قناعت کردن را اینگونه به کودکتان یاد دهید

امام باقر (علیه السلام) در این باره می فرمایند:

حاجت خواستن از مردم، موجب سلب عزّت خواهد شد و قطع امید از آنچه در دست مردم است، مایه عزّت مومن در دینش می شود.

چه بسا نعمتی که انسان به دنبال آن می رود و او را گرفتار عذاب کند و چه بسا فقری که او در آن دست و پا می زند و موجب ساخته شدن روح اوست. - (نهج البلاغه، دشتی، حکمت 273).

لذا باید راضی به رضای پروردگار باشد و به حیات طیّبه ای که حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) آن را زندگی با قناعت می داند پایبند گردد.

این سخن بدان معنا نیست که در مسیر تربیت دینی کودک، برای پرورش انسان قانع، تمام خواسته‌های کودک را سرکوب کنیم؛ زیرا این امر موجب حریص شدن او می گردد ولیکن مقصود برقراری تعادل در اجابت خواسته‌های کودک است. تهیه نکردن تنها برخی از درخواست‌ها و بی‌توجهی به بعضی دیگر، موجب قناعت کردن به داشته‌‎ها می شود خصلتی که در زندگی آینده اش کاربرد فراوانی دارد و با آموزش آن می توان از مشکلات روحی او مثل طمع پیدا کردن و حریص شدن جلوگیری کرد.

روش های آموزش قناعت
برای رسیدن به این هدف باز هم الگو قرار گرفتن والدین برای فرزند، می تواند بسیار موثر باشد. آن ها در صورتی می توانند به نتیجه مطلوب برسند که تمام اوقات شان را در کسب مال دنیا، صرف نکنند، بیش از نیاز، خود را به زحمت و رنج نیندازند و در عین حال به فرزند خود توصیه کنند. قناعت را سرلوحه زندگی قرار دهد.

اگر مادر، لباسی را که پاره شده بدوزد و بپوشد، کودک هم یاد می گیرد که هنگام پاره شدن لباس، به جای دور انداختن، باید آن را دوخت روزی فرا خواهد رسید که اگر جوراب کودک، کهنه و پاره شد و مادر می‌خواهد برای او جوراب جدیدی تهیه کند، طفل مانع شده و می گوید: اگر بدوزیم می توانیم استفاده کنیم.

برای آموزش این اصل باید در نظر داشت که «کودک زیر هفت سال در مرحله پیش عملیاتی قرار دارد و مفاهیم انتزاعی را متوجه نمی‌شود، پس بهترین روش برای آموزش این اصول، بازی، تشویق، الگوگیری، تقلید و تکرار می باشد». با به کارگیری موارد ذیل، می توان قناعت را آموزش داد:

1- اگر هنگام کشیدن غذا سهم مشخصی برای او تعیین شده باید برای او توضیح داد که «طمع کردن و درخواست غذا بیشتر از نیاز، موجب اسراف گردیده و خدا مسرفان را دوست ندارد». در این جا، طفل با مفهوم «به اندازه خوردن» آشنا می شود.

2- اگر مادر یا پدر هنگام خرید، این نکته را بگویند که: «همین یک عدد کافی است» کودک متوجه خواهد شد که در حد نیاز باید خرید کند؛ مثلاً هنگام تهیه لباس، به او یادآوری کنیم که «تو دو لباس بیشتر نیاز نداری» تأکید بر «تعداد»، قناعت داشتن را به او یاد می دهد.

3- اگر والدین در تهیه اسباب و لوازم منزل، اسراف نورزند و بر طبق مُد روز آن‌ها را عوض نکنند، هم‌چنین برای خرید اسباب بازی حد و اندازه نگه دارند، کودک نیز آموزش می بیند، اسباب بازی‌های او کافی هستند و نیازی به خریدهای مکرّر نیست. او باید یاد بگیرد که خرید آنچه که دوست دارد، زمان مخصوص به خود را می طلبد؛ مثل هنگام انجام دادن کار مهم و مثبت یا به مناسبت اعیاد مذهبی یا تولد.

4- اگر در برنامه ریزی روزانه کودک چند فیلم کارتون قرار دهید و او نیز همان مقدار تعیین شده را ببیند، این عمل گامی در مسیر آشنایی وی یا مفهوم قناعت است. در کنار این گونه مثال‌ها، آنچه که باید دانست و به آن اهمیّت داد، محیط کلامی است که کودک در آن رشد می کند. این محیط، نفش فوق‌العاده ارزشمندی در رشد روحیه قناعت پذیری او دارد. میزان گفت وگوی بزرگ‌سالان با او، محتوای گفتار، نحوه سخن گفتن و گوش دادن به صحبت های کودک در تقویت یا تضعیف امنیت روحی یا محبت و دوستی نقش دارد.هر چه محیط کلامی مثبت باشد والدین به کودک ابراز علاقه کنند و برخورد محبت‌آمیز در رفتار آن ها وجود داشته باشد، این عملکرد موجب می شود طفل، خانواده را مایه آرامش و حمایت خود تلقی کند؛ تداوم این احساس در جهت تقویت حرف شنوی، عزّت نفس و قناعت او بسیار مهم است.

صرفه جویی
جهان امروز، با کمبود منابع طبیعی مواجه است، از این رو وظیفه والدین است که به فرزند خود صرفه‌جویی و شایسته زندگی کردن را آموزش دهند، اگر پدر و مادر، از اسراف بپرهیزند و صرفه جویی را سرمشق خود قرار دهند، کودک نیز به راحتی، این مسیر دینی را طی می کند که در نتیجه آن سخن خداوند در قرآن کریم «و لا تسرفوا» اعتلا یافته، از مشکلات جدّی در آینده جلوگیری خواهد شد و همگان می توانند از منابع طبیعی بهره کافی ببرند. یکی دیگر از فواید صرفه جویی، کمک کردن به رشد اقتصادی خانواده است.

طبق روایات، کمترین اندازه اسراف، دور ریختن مانده غذاست.

اگر بزرگ ترها در خانه به مقدار نیاز برای خود و کودک آب در لیوان بریزند، گویی به او یاد داده اند که باید به مقدار نیاز، آب را استفاده کند و یا اگر به اندازه برای خود و طفل در ظرف غذا بریزند، چیزی از غذا را باقی نگذارند، به او نیز یادآوری کنند که غذا را تا انتها بخورد، شیوه صحیح خوردن و آشامیدن را آموزش داده اند. در حالی که بسیاری از خانواده ها از این مسئله چشم پوشی می کنند.

اگر هنگام نقاشی کردن به کودک یاد دهید که برگه‌های نقاشی اش را خالی رها نکند و از همه قسمت‌های آن استفاده کند؛ یا اگر هنگام خروج از اتاق، برق را خاموش کنید و بگویید: «ما برق را خاموش می کنیم تا اسراف نکرده باشیم»؛ یا چنانچه در یکی از نقاط خانه، چراغی روشن است که مورد استفاده نیست با گفتن این جمله که: «عزیزم لطفاً برق اتاق را خاموش کن چون اسراف است و مسرفان برادران شیطانند». - (سوره اسراء، آیه 27).

هم با زبانی محبت آمیز از کودک درخواست کرده‌اید و هم علّت کار را بیان نموده اید؛ لذا رغبت او برای انجام دادنش بیشتر شده و صرفه جویی در مصرف برق را یاد می گیرد.

امید است با آموزش قناعت و صرفه جویی به فرزندان، چشمه‌های پیشرفت اقتصادی در خانواده و اجتماع جوشان‌تر از همیشه دیده شود و با این‌گونه تربیت دینی، فرزندان شایسته و صالح، جهت اداره نظام اسلامی پرورش یابد.

 

منبع : کتاب عطیه الهی/ فاطمه سادات آقا میری