ناحیه مقدسه چه دعایی است؟
هنگامی که شیعیان می‌خواستند اوامرِ امام را به دیگران برسانند، می‌گفتند: «از ناحیه مقدسه چنین امر شده است...».
قائم آل محمد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در توقیعات و سخنان خود، اشارات فراوانی به حسین (علیه السلام) و انقلاب ایشان داشتند که «زیارت ناحیه مقدسه» را می‌توان مرکز تجمع این اشارات دانست. زیارتنامه ای که در همه حال و در هر نقطه‌ای از این کره خاکی می‌توان به واسطه‌ی آن از فیض زیارتِ حسین (علیه السلام) بهره مند شد.
در روایات شیعه، دو زیارت به نام زیارتِ ناحیه مقدسه موجود است. یکی مشهور و دیگری غیرمشهور. هر دو زیارت، از ناحیه قائم آل محمد، خطاب به اباعبدالله الحسین (علیه السلام) و دیگر شهداى كربلاست.[2] و آنچه در این نوشتار بدان پرداخته خواهد شد، همان زیارت مشهور است.
در سال 61 هجری، اباعبدالله الحسین (علیه السلام) به جهت احیای قرآن و اصلاح در امت جدش رسول الله (صلی الله علیه و آله) و مبارزه علیه ظلم به پاخاستند. قیامی که منجر به شهادتِ ایشان و برگزیدگان امت گردید. این خیزش عظیم، ارکان کاخ ظلم را به لرزه درآورد و جهان امروز همچنان از پس‌لرزه‌های آن قیام می‌لرزد. لذا امامان شیعه، پس از قیام کربلا، همه همّت خود را صرف تبیین اهداف و جوانبِ این قیام کردند و این خود سبب تربیتِ قوه عظیمی از انسان‌های متعالی گردید که سرمایه‌ای بس بزرگ برای بشریت و آینده جهان هستی به شمار می‌آید. پس قیام کربلا، گرانیگاهِ تاریخ شیعه گردید و چشم‌انداز شیعه (که همان آینده سبز باشد)، بر مبنای آن قیام سرخ بنا شد.
از همین روی، و در همان راستا، قائم آل محمد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در توقیعات و سخنان خود، اشارات فراوانی به حسین (علیه السلام) و انقلاب ایشان داشتند که «زیارت ناحیه مقدسه» را می‌توان مرکز تجمع این اشارات دانست. زیارتنامه ای که در همه حال و در هر نقطه‌ای از این کره خاکی می‌توان به واسطه‌ی آن از فیض زیارتِ حسین (علیه السلام) بهره مند شد.
سند زیارت ناحیه مقدسه
زیارت ناحیه مقدسه، به اسناد مختلفی بیان شده است که برخی از آن اسناد عبارت اند از:- علامه مجلسی (رحمه الله)، متن این زیارتنامه را به نقل از شیخ مفید، سید مرتضی و سید بن طاووس و... (رضوان الله تعالی علیهم) که همگی از علمای بنام شیعه هستند، با سندهاى مختلف روایت كرده است.[3]
- ابوعبدالله محمد بن جعفر حائری از علمای شیعه در قرن 6 هجری در کتاب المزار الکبیر این زیارت را نقل کرده و در مقدمه کتاب، بر صحت سند آن اشاره کرده است.[4]
از سویی دیگر، متن این زیارتنامه از حیث ادبی و لطافت قریحه، بسی دلکش و نافذ است و از جهت محتوا، مطابق با کتاب الله العزیز و منطبق بر پایه‌ها و ارکانِ عقیده‌ی شیعی است. لذا قابل اعتماد و مورد اعتنای علمای شیعه است.
بررسی محتوای زیارت ناحیه مقدسه
این زیارتنامه، با سلام بر پیامبران آغاز شده؛ سپس بر پنج تن آل عبا با ذکر ویژگی‌هایشان درود فرستاده شده است. در ادامه به یاران و همراهان امام حسین (علیه السلام) سلام داده می‌شود. در بخش بعد اوصافی از اباعبدالله الحسین (علیه السلام) و منزلت ایشان بیان شده و به ریشه‌های قیام عاشورا اشاره می‌شود: « ثُمَّ اقتِضاكَ العِلْم لِلاِنکارِ، وَ لَزمَكَ اَن تُجاهِدَ الفُجّارَ، فَسِرْتَ فِی اَولادِكَ وَ اَهالیكَ وَ شیعتِكَ وَ مَوالیكَ... آگاهی تو به وضع امت، تو را واداشت تا پرچم مخالفت برداشته و علیه ستمگران جهاد کنی، پس با فرزندان و خاندان و پیروان و دوستان به راه افتادی و با حکمت و موعظه‌ی نیکو به سوی خداوند دعوت نمودی، و به اقامه حدود الهی و اطاعت از معبود امر نمودی و از پلیدی و سرکشی بازداشتی...»سپس به توصیف برخی از وقایع روزِ عاشورا پرداخته شده و این چنین آمده است: «پس از آنکه آنان را از کار خود بازداشتی و با حجت و دلیل تأکید نمودی؛ بیعتت را شکستند و بر پروردگار و جدّت خشم گرفته و با تو جنگیدند. و آن شخص ملعون به لشکریانش دستور داد تو را از آب و وارد شدن به آن بازدارند... تیرها و سنگ‌ها به سوی تو پرتاب کردند و دست‌های جنایتکارشان را برای نابودی‌ات گشودند... از هر سو تو را محاصره کردند و زخم‌های عمیق بر تو وارد ساختند... تا اینکه از اسب، مجروح بر زمین افتادی، اسب‌ها با سم‌هایشان بر تو تازیدند و ستمگران شمشیرهای بُرّانشان را بر تو فرود آوردند...».
پس از آن، به توصیف مصائب اهل بیت پس از شهادت امام حسین (علیه السلام) می‌پردازد: «وَ رُفِعَ عَلَی القَناةِ رَأسُكَ وَ سُبِی اَهلُكَ کالعَبیدِ، وَ صُفِّدوا فِی الحَدیدِ، فَوقَ اَقتابِ المَطِیاتِ، تَلفَحُ وُجوهُهُم حَرَّ الهاجِراتِ، یساقونَ فِی البَراری وَ الفَلَواتِ، اَیدیهِم مَغلولَةٌ اِلی الاَعناقِ، یطافُ بِهِم فِی الاَسواقِ... سرت بر بالای نیزه بود و خانواده‌ات اسیر و در غل و زنجیر قرار گرفتند. چهره‌شان از گرما می‌سوخت و در بیابان‌ها و دشت‌های پهناور پیش برده می‌شدند، دست‌هایشان به گردن آویخته و در بازارها آنان را می‌گرداندند». سپس آمده است: «وَ فَقَدَ بِفَقدِكَ التَّکبیرُ وَ التَّهلیلُ و التَّحریمُ وَ التَّحلیلُ و التَّنزیلُ وَ التّأویلُ وَ ظَهَرَ بَعدَكَ التَّغییرُ وَ التّبدیلُ وَ الاِلحادَ و التّعطیلُ وَ الاَهواءُ وَ الاَضالیلُ وَ الفِتَنُ وَ الاَباطیلُ... با رفتن تو، تکبیر، تهلیل (یعنی لا اله الا الله)، حرام و حلال و تنزیل و تأویل از میان رفت. پس از تو تغییر، تبدیل، بی‌دینی، کفر، خواهش‌های نفسانی، گمراهی‌ها، آشوب‌ها، بیهودگی‌ها و باطل‌ها آشکار شد».
در ادامه به بازتاب این مصیبت در عالم تکوین پرداخته، می‌گوید: «فَقامَ ناعیكَ عِنْدَ قَبْرِ جَدِّكَ الرَّسُولِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، فَنَعاكَ إِلَیْهِ بِالدَّمْعِ الْهَطُولِ... پس، خبردهندۀ شهادت تو نزد قبر جدّ تو رسول خدا ایستاد، و با اشكِ ریزان خبر شهادت تو را به پیامبر داد؛ پیامبر آشفته خاطر شد و دلش گریست و به خاطر تو فرشتگان و پیامبران به او تسلیت گفتند و به خاطر تو مادرت زهرا سوگوار و مصیبت‌زده شد. فرشتگان مقرب برای سوگواری و تسلیت گفتن به پدرت امیر مؤمنان نزد او می‌رفتند و برایت در اعلی علیین مجلس عزا و ماتم بر پا شد... آسمان و ساکنانش، بهشت و خزانه‌دارانش، و کوه‌های گسترده بر روی زمین و کرانه‌هایش، و دریاها و ماهیانش، و جنیان و فرزندانشان و خانه خدا و مقام ابراهیم و مشعر الحرام و حِلّ و حَرَم برای تو گریستند».
در تاریخ شیعه، و در عصر زندگانی امام هادی و امام حسن عسکری(علیهما السلام) و نیز در دوران غیبتِ امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به دلیل فشارها و سختگیری‌هایی که نسبت به شیعیان إعمال می‌شد، این سه امام بزرگوار (به ویژه مهدی آل محمد)، به صورت رمزی، ناحیه مقدسه نامیده می‌شدند. یعنی هنگامی که شیعیان می‌خواستند اوامرِ امام را به دیگران برسانند، می‌گفتند: «از ناحیه مقدسه چنین امر شده است...».
شرح‌هایی که بر این زیارتنامه نوشته شد
متن فصیح و فحوای تأثیرگذار زیارت ناحیه مقدسه، سبب شده که مورد اقبال اهل نظر قرار گیرد. در این میان، شرح‌های متعددی بر این زیارتنامه نوشته شده است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «تحفه قائمیه» اثر شیخ محمدباقر فقیه ایمانی، «الذخیرة‌الباقیه» اثر محمدجعفر شاملی شیرازی، «همره نور، شرح زیارت ناحیه مقدسه» اثر سید هدایت‌الله طالقانی، «سلام موعود؛ بیان تحلیلی و توصیفی زیارت ناحیه مقدسه» اثر محمدرضا سنگاری و نیز «الشمس الضاحیه» اثر جمعی از نویسندگان به زبان فارسی و «کشف داحیه» تألیف برخی از علمای هند (به زبان اردو) اشاره کرد.پی نوشت ها:
[1]. محمد محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین (علیه السلام) بر پایه قرآن حدیث و تاریخ، قم: انتشارات‌دار الحدیث، ۱۳۸۸، ج 12، ص 271.
[2]. جواد محدثى، فرهنگ عاشورا، قم: نشر معروف، 1417 ه.ق، ص 210
[3]. علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بیروت، 1404 هجرى قمری، ج 98، ص 231 و همچنین ج 98، ص 317
[4]. محمد بن جعفر حائری، المزار الکبیر، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۳۷۸، ص 27 و ۴۹۶-۵۱۹.
