عاشورا؛ هویت زایی صحیح جنبش های آزادی بخش جهان

 لحظات پرشكوه تاریخ كربلا براى همیشه ثبت و جاودانى است و این همه ایثار و فداكارى و علم و ایمان و عشق به عنوان درسى ماندگار در پیشانى تاریخ پر افتخار آن بزرگ مردان براى همیشه مى درخشد و راه و رسم زندگى شرافتمندانه و مرگ با عزّت و عظمت را ترسیم مى كند.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی به رموز ماندگاری قیام عاشورای حضرت اباعبدالله الحسین(ع) پرداختند که به این شرح است:
آن حضرت در آن حادثه و قیام، راه و رسمى ماندگار در عالم به یادگار گذاشت و با خون سرخش مكتبى را براى مسلمانان، بلكه همه آزادگان جهان بنا نهاد، كه تا همیشه تاریخ باقى است و سرمشق حق طلبان عالم است اما به راستی رموز ماندگاری قیام عاشورا چیست؟[2]
بی شک بررسی ریشه این حادثه عظیم را در تاریخ اسلام می تواند ما را به عظمت و مفهوم عاشورا متصل سازد ؛ در این صورت جزء جزء این حادثه معنى مى شود و پاسخ بسیارى از پرسش هاى مربوط به آن آشكارتر مى گردد.[3]

عاشورا؛واقعه ای ماندگار

در وهلۀ نخست باید گفت خاصیت حوادث تاریخی این است که با گذشت زمان کم رنگ و در نهایت فراموش می‌شود و مهم‌ترین حوادث از این قاعده مستثنی نیست.[4]
به عنوان نمونه جنگ جهانی دوم که ده‌ها میلیون نفر در آن کشته شده و کمتر از صد سال از آن می‌گذرد، ولی خیلی‌ها آن را فراموش کرده‌اند، لیکن واقعه عاشورا که نزدیک به ۱۴۰۰ سال از آن می‌گذرد، نه تنها فراموش نشده بلکه هر سال بر عظمت آن افزوده می‌شود.[5]
خداوند در این قرآن کریم[6] بیان می‌دارد باطل مانند کف‌های روی آب پر سر و صدا هستند و هیچ فایده ای ندارند، از این رو زود هم از بین می‌رود، ولی آب که موجب آبادی و برکات است، بی سر و صدا در حرکت است و آثار و برکات آن نیز ماندگار می‌باشد.لذا آنچه مفید است، ماندگار و آنچه بی فایده است، از بین رفتنی است، حال با این تفاسیر باید تأکید کرد مکتب امام حسین علیه السلام مفید است و مکتبی است که همه در هر زمان می‌توانند از آن استفاده کرده و راه خود را به وسیله آن پیدا کرد.[7]

اتصال به خداوند؛ رمز ماندگاری قیام عاشورا

بی تردیدعالم ماده، عالم فرسودگی است و هرچه به آن مرتبط باشد سرانجامی به جز فرسودگی نخواهد داشت، در مقابل عالم ماده، ذات خداوند ابدی و جاودانه است و از همین رو هر آنچه به آن متصل شود، جاوادنه خواهد شد و بر همین اساس رمز ماندگاری عاشورا اتصال به ذات خداوند است.[8]
از این رو عنصر انگیزه الهى در قیام امام حسین علیه السلام بسیار ممتاز است به نحوی که آن حضرت فقط و فقط براى رضاى خدا دست به قیام زد و هرگز هیچ عنصر دنیوى و جاه طلبانه در قیام او دخالت نداشت؛ جاى جاى تاریخ كربلا گواه این مدّعاست. از این رو، امام علیه السلام در این نهضت همواره به وظیفه الهى خویش مى اندیشید و نتیجه را به خدا واگذار كرد. این حقیقت بارها در كلمات، سیره و رفتار امام حسین علیه السلام جلوه گر شده است .[9]
امام علیه السلام كنار قبر مطهر پیامبر صلى الله علیه و آله و قبل از حرکت از مکه اینچنین فرمود:«اللَّهُمَّ! ... انَا أَسْأَلُكَ یا ذَالْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ بِحَقِ [10]هذَا الْقَبْرِ وَ مَنْ فیهِ مَا[11] اخْتَرْتَ مِنْ أَمْری هذا ما هُوَ لَكَ رِضىً ؛ بار الها! ... من از تو اى خداوند صاحب جلال و بزرگوارى مى خواهم به حقّ این قبر و كسى كه در آن است راهى را كه خشنودى تو در آن است برایم مقرّر دارى».[12]،[13]
اینگونه است که در زیارتنامه هاى مربوط به امام حسین علیه السلام از جمله زیارت وارث مى خوانیم:«اشْهَدُ انَّكَ ...اطَعْتَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ حَتّى اتیكَ الْیَقینُ ؛ شهادت مى دهم كه تو (امام حسین علیه السلام) ..تا هنگام شهادت از خدا و رسولش اطاعت كردى».[14]،[15]
آری امام حسین علیه السلام تمام هستى خویش را یكجا با خداوند معامله كرد و مخلصانه از همه چیزش در راه خدا گذشت .[16]
لذا وقتی سپاه دشمن حمله ور شد، امام علیه السلام به پیشگاه الهى عرض كرد:«اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتی فی كُلِّ كَرْبٍ، وَ أَنْتَ رَجائی فی كُلِّ شِدَّةٍ... ؛ خداوندا! تو تكیه گاه من در هر اندوه، و امید من در هر شدّت و ناراحتى هستى، و تو در هر مشكلى كه براى من پیش آید، پشت و پناه منى، چه بسا اندوهى كه قلب، در آن ناتوان و چاره در آن اندك و دوست در آن خوار مى شد و دشمن شماتت مى كرد و من همه آنها را به پیشگاه تو آوردم و شِكوه نمودم، تا از همگان بریده و تنها به تو رو آورده باشم و تو مرا از آن گرفتاریها نجات بخشیدى، تو ولىّ هر نعمت، و صاحب هر كار نیك و خیر و منتهاى هر مقصودى».[17]،[18]
جالب این كه امام علیه السلام در این مناجات در آن روز بحرانى و خطرناك تقاضاى خاصّى از خداوند نمى كند؛ او فقط اعتماد كامل و توكّل خود را به لطف بى پایان پروردگار ابراز مى دارد.[19]

پیوستگی عاشورا و فطرت انسانی؛تضمین ماندگاری و جاودانگی قیام حسینی

فطرت انسانى امرى ثابت و پایدار و همگانى و همه زمانى است قوانین و مقرّرات دینى نیز كهنه نمى شود و براى همه اعصار و امصار سریان و جریان دارد[20]؛لذا ترك ظلم و فساد و اداى حقوق مردم و رعایت عدالت در درون فطرت انسانها از روز نخست بوده است.[21]
فطرت سلیم انسانى خیر و تصدیق كننده خیر و تقبیح کنندۀ بدی و زشتی است[22]؛ زیرا «حسن عدل و قبح ظلم » از فطریات است.[23]لذا هركس با فطرت خود درك مى كند كه در مقابل تهاجم دشمن باید از خود دفاع كند.[24]
پیام خون حسین (علیه السلام)؛ پیام جهانى، انسانى و فطری است؛ بی شک شعار«هیهات منّا الذّلة» همیشه بعنوان تابلوئى روشن در مسیر هر قوم و ملتى متجلّى است.[25]
اینگونه است که اجراى عدالت و ظلم ستیزى به عنوان پیوند ذاتی عاشورا و فطرت انسانی، منحصر به جهان اسلام نیست، بلکه تعلیماتى است كه امام حسین علیه السلام در كربلا به نسل بشر داد و مى تواند راهگشاى تمام امّت ها گردد.[26]
لذا اهمّیّت تاریخ زندگى امام حسین علیه السلام كه به صورت یكى از شورانگیزترین حماسه هاى تاریخ بشریّت درآمده، نه تنها از این نظر است كه همه ساله نیرومندترین امواج احساسات میلیون ها انسان را در اطراف خود بر مى انگیزد و مراسمى پرشورتر از هر مراسم دیگر به وجود مى آورد، بلكه اهمّیّت آن بیشتر از این جهت است كه: هیچ گونه «محرّكى» جز فطرت و عواطف پاك دینى و انسانى و مردمى ندارد و این تظاهرات پرشكوه كه به خاطر بزرگداشت این حادثه تاریخى انجام مى گیرد، نیازمند هیچ مقدّمه چینى و فعّالیّت هاى تبلیغاتى نیست و از این جهت در نوع خود بى نظیر و حادثه ای بس ماندگار است.[27]

احیای اسلام نبوی ؛راز جاودانگی نهضت حسینی

باید دانست امام حسین علیه السلام به قصد اصلاح مفاسدى كه پس از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله در جامعه رخ داده بود دست ردّ بر سینه یزید براى بیعت با او زد، و تصمیم گرفت با بازگرداندن نظمِ لازمِ سابق به زندگى فردى و اجتماعى مردم، خاطرات وسنّت هاى دوران حضرت رسول صلى الله علیه و آله را زنده كند.[28]اگر امام حسین علیه السلام دست به این كار بزرگ نمى زد به یقین امروز خبرى از اسلام نبود، یا اگر بود قابل توجّه نبود.[29]
شهادت امام حسین علیه السلام و یاران پاكبازش، به احیاى مكتب محمّدى صلى الله علیه و آله كمك كرد.[30]
امام صادق علیه السلام مى فرماید: پس از شهادت امام حسین علیه السلام هنگامى كه ابراهیم بن طلحه (در مدینه) با امام على بن الحسین علیه السلام روبرو شد (از روى طعنه) گفت:«یا عَلِىَّ بْنَ الْحُسَیْنِ مَنْ غَلَبَ؟؛ اى على بن الحسین در این نبرد چه كسى پیروز شد؟!».[31]
امام چهارم علیه السلام فرمود:«إِذا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ مَنْ غَلَبَ وَ دَخَلَ وَقْتُ الصَّلاةِ فَأَذِّنْ وَ أَقِمْ ؛ اگر مى خواهى بدانى پیروزى و غلبه با چه كسى بود، به هنگام فرا رسیدن وقت نماز اذان و اقامه بگو».[32]،[33]
امام علیه السلام با این پاسخ به او فهماند كه هدف یزید محو اسلام و نام رسول خدا صلى الله علیه و آله بود، ولى همچنان طنین لَاإلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ بر مأذنه ها مى پیچد و مسلمانان در همه جا حتى در شام و پایتخت سلطنت یزید به یگانگى خدا و رسالت محمد صلى الله علیه و آله گواهى مى دهند![34]
لذا بهتر می توان در حدیث معروف نبوى صلى الله علیه و آله كه فرمود: «حُسَیْنُ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ ؛ حسین از من است و من از حسینم»[35] تأمل کرد، زیرا حسین از رسول خداست، چرا كه فرزند دختر او حضرت فاطمه زهرا علیها السلام است؛ ولى رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «من از حسینم» بدین معنا كه حسین علیه السلام آیین مرا احیا مى كند و از این جهت خودم را از حسین مى دانم.[36]
به صراحت مى توان گفت: قیام امام حسین علیه السلام نه تنها آیین پیامبر بزرگ اسلام صلى الله علیه و آله را نجات داد، بلكه از محو اهداف رسالت سایر انبیا نیز جلوگیرى كرد. چرا كه رسول خدا صلى الله علیه و آله كامل كننده رسالت پیامبران گذشته و خاتم رسولان و دین او خاتم ادیان بود.[37]
و شاید به همین دلیل در «زیارت وارث»[38] نه تنها امام حسین علیه السلام وارث پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله، بلكه وارث انبیاى بزرگى همچون حضرت آدم علیه السلام، حضرت نوح علیه السلام، حضرت ابراهیم علیه السلام، حضرت موسى علیه السلام و حضرت عیسى علیه السلام نامیده شده است.[39]

عاشورا؛ هویت زایی صحیح جنبش های آزادی بخش جهان

در طول تاریخ، رهبران انقلابى شیعه، با الهام از حماسه هاى بزرگ و جاودان كربلا، در بسیج انسان هاى فداكار و از خود گذشته به توفیقات بزرگى دست یافته اند.[40]
پیروزى ملّت ایران در برچیدن بساط ظلم و بیدادگرىِ نظام استبدادى 2500 ساله، و حماسه هاى غرورآفرین هشت سال دفاع مقدّس در جبهه هاى نبرد حقّ علیه باطل، و مجاهدت هاى جوانان جان بر كف و رشید حزب اللَّه جنوب لبنان در مقابله با رژیم سفّاك و تا بُن دندان مسلّح صهیونیستى، از نمونه هاى بارز و روشنِ ماندگاری نهضت امام حسین علیه السلام در عصر حاضر است.[41]
لذا عاشورا مکتبی مفید، انسان ساز و آزادی بخش است که هیچ گاه فراموش نمی‌شود و نسل‌های آینده نیز به وسیله این مکتب درمسیر درست حرکت خواهند کرد هم چون انقلاب اسلامی که برگرفته از مکتب عاشورای حسین بن علی علیه السلام است.[42]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت درگاه اهل بیت(علیهم السلام) درگاه اتصال به رحمت و فیض بیکران حضرت حق است، لذا هر کس که به امام حسین(علیه السلام) متصل شود به دریای بیکران رحمت حق متصل شده است،به همین دلیل هیچ‌کس از درب خانه امام حسین(علیه السلام) ناامید و دست خالی بر نمی گردد بلکه این خانه و این مکتب حسینی به‌ قدری غنی و پر بار است که هر تشنه‌ای را به ظرفیت معرفت او سیراب و حاجت روا خواهد کرد.[43]
[1] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص475.
[2] همان ؛ ص661.
[3] همان ؛ ص27.
[4] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم حضرت معصومه(س)؛21/7/1395.
[5] همان.
[6] سوره رعد؛آیۀ14.
[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم حضرت معصومه(س)؛21/7/1395.
[8] همان.
[9] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص30.
[10] همان ؛ ص325.
[11] در مقتل الحسین خوارزمى تعبیر به« الَّا اخترتَ» شده است.
[12] فتوح ابن اعثم؛ ج 5؛ ص 27، مقتل الحسین خوارزمى؛ ج 1؛ ص 186 ، بحارالانوار؛ ج 44؛ ص 328.
[13] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص326.
[14] مفاتیح نوین؛ص 382، بحارالانوار؛ ج 98؛ ص 197؛ ح 32.
[15] اهداف قیام حسینى ؛ ص38.
[16] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص79.
[17] ارشاد مفید؛ ص 447- 488، تاریخ طبرى؛ ج 4؛ ص 321، بحارالانوار؛ ج 45؛ ص 4.
[18] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص411.
[19] همان.
[20] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 1 ؛ ص77.
[21] تفسیر نمونه ؛ ج 15 ؛ ص336.
[22] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین) ؛ ج 2 ؛ ص413.
[23] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 1 ؛ ص77.
[24] همان.
[25] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین) ؛ ج 2 ؛ ص319.
[26] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص89.
[27] احكام عزادارى ؛ ص13.
[28] اهداف قیام حسینى ؛ ص32.
[29] همان.
[30] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص658.
[31] همان.
[32] بحارالانوار؛ ج 45؛ ص 177. در مقتل الحسین مقرّم( ص 375) آمده است: وقتى كه امام زین العابدین علیه السلام با اهل و عیالش وارد مدینه شد، ابراهیم بن طلحة بن عبیداللَّه پیش آمد و گفت:« مَنِ الْغالِبُ؟» امام علیه السلام فرمود:« إِذا دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاةِ فَأَذِّنْ وَ أَقِمْ تَعْرِفُ الْغالِبَ».
[33] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص658
[34] همان؛ ص 659.
[35] بحارالانوار؛ ج 43؛ ص 261. این حدیث در منابع مختلف اهل سنّت نیز نقل شده است؛ از جمله:« مستدرك حاكم؛ ج 3؛ ص 177، معجم الكبیر طبرانى؛ ج 22؛ ص 274 ، كنزالعمّال؛ ج 12؛ ص 115.
[36] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها ؛ ص659
[37] همان .
[38] كامل الزیارات؛ ص 375، تهذیب الاحكام؛ ج 6؛ ص 88، اقبال سیّد بن طاووس؛ ج 2؛ ص 63 ،مفاتیح الجنان.
[39] عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها، ص 660.
[40] همان ؛ ص664.
[41] همان.
[42] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم حضرت معصومه(س)؛21/7/1395.
[43] همان.
منبع: خبرگزاری رسمی حوزه