بهش احترام بذار تا احترام ببینی!

روان‌شناسان بسیاری از رفتارهای منفی و ضد ارزشی را، ناشی از کمبود شخصیت در انسان می دانند؛ این رفتارها از کسانی دیده می شود که عزّت نفس را از همان اوایل کودکی درک نکرده اند.

کودکی که تحقیر شده و کسی برایش احترام قائل نیست عقده‌ای و ظلم پذیر بار می‌آید و از طرفی اگر به او شخصیت داده شود و احترام برایش قائل شوند، فردی با گرایش‌های مثبت اخلاقی، پرورش پیدا می کند. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله‌علیه واله وسلم) برای احترام به کودک اهمیت زیادی قائل بودند. در روایتی می فرمایند:

به فرزند خود احترام بگذارید و آن‌ها را نیکو تربیت کنید تا آمرزیده شوید.

در تاریخ زندگی حضرت رسول نیز فراوان آمده که به کودکان و فرزندان احترام خاصی می گذاشتند؛ به‌خصوص این عمل را در حضور مردم بیشتر انجام می دادند، زیرا اولاً: شخصیت فرزندان با احترام گذاشتن در مقابل جمع بهتر تقویت می شود. ثانیاً: حضرت قصد داشتند از این راه روش تربیت کودک و احترام گذاشتن به او را، آموزش دهند. ثالثاً: خود طفل، طریقه محترم شمردن را یاد بگیرد.

والدین نیز باید پیرو سیره رسول مهربانی‌ها (صلی الله‌علیه واله وسلم) بوده، برای شخصیت کودک ارزش قائل شوند و این خصلت را در قالب نمایش عروسکی، نقاشی، داستان و بازی به او آموزش دهند.

راه‌های آموزش احترام گذاشتن

در این‌جا به چند شیوه کاربردی اشاره خواهد شد که والدین با علمی ساختن آن‌ها فرزندانی پرورش خواهند داد، که صاحب شخصیت اند و برای دیگران احترام قائلند:

1- به کودکان یاد دهید که مردم را دوست بدارند و با لبخند با آن‌ها روبه رو شوند. در این صورت یاد دادن آداب اجتماعی به آن‌ها آسان‌تر خواهد شد. این سخن بدان معنا نیست که به جهت نشان دادن مردم دوستی فرزندتان، در هر محفلی که وارد می شوید. او را وادار سازید به بزرگ ترها سلام کند، چون این رفتار، موجب خجالت کشیدن او می‌شود. بلکه به‌خصوص برای کودکان سه تا چهار ساله، در هنگام برخورد با غریبه‌ها بهتر است از او درخواستی نداشته، حتی راجع به طفل با آن‌ها صحبت نشود، تا آن‌که کودک او را خوب برانداز کرده و خودش سخن را آغاز نماید، هر چند حرفی که می زند، باب میل شما نباشد.

2- هنگام ورود به خانه با کودک دست بدهید، تماس چشمی برقرار کرده و با احترام سلام کنید تا او نیز در برخورد با دیگران، این عمل را انجام دهد. وقتی بزرگ‌ترها این‌گونه رفتار را از او مشاهده کنند، با دید مثبت و احترام‌آمیز با او برخورد خواهند کرد، که نتیجه آن بالا رفتن اعتماد به نفس است.

زیبا سلام کردن و زیبا سخن گفتن با فرزند، آثار مهمی در زندگی او خواهد داشت؛ از جمله آن‌ها احساس آرامش، اطمینان و عزّت نفس است که کودک در آینده اگر به همین طریق صحبت کند، از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کرده و از فتنه و فساد در امان خواهد بود. خداوند می فرمایند: - (سوره اسراء، آیه‌53).  به بندگانم بگو سخنی بگویند که بهترین باشد، چرا که شیطان [با سخنان ناموزون] میان آن‌ها فتنه و فساد می کند همانا شیطان برای انسان دشمنی آشکار بوده است.

3- به کودکتان اتاق یا فضای کوچکی دهید که مخصوص خودش باشد. سپس به فضای او احترام بگذارید و نظافت، نگه داری و چیدمان آن را بر عهده خود او قرار دهید. فراموش نکنید که هنگام ورود در بزنید، این گونه احترام قائل شدن موجب می شود، او نیز به شما احترام بگذارد و هنگام وارد شدن به اتاقتان در بزند. اما اگر شما به فضای فرزندتان احترام نگذارید، نباید انتظار رفتار احترام‌آمیز از او داشته باشید.

4- برای تقاضا کردن از طفل، بدون حالت طلبکارانه به خود گرفتن و دستور دادن، یا احترام از الفاظی نظیر «لطفاً». «خواهش می کنم» استفاده کرده و در صورت انجام دادن کاری برای شما، حتماً از او «تشکر» کنید. با این روش، به‌کار بردن این گونه کلمات، برای او عادت می شود و اگر درخواستی از دیگران داشته باشد با احترام، از این واژه‌ها استفاده می کند.

5- به کودک یاد دهید که در خانه برای حقوق دیگر اعضای خانواده احترام قائل باشد و حق کسی را به زور و گریه مطالبه نکند.

6- اگر فرزندتان در حال صحبت کردن با شماست کاملاً به او توجه نموده سخن او را قطع نکنید و اجازه قطع کردن سخن خود را هم به او ندهید.

7- هنگام صدا کردن طفل، با آرامش و احترام این کار را انجام دهید و گاه پسوند یا پیشوند «آقا» یا «خانم» را به اسم آن‌ها اضافه کنید یا از کلماتی مثل «عزیزم» «گُلم» «عسلم» و ... استفاده نمایید. این کلمات به کودک آرامش و آموزش می دهد، چگونه شما و دیگران را با آرامش، متانت و احترام صدا کند؛ لذا اگر از جانب آن‌ها با بی‌احترامی خطاب شدید حتماً تذکر داده و به آسانی از آن عبور نکنید.

8- اگر کودک در لباس پوشیدن یا شانه زدن مو، سلیقه خاصی دارد، به او احترام بگذارید و اجازه دهید. طبق سلیقه خود عمل کند. البته همیشه سلیقه او مطابق غُرف نیست. اما لازم است که با همان انتخاب خود، به محیط خارج از خانه بیاید و از نگاه‌ها، متوجه زشتی پوشش خود شود، که به احتمال قوی از اعمال آن سلیقه برای بار دوم خوداری می کند. در این زمان، سخن والدین نیز در او بسیار تأثیرگذارتر است که: «مردم دارند نگاه می کنند، به نظرت لباس شما مناسب بیرون هست؟» اگر این انتقاد را در خانه می کردید شاید با مشاجره لفظی و سماجت او رو به‌رو می شدید، در آخر کودک با عصبانیت مجبور به اجرای دستور شما می گردید و هیچ‌گاه قانع نمی شد که چرا نباید «فلان لباس» را بپوشد؛ اما با تجربه شخصی متوجه عواقب کار شده و از انجام مجدّد آن خودداری می کند.

9- در حضور جمع احترام بیشتری برای کودک قائل شوید و در صدا زدن، محبت کردن، درخواست کردن، شنیدن سخنان، نظر پرسیدن و پرسش کردن، مانند یک بزرگسال با او رفتار کنید. هم‌چنین از حقیر کردن، سرزنش کردن و رفتار زشت و توهین‌آمیز داشتن با او، به شدت اجتناب ورزید تا در آینده فرزند به سمت اخلاقیات و گرایش‌های منفی سوق پیدا نکند.

10- اگر کودک، رفتار بدی با دیگران داشت باید آثار رفتارش را به او نشان داد؛ مثلاً اگر در حال خراب کردن اسباب‌بازی دوستش بود بگویید: «اگر اسباب‌بازی او را خراب کنی او دیگر اسباب‌بازی ندارد و گریه می کند». این روش که «القاء» نام دارد حتی در مورد کودکان دو ساله نیز موثر است؛ به شرط آن‌که توضیحات شما با توانایی درک فرزندتان متناسب باشد.

به وسیله روش «القاء» می توان طفل را به معیارهای اخلاقی متعهد ساخت؛ زیرا این روش:

الف) به او می فهماند چگونه رفتار کند، تا بتواند اطلاعات دریافتی را در موقعیت‌های بعدی به کار ببرد؛

ب) با نشان دادن تأثیر اعمال او در دیگران، همدلی و همدردی در او تقویت می شود. که این خود موجب رفتار نوع دوستانه است؛

ج) وقتی برای تغییر رفتارش، دلیل آورده شود ترغیب می گردد، معیارهای اخلاقی را بپذیرد و در مقابل، اگر به سبب اخلاق ناپسندش او را تهدید یا تنبیه کنید و یا محبتتان را دریغ ورزید، به علت اضطراب ناشی از آن‌ها، نمی تواند به وضوح فکر کند که چه کاری باید انجام دهد. این روش ها قواعد اخلاقی را برای کودک تثبیت نمی کند.

11- در مسائل خانواده با مشورت خواهی از فرزند و احترام گذاشتن به نظر او، برایش احترام قائل شوید.

12- هنگام ناراحتی کودک، بابت از دست دادن یا به دست نیاوردن چیزی، با او همدرد شوید، تا یاد بگیرد. هنگام ناراحتی دیگران با آن‌ها همدردی کند. این عمل موجب افزایش حس هم دوستی و یافتن دوستان بیشتر می گردد.

یکی از شیوه های زیبا برای احترام گذاشتن به دیگران، تواضع و فروتنی در برابر آن‌هاست. البته زیاده‌روی در تواضع، موجب ذلت و خواری می گردد؛ بنابراین باید به مواقع و به اندازه انجام شود، فروتنی و تواضع کودک موجب جلب محبت و دوست داشته شدن در میان هم‌سن و سال‌ها و بزرگ‌تر خواهد شد. حضرت علی (علیه السلام) در این باره می فرمایند: «نتیجه فروتنی، محبت است».

با توجه به مطالب گذشته، در گام اول، والدین خود باید الگو باشند تا کودک از آن‌ها درس بگیرد. مادر هنگام ورود پدر به خانه برخیزد و فرزندان را نیز به این کار وادارد. تا أبهت پدر در دل آن‌ها قرار گیرد. یا اگر در مجلسی قرار دارید و شخصی تازه وارد می شود به احترام او برخیزید، کودک را نیز بلند کنید و علّت آن را برایش توضیح دهید. حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) نه تنها در مجلس به احترام ورود مسلمانان، برمی‌خاست. بلکه برای کودکان هم عامل به این رفتار بودند؛ در روایتی آمده است:

«روزی پیامبر نشسته بود که امام حسن و امام حسین (علیهم‌السلام) وارد شدند. حضرت به احترام آنان از جای برخاست؛ در حالی که کوچک بودند و به سختی راه می رفتند، اما پیامبر صبر کرد تا آن‌ها به نزدش بیایند.»

این سیره زیبا، شدّت احترام قائل شدن به کودکان را می رساند که والدین باید توجه کافی داشته باشند و در مسیر متواضع ساختن فرزندشان از شیوه‌‌های مختلف بهره بگیرند. می توانند با استفاده از ابزار هنری مثل (نقاشی و نمایش) به طفل آموزش دهند که چگونه در برابر دوستانش متواضع باشد؛ مثلاً در قالب نمایش یاد بدهند اگر خوراکی داشت به دوستانش نیز انفاق کرده یا به بقیه اعضای خانواده تعارف کند. یا اسباب‌بازی‌هایش را به آن‌ها بدهد. در عین حال به او سفارش کنند. هر که تواضع کند. نزد خداوند مقام بالاتر می یابد.

آموزش تواضع نه تنها در عمل، بلکه در گفتار والدین نیز باید آشکار شود؛ مثلاً اگر در بین پدر، مادر و فرزند گفت وگویی صورت می پذیرد و حق با کودک باشد. والدین باید به اشتباه خود اعتراف کنند. این عمل آن ها تواضع کردن در برابر حق را به طفل می آموزد.

13- تشکر از دیگران، یکی از بارزترین رفتارهای احترام‌آمیز است؛ اگر طفل به آن عمل کند و از بزرگ‌ترها و حتی از کوچک‌ترها تشکر نماید، با این رفتار، دیگران نیز برای او احترام خاصی قائل خواهند شد در نتیجه، اعتماد به نفسش برای انجام کارهای مثبت بالا می رود. امام سجاد (علیه السلام) می‌فرمایند:

حق کسی که به تو نیکی می کند این است که از او تشکر کنی، کار خوب او را به زنان بیاوری، از وی به‌خوبی یاد کنی و میان خود و خداوند برایش خالصانه دعا کنی.

  لذا هنگامی که کودک به فعالیت‌های خانه کمک می کند، حتی کار کوچکی مثل بستن در، خاموش کردن برق، آوردن وسایل غذا و... را انجام می دهد، با کلمه «متشکرم» از او قدردانی کنید. این یک کلمه موجب می شود او احساس بزرگی کند و آن را به مرور زمان یاد بگیرد. حتی می توانید در ضمن داستان، شعر، نمایش و... مفهوم حدیث ذکر شده را یاد بدهید تا با رغبت بیشتری آن را بپذیرد.

14- سلام کردن طفل هنگام ورود به خانه یا مهمانی از مهمترین و زیباترین شیوه‌های احترام گذاشتن به دیگران محسوب می شود. قرآن کریم «سلام» را گفتاری از پروردگار مهربانی شمرده و به اهل ایمان دستور داده هر وقت می خواهند به خانه دیگران وارد شوند اجازه بگیرند و سلام کنند. - (سوره نور، آیه27).

به جهت دستور پروردگار به «سلام دادن»، ائمه اطهار (علیهم‌السلام) عمل کردن به آن را بسیار مورد تأکید قرار داده و حتی برای سلام دادن به کودکان ارزش فراوانی قائل شده‌اند. سنتی که حضرت رسول (صلی الله‌عللیه واله و سلم) تا لحظه مرگ آن را ترک نکرد.

برای منصف شدن کودک به این اخلاق، اولاً: والدین در ابتدا باید، خود را با اخلاق و رفتار زیبا بیآرایند تا فرزند نیز یاد بگیرد. ثانیاً: با صدای بلند و زیبا به بزرگ ترها و کوچک ترها سلام کنند که به فرموده حضرت اما باقر (علیه السلام): إنّ الله یحبُ إفشاء‌السّلام؛ خدا دوست دارد که سلام با لحن رسا [دلپذیر] باشد.

در ضمن این که سلام دادن به طفل، از بهترین راه‌های برقراری ارتباط اجتماعی با اوست که موجب تقویت عزّت نفس و روحیه خودباوری، نزدیک شدن رابطه‌ها، دفع کدورت و ناراحتی‌های احتمالی خواهد شد.

15- گذشتن از اشتباه دیگران و بخشیدن آن‌ها از شیوه‌های دیگر احترام گذاشتن است. این عمل نه تنها از صفات خداوند معرفی شده - (سوره نساء، آیه 43). بلکه رفتاری است با ارزش، که مورد پسند پروردگار می باشد. قرآن کریم می فرماید: اگر کار خیری را آشکار کنید یا آن را پنهان دارید یا از بدی [دیگران] گذشت کنید [کاری مورد پسند خدا انجام داده اید] یقیناً خدا همواره گذشت کننده و تواناست.

در زندگی روزمره کودک مانند دوربینی از شما عکس‌برداری می‌کند که در مقابل اشتباهات دیگران چگونه برخورد می کنید. آیا تلافی کردن را شیوه کار خود قرار می دهید یا گذشت را؟ شیوه پسندیده در مقابل بسیاری از خطاها، به‌خصوص اگر از جانب اهل خانواده باشد، چشم پوشی، ترک سرزنش و گذشتن از آن‌هاست. خداوند در سوره فغاین به این عمل سفارش کرده است: - (سوره فغاین، آیه 14).

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، برخی از همسران و فرزندان شما دشمن شما هستند (به خاطر ایمانتان با شما رفتار دشمنانه دارند)، از آن‌ها بر حذر باشید (که شما را منحرف نسازند) و اگر (از بدی‌ها و آزارشان) عفو نمایید و چشم پوشی کنید و ببخشایید (خدا هم شما را می آموزد) که بی‌تردید خداوند آمرزنده و مهربان است.

در خارج از خانه نیز، شیوه برخورد والدین با دیگران، سرمشق‌گیری مهمی برای کودک محسوب می‌شود؛ مثلاً هنگام تصادفات جزئی که در سطح شهر رُخ می دهد. یا در جایی که صاحب مغازه اشتباهاً پول خرید را بیشتر محاسبه می کند، انسان می تواند با حفظ آرامش و خونسردی یا گذشت کند یا با ملایمت تذکر دهد و حق خود را بگیرد. اما اگر فرد بخواهد با عصبانیت و پرخاشگری حق خود را مطالبه نماید، کودک نیز همین روش را، هنگام برخورد با اشتباه دیگران و یا حتی در برابر والدین به کار می بندد؛ پیامبر خوبی ها (صلی الله علیه واله وسلم) در این زمینه می فرمایند:

آیا شما را از شبیه ترینشان به خودم با خبر نکنم؟ گفتند: بله ای رسول خدا! فرمودند: هر کس خوش اخلاق‌تر، نرم‌خوتر، به خویشانش نیکوکارتر، به برادران دینی اش دوست دارتر، بر حق شکیباتر، خشم را فرو خورنده تر و با گذشت تر و در خرسندی و خشم با انصاف تر باشد.

با توجه به آنچه بیان شد بر پدر و مادر لازم است که در زندگی با سلام کردن، بخشیدن و گذشت از خطاهای دیگران، تواضع داشتن و قدردانی در برابر نیکی، به دیگران احترام بگذارند و با عمل و گفتار خود فرزندشان را در این مسیر دینی پرورش دهند. که قطعاً نتایج آن در زندگی حال و آینده او به خوبی نمایان خواهد شد.

---

منبع : کتاب عطیه الهی/ فاطمه سادات آقا میری