذارده ام، مثل این است كه از بهشت بیرون آمده و در جهنم وارد شده ام » . (10)

اذیت و آزاری كه خانم دیولافوآ از ناحیه برخی افراد متعصب مذهبی دیده است و حتی كلمات ركیكی كه به هنگام عبور آنان از كنار برخی مساجد و اماكن متبركه نثارشان كرده اند، موجب نشده كینه و نفرتی از مسلمانان پیدا كند، بلكه عموما با واقع بینی به قضاوت درباره مسائل مذهبی پرداخته، هرچند مصون از خطا نیز نبوده است.

در پایان این كتاب، تحلیلی از تاریخ ادبیات ایران و از جمله شاهنامه و چگونگی پیدایش تعزیه و ارتباط آن با حادثه عاشورا، ارائه شده است.

خانم دیولافوآ در ارتباط با مطالب مزبور و حوادثی كه برای فرزندان امیرالمؤمنین علیه السلام در واقعه كربلا رخ داده است، از آن حضرت نام برده، شمه ای از فضائل آن بزرگوار را بیان نموده است كه حاكی از شناخت عمیق وی از تاریخ سیاسی اسلام و شخصیت امیرالمؤمنین علیه السلام و سیره آن بزرگوار است. (11)

بنابر اهمیت این جمله ها كه از زبان یك محقق مسیحی بیان شده است، ترجمه دقیق آن را، به عنوان حسن ختام این سطور قرار می دهیم و متن اصلی را نیز در پایان، تقدیم خوانندگان گرامی نماییم: (12)

«پس از وفات علی علیه السلام فرزندانش حسن و حسین از آتش قیام انتقام خلفای جور (كه در زمان وی از سریر قدرت به زیر آمده بودند) در امان نماندند; در مدینه و كربلا شهید شدند و نهال تشیع ازخون آنان قوت گرفت.مبارزه فرزندان علی با خلفای اموی مایه نمایش های مذهبی گردید كه در قرن 19 رواج وسیع یافت.از آن تاریخ به بعد است كه بین شیعه و سنی گسیختگی ایجاد شد.شیفتگی شیعه نسبت به علی به صورت سنتی استوار درآمده است...چه كسی را می توان یافت كه عالم تر از علی و بیش از او مشتاق صلح و آرامش باشد؟

چه خاندانی را پاك تر از خاندان علی می توان سراغ گرفت؟

در عصری كه خداپرستی با بت پرستی و دیگر مظاهر شرك درآمیخته بود، چه كسی بیش از علی زبان به توحید گشود؟

در جنگ ها زمانی كه همه از صحنه می گریختند چه كسی استوارتر از علی پیكار می نمود؟

زمانی كه همه به فكر جان خویش بودند، چه كسی جز علی به استقبال مرگ می شتافت؟

چه كسی عادلانه تر از علی فرمان رانده؟ چه كسی رئوف تر از او می شناسید؟

چه كسی بیش از او در تهدیدهایش راسخ و به وعده هایش وفادار بود؟

...ای دیدگان من گریه كنید و قطرات اشك را با ناله درآمیزید; بگریید بر ظلومیت خاندان رسول الله صلی الله علیه وآله » . (13)

پی نوشت ها:

1- جا دارد از آقای دكتر افضل وثوقی، عضو محترم هیات علمی گروه آموزشی زبان و ادبیات فرانسه، به خاطر این ترجمه، تشكر نمایم.

2- LAPERSE (La Chaldee Et La Susiane), M. Jane Divlafoy, (Relation De Voyage, Hachette paris, 1887.

3- این سفرنامه ظاهرا به منظور تحقیقات باستان شناسی و از جمله تاثیر معماری ساسانی بر معماری اسلامی صورت پذیرفته است، هرچند این گونه مسافرت ها - به خصوص در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی كه مصادف با افزایش فعالیت های استعماری كشورهای صنعتی اروپاست - معمولا از انگیزه های اقتصادی و سیاسی، خالی نبوده است.

4- La Perse, Ibid, P;276

5- اعطای جوایز و نشان های ملی به چنین تحقیقاتی، یكی از شیوه های رایج در كشورهای سلطه گر جهانی بوده است كه به منظور ترغیب پژوهشگران به انجام تحقیقات درباره كشورهای زیرسلطه، صورت می گرفته است.

6- مادام دیولافوآ، سفرنامه مادام دیولافوآ، ترجمه و نگارش فره وشی (مترجم همایون سایق)، كتابفروشی خیام، سال 1332ه.ش

7- همان، ص 540

8- كنون شیون باربد گوش دار سر مهر مهتر به آغوش دار چو آگاه شد باربد زآن كه شاه بپرداخت ناكام و بی رای گاه زجهرم بیامد سوی تیسفون پر از آب مژگان و دل پر زخون...

9 و 10- مادام دیولافوآ، پیشین، ص 685/ص 564

11- ممكن است این شائبه به دل خطور كند كه خانم دیولافوآ ستایش از امیرالمومنین علی علیه السلام را به قصد خاصی و یا به منظور فرصت طلبی بیان كرده است.در پاسخ باید گفت، وی در شرایطی از علی علیه السلام ستایش كرده است كه حكومت عثمانی از چنین امری كراهت داشته و شیعیان و زائران آن حضرت در قلمرو حكومت آن ها مورد اذیت و آزار مردم و در معرض حمله راهزنان و اخاذی ماموران دولتی قرار می گرفته اند.بنابراین، می توان گفت كه بیان جملات مزبور، صرفا از طینت پاك و وجدان بیدار این بانوی حق طلب نشات گرفته است.

12- La Perse, Ibid, pp: 703-704

13- ستایش مادام دیولافوآ از امیرالمؤمنین علی علیه السلام، به زبان فرانسوی از متن اصلی:

Apres lui ses fils, Hassan et Houssein, n|echapperent pas a la vengeance des familles delronees et perirent miserablement tous deux les plaines de Medine et de kerbela, De leur sang repandu nailra le schisme chiite de leurs querelles avec les califdw un drame
pieux, qui formera au dix - huitieme sieclel| element constitufif du theatre dramatique,
Aparlir de colle epoque la scission est completeentre les Sunnites et les Chiites; la
vaneration de ces derniers pour Ali devient une sorte de culte; ses vertus, ses exploits,
le massacre de ses fils sont les uniques objefs de leur devotion et de leur piete:

"Qui etait plus empresse a la paix, plus riche en science, qui avait une fami
posterite plus pure?

"Qui tenait d| un pied ferme au combat quand la deroute etait generale| et se
dans le danger quand chacum etait avare de vie?

"Qui etait Plus juste dans ses arrets, plue equitable dans sa mansuetude, plue sur
dans ses menaces et ses promesses?

"... Pleurez, mes yeux; que vos larmes se melent a ...
منبع:
مرکز اطلاع رسانی آل البیت/احمدیان، دكتر محمدعلی ؛فصلنامه معرفت، شماره 47، ؛

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.