فرصت محرم و بایسته های آن
ارکان یک محفل حسینی
به طور معمول هر خیمه و مجلس ذکری که در این ایام برپا میشود بر چهار رکن استوار است: سخنران، مرثیهخوان، شنونده و مدیران مجلس. هر یک از این افراد، در راستای پُرباری مجالس عزا وظیفهای دارد که به تفکیک، بیان میشود.
منبع مهم، معتبر و در دسترسی که برای این کار پیشنهاد میشود «دانشنامۀ امام حسین علیهالسلام» است که به شکل کتاب و نرمافزار میتوان آن را تهیه کرد. «شهادتنامۀ امام حسین علیهالسلام» اثر دیگری است که دارالحدیث تألیف و منتشر کرده است. نسخۀ اندروید این کتاب را به همراه ترجمۀ فارسی میتوان به شکل رایگان بارگذاری و نصب کرد.
سخنران
پیشنهاد اول: براساس قرآن کریم سخنران، وظیفه دارد سخنی بگوید که محکم و استوار باشد(سورۀ احزاب، آیۀ 70) زدن حرفهای سست و بیدلیل، گذشته از آثار سویی که بر روان و رفتار مخاطب میگذارد با این آیه نیز در تعارض جدی است.
برای عمل به این آیه، گوینده نیاز دارد پیش از هر سخنرانی، دربارۀ موضوعی که میخواهد از آن سخن بگوید دست به یک تحقیق روشمند بزند تا آنچه میگوید مستند و معتبر باشد. محققانه حرفزدن، خواست امام صادق علیهالسلام از هر سخنرانی است؛ آنجا که حضرت، لبگشودن را مشروط به علم کرده است(کافی، ج1، ص43، ح8). بیشک، حرفزدن بر اساس ظن و گمان و احتمال و شاید، ترک این دستور مهم است.
پیشنهاد دوم: از یک سخنران دینی انتظار میرود آیهای را تفسیر کند و یا روایتی را شرح دهد و نیز حکمی از احکام شرع را بازگو کند. اینکه تمام یا اکثر زمان یک سخنرانی، خرج یک تحلیل سیاسی سطحی و به دور از تخصصِ گوینده شود دور از انتظار مخاطبی است که برای آموختن درس زندگی در کلام خدا و سخن معصومان علیهمالسلام در مجلس حاضر شده است.
این گفته هرگز به معنای تهیکردن سخنرانیهای دینی از مسائل سیاسی نیست؛ بلکه از آن سو، نویسنده نگران تهی ماندن سخنرانیها از آموزههای قرآن و حدیث و گرفتن وقت شنونده با همان حرفهایی است که خود روزانه چندین برابر آن را در رسانهها میخواند و از آنها میشنود.
از یک سخنران دینی انتظار میرود آیهای را تفسیر کند و یا روایتی را شرح دهد و نیز حکمی از احکام شرع را بازگو کند. اینکه تمام یا اکثر زمان یک سخنرانی، خرج یک تحلیل سیاسی سطحی و به دور از تخصصِ گوینده شود دور از انتظار مخاطبی است که برای آموختن درس زندگی در کلام خدا و سخن معصومان علیهمالسلام در مجلس حاضر شده است.
پیشنهاد سوم: بحثهای انتزاعی، نظری و دور از دسترس؛ چندان برای مخاطب امروز مفید نیست. او به دنبال سخنی میگردد که هم وحیانی و معتبر باشد و هم به کار او آید. سخن از فضایل گفتن و نقل مکاشفات اولیای خدا و ... تنها به درد شنیدن میخورد و در عمل توان آن را ندارد که گرهای از زندگی شنونده بازکند؛ این در حالی است که جامعه؛ یعنی مخاطب امروز با مشکلات گوناگون اخلاقی رفتاری تربیتی اجتماعی دست به گریبان است؛ طلاق، اختلافهای خانوادگی، بداخلاقی، ... بخشی از این نابسامانیهاست که سخنران وظیفه دارد به سهم خود و به میزان دانشی که دارد با تکیه بر آیات و روایات، راهی برای برونرفت از آنها را بیان کند. (ر.ک به سخنرانی مقام معظم رهبری 11 فروردین 1394)
پیشنهاد چهارم: نرم و سنجیده سخن گفتن با مخاطب را میتوان از آیات 44 سورۀ طه و 83 بقره و نیز 159 آل عمران فهمید. برخی گویندگان وقتی بر فراز منبر مستقر میشوند با شنوندگانی که آن پایین نشستهاند به گونهای سخن میگویند که گویی آن بندگان خدا از هرگونه درک و دانشی بیبهرهاند و یا جملگی جماعتی تبهکارند که هیچ امیدی به هدایت و اصلاح آنها نیست و یا به کلی مخاطب را رها کرده یقۀ مسئولی را در غیابش چسبیده با فریاد و تندی خاصی تا میتوانند بر او میتازند و در نهایت با استناد به آیات و روایات، او را به اشد مجازات محکوم میکنند. تنها چیزی که این وسط معلوم نیست فایدۀ این شکل سخنرانیها برای کسی که تنها همین چند شب را آمده تا از آموزههای قرآن و اهلبیت علیهمالسلام بهرهای ببرد.
مرثیهخوان
مرثیهخوان که از او به مداح یا روضهخوان نیز یاد میشود وظایفی نزدیک به سخنران دارد.
پیشنهاد اول: بداند که بر اساس روایت امام صادق علیهالسلام، بنیاد و قوام این مجالس به بیان آموزههای دین است(قرب الإسناد، ص36، ح117؛ ثواب الأعمال، ص187) که امروزه در قالب سخنرانی ارائه میشود؛ گریستن و گریاندن گرچه پاداش فراوان دارند اما در حاشیۀ آن متن نشستهاند. از این رو مرثیهخوانی که میخواهد از ثوابی مضاعف برخوردار شود لازم است متن اشعار خود را به گونهای انتخاب کند که بیانگر آموزههای دین باشد.
پیشنهاد دوم: هر بخش از تاریخ را که قصد بازگویی آن را دارد در منابع معتبر مطالعه کند آنگاه متن روضه و اشعار خود را با آن مطابقت دهد. لازم نیست آن چه میگوید موبهمو همان باشد که در منابع معتبر آمده است؛ به ویژه در اشعار - اگر باشد که عالی است- اما دقت کند آنچه میگوید کلیات آن در منابع وجودداشته باشد. (ذکر برخی جزئیات که به طور معمول به انسانها دست میدهد مانند ناله و ناراحتی در زمان فراق که به شکل زبان حال بیان میشود در صورتی که کلیات واقعه مستند باشد پذیرفتنی است.)
منبع مهم، معتبر و در دسترسی که برای این کار پیشنهاد میشود «دانشنامۀ امام حسین علیهالسلام» است که به شکل کتاب و نرمافزار میتوان آن را تهیه کرد. «شهادتنامۀ امام حسین علیهالسلام» اثر دیگری است که دارالحدیث تألیف و منتشر کرده است. نسخۀ اندروید این کتاب را به همراه ترجمۀ فارسی میتوان به شکل رایگان بارگذاری و نصب کرد.
بر اساس روایت امام صادق علیهالسلام، بنیاد و قوام این مجالس به بیان آموزههای دین است(قرب الإسناد، ص36، ح117؛ ثواب الأعمال، ص187) که امروزه در قالب سخنرانی ارائه میشود؛ گریستن و گریاندن گرچه پاداش فراوان دارند اما در حاشیۀ آن متن نشستهاند. از این رو مرثیهخوانی که میخواهد از ثوابی مضاعف برخوردار شود لازم است متن اشعار خود را به گونهای انتخاب کند که بیانگر آموزههای دین باشد.
پیشنهاد سوم: گرچه استفاده از سبکهای مختلف و نواهای گوناگون برای مخاطبِ جوانِ امروز بسیار جذاب است؛ اما تبدیل شدن این کار به یک رویه سبب تغییر ذائقۀ مخاطب از یک عزاداری سنتی به یک چیزی شبیه کنسرتهای آن سوی مرزها میشود که گاهی نماهایی از آن را به لطف سیمای اسلامی دیدهایم؛ جماعتی هیجانی، برخی برهنه، با ریتمی خاص، دستها را بالابرده و به شکل موزون، بالا و پایین میپرند. تردیدی نیست که محتوا و نیت شرکت کنندگان زمین تا آسمان با یکدیگر متفاوت است؛ اما این دلیل نمیشود که ما دست از ظاهر هم بکشیم. آن چه مطلوب است و بزرگان دین بر آن سفارش اکید دارند عزاردای سنتی با ظاهری مناسب شأن اهلبیت علیهمالسلام است.
شنونده
شنونده که از او به مستمع، مخاطب و پامنبری نیز یاد میشود بداند تمام آنچه که در یک مجلس مهیا میشود برای بهرهمندی اوست. مجلسی که هیچ شرکتکنندهای نداشته باشد حتی اگر بهترین سخنران و برترین مداح و ... در آن آمادۀ خدمت باشند اساساً تشکیل نمیشود. برای همین نقش تعیین کنندهای که شنونده در برگزاری چنین مجالسی دارد میتواند به بهبود وضع یک مجلس کمک شایانی کند.
پیشنهاد اول: توقع خود از سخنران و مرثیهخوان را بر اساس آنچه گفته شد به مدیران مجلس بگوید و اگر در روند برگزاری، انحراف و اختلالی مشاهده کرد بیتفاوت نمانده واکنش شایسته و سازندهای از خود نشان دهد.
پیشنهاد دوم: تلاش کند دوستان و آشنایان خود را که به دلایلی از این گونه مجالس به دور هستند نیز همراه خود بیاورد.
پیشنهاد سوم: اگر دید مجلسی برای او فایدۀ چندانی در پی ندارد و توصیههای یاد شده به مدیران مجلس نیز سودی ندارد؛ آن مجلس را ترک کرده به مجلسی برود که انتظارتش را برآورده میکند.
مدیران مجلس
منظور فرد یا افرادی هستند که با تلاشی تحسینبرانگیز درصددند تا در این ایام، مجلسی در خور مجد و عظمت اهلبیت علیهمالسلام برگزار کنند.
پیشنهاد اول: توجه و تمرکز ویژۀ شما روی کسانی باشد که به تازگی توفیق حضور در این مجالس را پیدا کردهاند و اگر رفتار جذاب و اکرام نبینند شاید حضورشان به ده شب هم نرسد. این عده را باید رصد کرد و به شکل ویژه، تحویل گرفت؛ نه مصنوعی؛ بلکه واقعی چرا که او عزادار حضرت حسین علیهالسلام است. اگر به قدیمیها شام نرسید عیبی ندارد اما سعی کنید او بدون غذا نرود. اگر قدیمیها جای مناسب برای نشستن نداشتن مهم نیست تلاش کنید او را در جای مناسبی بنشانید. این عده را به گرمی تحویل بگیرید و به نیکی بدرقه کنید.
پیشنهاد دوم: نظارت بر سخنران و مرثیهخوان بر اساس آنچه گذشت.
پیشنهاد سوم: نه تنها از خرجهای نامتعارف برای مداح و سخنران و امکانات مجلس بپرهیزد؛ بااعلام قبلی، دست کم، هزینۀ یک وعده غذا را به همراه کمکهایی که از مردم جمع میکنید به نیازمندان واقعی ساکن در همان محل هدیه کنید.