آثار راهبردی سنت حسنه «اهدای خون» در ایام محرم از منظر آیت الله العظمی مکارم

 حضرت آیت الله مکارم شیرازی به آثار راهبردی سنت حسنه اهدای خون در ایام محرم و همچنین به مطرود بودن قمه زنی پرداخته اند.
بی شک پویایی زندگى اجتماعى‏ به شكل خدمات‏ متقابل جلوه ‏گر مى ‏شود، و بروز و ظهور آن، در خدمات متقابل هر فرد یا هر قشرى نسبت به افراد و اقشار دیگر است.[1]
لذا افرادی که در راستای ارتقای خدمات اجتماعی تلاش می کنند به یقین انسان های شایسته و پرارزشى هستند كه مى‏تواند الگو براى دیگران باشند.[2] زیرا هرگاه محرّك انسان ها در خدمات‏ اجتماعى‏ این بوده باشد كه در راه رفاه و آسایش بندگان خدا كارى انجام دهند، گره ‏هاى كور زندگى و[3]مشكلات طبقات مختلف را بگشایند و بارى از دوش جامعه انسانى بردارند، بطور مسلّم در پیشگاه خدا اجر و پاداش خواهند داشت و عدل الهى ایجاب مى‏ كند كه نتیجه این كار نیك خود را ببینند.[4]
در این میان امام حسین‏ علیه السلام به عنوان الگوی کامل زندگی، در راستای اصلاح مفاسدى كه پس از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله در جامعه رخ داده بود دست ردّ بر سینه یزید براى بیعت با او زد، و تصمیم گرفت با بازگرداندن نظمِ لازمِ سابق به زندگى فردى و اجتماعى‏ مردم، خاطرات وسنّت ‏هاى دوران حضرت رسول صلى الله علیه و آله را زنده كند.[5]
آن حضرت با تقدیم خون‏ خود این وظیفه بزرگ را انجام داد و درخت نوپاى اسلام را آبیارى كرد، و آن را از نابودى نجات‏ داد.[6]
حال برگزاری مناسک دینی به ویژه آئین عزاداری امام حسین(علیه السلام) از اعظم شعائر اسلامى است که باید با عظمت برگزار شود و با عقل و درایت جلوى كارهایى كه باعث مى شود این برنامه از عظمت بیفتد گرفته شود. [7] که در صورت تحقق این مهم پیشرفت در مسائل اعتقادى و اجتماعى حاصل خواهد شد‏.[8]
لیکن با این اوصاف چند صباحی است پدیده شوم قمه زنى و آسیب رسانى به بدن از جمله چالش هایی است که انتشار تصاویر آنان در فضای مجازی موجبات وهن اسلام و ساحت اجتماعی اسلام را فراهم کرده است.[9]
لذا پرسش کلیدی این است که آیا قمه زدن واجب است؟ آیا زنجیر تیغه دار که موجب می گردد بدن عزداران تا تا پاهایشان غرق خون شود، جزو واجبات است؟ بی تردید این عمل نه تنها واجب نیست، بلکه قطعاً حرام است[10] و در این زمینه باید دانست دو شبهه جدی حرمت در آن قرار دارد: 1. شبهه لاضرر ، 2. شبهه وهن اسلام در جوامع بشری.[11]
در حالی که بر مبنای اصل كلّى ‏ «قاعده لا ضرر» ؛ هر حكم و قانونى که سبب زیان فرد یا جامعه شود باید محدود و مسدود گردد.[12]لذا برای برون رفت از این چالش باید سنت های حسنۀ مفید اجتماعى‏ را جایگزین این اقدام خرافی و غیر عقلانی کرد.[13] که در این میان سنت حسنۀ اهدای خون به ویژه در ایام محرم و صفر از اهمیت بالاتری نسبت به دیگر امور برخوردار است[14] به ویژه آنکه خون‏، یك ركن مهم حیات‏ و هستى ما است و نوسانات سلامت! و بیمارى ما، در خونمان منعكس مى‏شود و از طریق میزان فشار خون و تركیبات مختلف آن قابل تشخیص است.[15]

تأملی در مفهوم «سنت حسنه»

در آموزه های روایی تأكید شده است كسى كه سنّت حسنه ‏اى بگذارد به تعداد كسانى كه به آن عمل مى ‏كنند اجر و پاداش براى سنّت گذار از سوى خداوند داده خواهد شد بى آنكه از ثواب آنها چیزى كاسته شود و آنها كه سنّت سیئه مى‏ گذارند به تعداد كسانى كه به آن عمل مى‏ كنند وزر و گناه در نامه اعمال آنها نوشته مى‏شود بى آنكه چیزى از گناهان آنها كم شود و این در واقع از مسأله تسبیب و تعاون بر خیر و شر سرچشمه مى‏گیرد، زیرا مى‏دانیم گاه انسان عملى را بالمباشره انجام مى‏دهد و گاه بالتسبیب و ایجاد سنّت خوب و بد نوعى تسبیب است.[16]
البته مسأله سنّت‏ هاى اجتماعى ارتباطى به بدعت ندارد آن‏گونه كه بعضى از وهابیون كوته ‏فكر مى ‏پندارند، زیرا بدعت چیزى است كه به شارع مقدس و قرآن و سنّت پیغمبر نسبت داده شود و جزء آن نیست؛ لیکن سنّت‏ ها نوعى بدعت‏ هاى عرفى و اجتماعى است كه بدون اسناد به شرع مقدس گذارده مى‏ شود كه اگر در مسیر اهداف شرع باشد (مانند اهدای خون به نیازمندان، نوازش یتیمان و كمك به محرومان) سنّت‏ حسنه‏ محسوب مى ‏شود و مطلوب است و اگر بر ضد آن باشد (مانند زنده به‏ گور كردن دختران كه از سنّت‏ هاى جاهلى بود...) سنّت سیئه و نامطلوب محسوب می شود.[17]

رسالت خطیر سازمان انتقال خون

با توجه به اهمیت اقدامات و فعالیت های سازمان انتقال خون، باید در باره اهمیت اهدای خون و آثار و فوایدی که برای انسان دارد، هرچه بیشتر اطلاع رسانی شود و مردم بدانند که اهدای خون، موجب سلامتی انسان می شود. [18]
لیکن در عمل اطلاع‌ر سانی‌ های سازمان انتقال خون برای تشویق مردم به این کار ناکافی است و باید اقدامات بیشتری در این زمینه برای ترغیب مردم به اهدای خون صورت گیرد تا عده‌ای به جای اینکه در ماه محرم به قمه زنی مشغول شوند به عشق و یاد امام حسین(علیه السلام) برای نجات جان دوستداران این حضرت خون اهدا کنند.[19]
برای تحقق این مهم ، اتوبوس های سیار اهدای خون راه خوبی برای تشویق مردم به مشارکت در این امر به شمار می آید.[20]
البته وظایف سازمان انتقال خون به جهت نجات جان انسان‌ها نیز مهم تلقی می گردد؛ لذا دست‌اندرکاران سازمان انتقال خون باید در انجام آزمایشات دقیق عمل کنند تا بوسیله این کار مقدس، بیماری های عفونی به انسان‌های دیگر انتقال نیابد.[21]

اهدای خون در محرم؛ تمرین تداوم و ترویج روحیه ایثارگری

در تاریخ ملت ها روزهایى پیش مى‏آید كه بدون ایثار و فداكارى و دادن قربانیان بسیار خطرات بر طرف نمى ‏شود، و اهداف بزرگ و مقدس محفوظ نمى‏ ماند، اینجا است كه گروهى مؤمن و ایثارگر باید به میدان آیند، و با نثار خون‏ خود از آئین حق پاسدارى كنند، در منطق اسلام به اینگونه افراد «شهید» گفته مى‏ شود.[22]
حال در ساحت اجتماعی نیز نیز می توان ایثار گری نمود؛ زیرا مساله اهدای خون به بیماران، فراتر از انواع بیماری ها بوده و اگر خون به انسان نرسد باعث مرگ انسان می شود، لذا مردم ایثارگر ایران اسلامی بر اساس آموزه های دینی، خون خود را بدون هیچ چشم داشتی به نیازمندان اهدا می کنند. [23]

طرح «نذر خون»در محرم؛ تأسی به امام حسین(علیه السلام) در حیات بخشی به نظام اجتماعی

بی شک قمه زنی در جامعه اسلامی مطرود است و راه رسیدن به امام حسین(علیه السلام) قمه زدن نیست؛ زیرا امام حسین(علیه السلام) با این نوع حرکات که اسلام را به مخاطره بیندازد و باعث تضعیف اقتدار و عزت و آبروی اسلامی شود مخالف است.[24]
مسلمانان باید بدانند که قمه زنی عملی است که شادی دشمنان ما را فراهم می‌کند، اسلام مکتبی است که با خود زنی و آزار و اذیت به بدن ، آن هم عمداً، مخالف است و این نوع حرکات عزت اسلام را در جهان زیر سوال می‌برد و باعث می‌شود چهره زشتی از اسلام در جامعه جهانی به نمایش در بیاید.در حالی قیام امام حسین(علیه السلام) برای زنده نگه داشتن اسلام بود نه تخریب اسلام، قمه زنی وجهه اسلام را تخریب می‌کند.[25]
از آنجا که امام حسین(علیه السلام) با قیام خود حیات دوباره به اسلام و مسلمانان بخشیده است؛ لذا شایسته است شیعیان با اهدای خون در قالب سنت حسنۀ «نذر خون» به سرور و سالارشان امام حسین(عیه السلام) اقتدا کنند، زیرا اهدای خون نجات دادن جان یک مومن است.[26]
به تعبیر قران کریم و آیۀ«وَ مَنْ احیَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً؛[27] و هركس انسانى را از مرگ رهایى بخشد چنان است كه گویى همه مردم را زنده كرده است».[28]اهدای خون به یک نیازمند، نشان دهندۀ همبستگى افراد و اعضاى پیكر جامعه انسانى است که احیاء یک فرد،روى همه اجتماع اثر مى‏گذارد و «فرد به این صورت، عین اجتماع» مى‏شود.[29]

«نذر خون»؛ نذری از جنس ایثار، نوع‌دوستی و نجات آحاد جامعه

بی شک همواره باید عده ای خون خود را برای نجات جان بیماران اهدا کنند.[30] زیرا امروزه اهدای خون مقدمه ی نجات جان انسانی می شود. لذا این سنت حسنه در سابق منفعت محلله ی مقصوده نداشته است ولی امروزه دارد[31]و در حال حاضر كه خون‏ براى نجات‏ جان بیماران مصرف مى‏شود و داراى منافع حلالى است، حتی خریدوفروش آن نیز مانعى ندارد[32]، لذا برخی افراد به جای قمه زنی که موجب وهن اسلام است، بهتر است اهدای خون داشته باشند.[33]
بدین ترتیب كسى كه بخاطر ایثار، نوعدوستى و عاطفه انسانى، دیگرى را از مرگ نجات بخشد در واقع همۀ انسانها را نجات داده است؛ زیرا این آمادگى را دارد كه این برنامه انسانى و ایثار و فداکاری خود را را در مورد هر بشر دیگرى انجام دهد، او علاقمند به نجات انسانهاى بى‏گناه است و از این نظر براى او این انسان و آن انسان تفاوت نمى‏كند و با توجه به فراز قرآنی،[34]« فَكَأَنَّما ...»[35] استفاده مى‏شود كه جامعه انسانى در حقیقت یك واحد بیش نیست و افراد آن همانند اعضاى یك پیكرند.[36]
احیاى یك نفس سبب احیاى سائر اعضاى این پیكر است، زیرا هر كس به اندازه وجود خود در ساختمان مجتمع بزرگ انسانى و رفع نیازمندیهاى آن اثر دارد بعضى بیشتر و بعضى كمتر. لذا كار او آن قدر با ارزش است كه همسنگ نجات جامعه بشریّت خواهد بود.[37]

«نذر خون»؛ ایثار گری در سایۀ احیای مکتب حسینی

هر چند عزادارى خامس آل‏عبا علیه السلام از افضل قُربات است و سبب احیاى مكتب حسینى و بقاى شریعت مى‏ شود، ولى بر مؤمنین لازم است این عمل ارزشمند را با امور موهن و زننده و ناپسند آلوده نسازند.[38] از قمه‏ زدن و حركاتى كه موجب وهن شیعه در جهان است و بهانه به دست دشمن مى‏دهد و ضرر و زیان بر بدن وارد مى‏كند، دورى كنند[39]
به یقین کسانی که قمه می‌زنند با این عمل در شرایط فعلی به مکتب اهل بیت(علیه السلام) ضربه می‌زنند و آثار سوء آن مشهود است.[40]
حال چه بهتر که خون خود را به مراکز انتقال خون هدیه کنند.[41] که در این صورت نشان دهنده ایثار و فداکاری و از خودگذشتگی است، همانگونه که در واقعه كربلا ، جانبازى حسین‏ بن على (علیه السلام) در بین اولیاء و گذشتن او از همه چیز خود در حالى كه شرایط براى صلح و رسیدن به مقامات دنیوى آماده بود زبانزد خاص و عام است.[42] لذا در زیارت اربعین‏[43] می خوانیم:«وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فیكَ...؛ امام حسین‏ علیه السلام خون قلبش را در راه تو داد (و نهایت ایثار و فداكارى را كرد).[44]

نذر اهدای خون؛ تجلی مشارکت در زندگی جمعی

اهدا کردن خون واجب کفایی است؛ زیرا اهدای خون، اهدای زندگی است بنابراین انجام این وظیفه بر هر مسلمانی واجب کفایی است.[45]
از سوی دیگر باید دانست خون مایه حیات است و حیات و ممات انسان در درجه اول به خون وابسته است، زیرا تمام سلول‌های انسان از طریق خون تغذیه می‌شوند، در واقع خون، مادر تمامی دستگاه‌ها و سلول‌های انسان است.[46]
لذا اهدای خون یکی از وظایف انسان‌هایی است که شرایط اهدای خون را دارند؛ در واقع یکی از مهمترین کارهای جامعه بشری برای همنوعان خود است، لذا[47] اهدای خون وظیفه همگانی است[48] که نشان دهندۀ اشتراك‏ در زندگى‏ جمعی و همكارى در همه شؤون حیات انسانی است.[49]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت این ادعا که خونى كه از بدن سینه زنان و عزاداران، به سبب قمه‏ زدن و غیره، بیرون مى ‏آید، باعث تبرّك و شفاى مریضها و مانند آن مى‏شود! هیچ پایه و اساسى ندارد،[50] بلکه این کار سندی بر ضد عاشوراست و برای ضد عقلانی جلوه دادن عاشوراست و باید همه از این کارها بپرهیزند، و به صورت عقلانی عزاداری شود.[51]یعنی عزادارى به صورتى باشد كه باعث هتك دین و مقدّسات نشود.و منجر به جراحت و خونریزى نشود.[52]
با این تفاسیر اهدای خون و سنت حسنۀ«نذر خون» به ویژه در ایام محرم و صفر، با توجه به اهمیت و حساسیت نجات جان انسانها، از مهمترین خدمات در جامعه اسلامی است و [53] کسانی که از طریق اهدای خون جان انسانی را نجات می‌دهند در واقع به یکی از توصیه‌های اسلام عمل کرده‌اند.[54]
[1] پیام قرآن ؛ ج‏2 ؛ ص448.
[2] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏7 ؛ ص449.
[3] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص262.
[4] پاسخ به پرسشهاى مذهبى، ص 263.
[5] اهداف قیام حسینى ؛ ص32.
[6] همان ؛ ص43.
[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/11/1386.
[8] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏13 ؛ ص32.
[9] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/11/1386.
[10] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛10/9/1389.
[11] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛24/11/1386.
[12] پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان ؛ ص227.
[13] همان.
[14] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[15] خطوط اقتصاد اسلامى ؛ ص129.
[16] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏10 ؛ ص442.
[17] همان.
[18] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[19] همان.
[20] همان.
[21] همان.
[22] تفسیر نمونه ؛ ج‏21 ؛ ص405.
[23] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[24] همان.
[25] همان.
[26] همان.
[27] سوره مائده، آیه 32.
[28] اسلام در یك نگاه ؛ ص80.
[29] همان.
[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[31] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ http://www.eshia.ir.
[32] احكام پزشكى ؛ ص136.
[33] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[34] تفسیر نمونه ؛ ج‏4 ؛ ص355.
[35] سوره مائده، آیه 32.
[36] تفسیر نمونه، ج‏4، ص 356.
[37] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص166.
[38] عاشورا ریشه‏ها، انگیزه‏ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص86.
[39] همان.
[40] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛1/9/1394؛ makarem.ir.
[41] همان.
[42] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین) ؛ ج‏1 ؛ ص231.
[43] زیارت اربعین تنها در مورد امام حسین علیه السلام وارد شده، و براى سایر معصومین علیهم السلام زیارت اربعین وجود ندارد. مطابق آنچه كه در تهذیب الاحكام شیخ طوسى، ج 6، ص 52، ح 37 آمده این زیارت از امام حسن عسكرى علیه السلام نقل شده است.
[44] اهداف قیام حسینى ؛ ص73.
[45] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[46] همان.
[47] همان.
[48] همان.
[49] انوار هدایت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص414.
[50] احكام عزادارى ؛ ص54.
[51] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛7/7/1395.
[52] احكام عزادارى ؛ ص53.
[53] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر و جمعی از کارکنان سازمان انتقال خون استان قم؛23/4/1393.
[54] همان.
منبع: خبرگزاری رسمی حوزه